Spoilers για την ταινία Φανταστικά Ζώα: Τα Μυστικά του Ντάμπλντορ και για την 4η σεζόν του Killing Eve
Μια φθινοπωρινή μέρα του 2007, έτρεχα στο προαύλιο του σχολείου μου και σκανδαλισμένη έδειχνα στους συμμαθητές μου ένα κομμάτι εφημερίδας που απεικόνιζε τον Michael Gambon ως Albus Dumbledore, βαμμένο με πράσινη σκιά και κερασί lip gloss.
Η J. K. Rowling είχε πρόσφατα ανακοινώσει σε ένα κεραυνοβολημένο κοινό θαυμαστών στη Νέα Υόρκη, λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία του έβδομου και τελευταίου βιβλίου της σειράς, τους Κλήρους του Θανάτου, κι ενώ είχαν ξεκινήσει τα γυρίσματα για τον Ημίαιμο Πρίγκιπα, ότι στο μυαλό της ο Dumbledore πάντα ήταν γκέι κι ερωτευμένος με τον Gellert Grindelwald. Η φωτοσοπαρισμένη φωτογραφία του Gambon συνόδευε με ολόκληρο το μεγαλείο της κακογουστιάς της αυτή την είδηση για το ελληνικό κοινό.
Πολύ πριν η Rowling μετατραπεί από ίσως την προσφιλέστερη στην πιο μισητή συγγραφέα του 21ου αιώνα, το ίντερνετ ήδη είχε κάνει memes τρολάροντάς την για τις εκ των υστέρων πληροφορίες που έδινε για διάφορους χαρακτήρες, αρχής γενομένης με τον Dumbledore, από τη σεξουαλικότητα, το θρήσκευμα και τις πολιτικές πεποιθήσεις μέχρι τη μορφή που έχει το ξόρκι Προστάτη τους ή το αν θα ήταν υπέρ του Brexit, πληροφορίες που ουδέποτε αποτυπώθηκαν στα βιβλία. Αρκετοί ήταν αυτοί που δεν καλοδέχτηκαν τα trivia που η συγγραφέας άφηνε εδώ κι εκεί, καθώς τα έβλεπαν σαν μια προσπάθεια να σκοράρει πόντους συμπεριληπτικότητας ως προς διάφορες μειονότητες, χωρίς ταυτόχρονα να τους έχει δώσει ποτέ αντίστοιχη ορατότητα στα βιβλία της.
Το teasing από πλευράς της Rowling συνεχίστηκε για χρόνια, καθώς ακόμη και κατά την προώθηση του Φανταστικά Ζώα: Τα Εγκλήματα του Γκρίντελβαλντ, που κυκλοφόρησε το 2018,δήλωσε πως «η σχέση τους ήταν απίστευτα έντονη. Ήταν παθιασμένη, και ήταν μια ερωτική σχέση», την ίδια στιγμή που το σενάριο που υπέγραφε αποκλειστικά εκείνη δε μαρτυρούσε, παρά υπαινισσόταν αμυδρά, κάτι από τα παραπάνω, λες και τα στούντιο δεσμεύονται ακόμη από τον κώδικα Χέιζ και πρέπει να κωδικοποιούν το κουήρ σαν υπονοούμενο, ορατό μέσα στην αορατότητά του.
Δεκαπέντε χρόνια μετά την αρχική της ανακοίνωση στο New York’s Carnegie Hall, η Rowling έγραψε το σενάριο για το Φανταστικά Ζώα: Τα Μυστικά του Ντάμπλντορ, που κυκλοφόρησε τον προηγούμενο μήνα παγκοσμίως. Ο κόσμος το ‘χει τούμπανο κι αυτοί κρυφό καμάρι σκέφτηκα μπαίνοντας στη σκοτεινή αίθουσα, με τις κεραίες μου ψηλά για την πολυαναμενόμενη ορατότητα.
Και τη βρήκα. Ναι, και τα έξι δευτερόλεπτα.
Δύο φράσεις κι ένα άγγιγμα στο στήθος αντιστοιχούν σε μια παθιασμένη σχέση που, σύμφωνα πάντα με τη Rowling, διαμόρφωσε τον Dumbledore για την υπόλοιπη ζωή του. Κι έπειτα, στο τέλος της ταινίας, καταλήγει ολομόναχος, να απομακρύνεται από τους φίλους του στους σκοτεινούς λονδρέζικους δρόμους, χαμογελώντας γλυκόπικρα.
Περισσότερο πάθος γι’ αυτό το ζευγάρι διάβασα σε fan fiction στο ΑΟ3, παρά σε ολόκληρο το έργο της Rowling μαζί.
Και οκ, είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η Rowling δεν είναι καλή σεναριογράφος, γιατί οι ταινίες της βγάζουν όλο και λιγότερο νόημα. Αγνοεί μια βασική αρχή συγγραφής σεναρίου, ευρέως γνωστή ως “show, don’t tell”. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι αρκετό να ακούσουμε τον Dumbledore να επαναλαμβάνει σαν mantra πόσο ερωτευμένος ήταν με τον Grindelwald μπας και το πιστέψει το κοινό, αλλά να το δούμε,έστω και με φλάσμπακ, όχι μόνο χάρην κουήρ ορατότητας, αλλά ταυτόχρονα για να αντιληφθούμε το συναισθηματικό διακύβευμα της διαμάχης του με τον Grindelwald που σιγοχτίζεται εδώ και τρεις ταινίες, και που ουσιαστικά αποτελεί τη ραχοκοκαλιά αυτού του franchise.
Είναι επίσης γνωστό ότι η Κίνα αποτελεί μια τεράστια αγορά για τις μέιντριμ ταινίες, ίσωςτη μεγαλύτερη παγκοσμίως αυτή τη στιγμή, και τα στούντιο οφείλουν να προσαρμόζονται σε συγκεκριμένες προδιαγραφές για να έχουν τη δυνατότητα να κυκλοφορήσουν τις ταινίες τους εκεί, μια εκ των οποίων είναι η απουσία απεικόνισης «μη φυσιολογικών σεξουαλικών σχέσεων», συμπεριλαμβανομένης της ομοφυλοφιλίας. Αυτό σημαίνει ότι, για την κυκλοφορία τους στην Κίνα, οι παραγωγές αυτολογοκρίνονται, πράγμα πουσυνέβη και με τα έξι ολόκληρα δευτερόλεπτα των Φανταστικών Ζώων, βάζοντας τον Dumbledore ακόμη πιο βαθιά μέσα στη μαγική του ντουλάπα. Ποιος ξέρει, αν στριμωχτεί αρκετά βαθιά, ίσως καταφέρει να βγει στη Νάρνια.
Όμως το ζήτημα της προβληματικής ΛΟΑΤΚΙ+ αντιπροσώπευσης (representation) στην ποπ κουλτούρα δεν είναι καινούργιο, με γνωστά tropes/στερεότυπα να είναι επί δεκαετίες το ψωμοτύρι των σεναριογράφων, όπως ο Θηλυπρεπής Γκέι Κολλητός, οι σεξουαλικά αχόρταγοι μπαισέξουαλς που θα σε απατήσουν με ό,τι κινείται, η Ψυχοπαθής Λεσβία που είναι ψυχικά ασταθής, εμμονική, κτητική, ζηλιάρα και με μηδαμινό σεβασμό προσωπικών ορίων (βλ. τη Leighton Meester στο The Roommate), και, το αγαπημένο μου και ίσως από τα μακροβιότερα, το Bury Your Gays, επίσης γνωστό λόγω της δυσανάλογης εφαρμογής του σε γυναικείους χαρακτήρες και ως Dead Lesbian Syndrome.
Σύμφωνα με τη Hayley Hulan, το στερεότυπο αυτό «περιλαμβάνει ένα ζευγάρι ίδιου φύλου, όπου ένας από τους εραστές πρέπει να πεθάνει ή να καταστραφεί με άλλο τρόπο μέχρι το τέλος της ιστορίας. Πολλές περιπτώσεις αυτού του στερεοτύπου παρουσιάζουν έναν άμεσο συσχετισμό μεταξύ του ζευγαριού που εξομολογείται τα συναισθήματά του ο ένας για τον άλλον, φιλιέται, κάνει σεξ για πρώτη φορά και του θανάτου του χαρακτήρα- συχνά πεθαίνουν μόλις λίγα λεπτά ή σελίδες αφού η σχέση τους επιβεβαιώθηκε για το κοινό. Ο επιζών εραστής θα περάσει στη συνέχεια από μια διαδικασία επαναπροσαρμογής, κατά την οποία θα συνειδητοποιήσει ότι η έλξη του ήταν ένα πείραμα ή μια προσωρινή απώλεια κρίσης -ή ακόμη και παραφροσύνη, καθώς η ομοφυλοφιλία χαρακτηριζόταν ως ψυχική ασθένεια μέχρι το 1974- και στη συνέχεια θα πέσει στην αγκαλιά ενός ετεροφυλόφιλου συντρόφου να ζήσουν ευτυχισμένοι μια φυσιολογική, στρέιτ ζωή».
Καραμπινάτο Bury Your Gays παράδειγμα του πρόσφατου παρόντος είναι το φινάλε του Killing Eve, όπου στο τελευταίο επεισόδιο συνέβησαν όλα όσα περιμέναμε εδώ και τέσσερις σεζόν: Η Eve συνειδητοποιεί τον έρωτά της για τη Villanelle, την ψάχνει σε ένα νησί στη μέση του πουθενά, παλεύει με μια Ψυχοπαθή Λεσβία για να την απελευθερώσει, κάνουν bonding, φιλιούνται παθιασμένα κατά τη διάρκεια ενός roadtrip και μερικά τηλεοπτικά λεπτά αργότερα το σώμα της Villanelle γίνεται σουρωτήρι από τις σφαίρες της Carolyn μπροστά στα έντρομα μάτια της Eve, με το πτώμα της να βυθίζεται στον Τάμεση και την Eve να αναδύεται στην επιφάνεια του ποταμού και να κραυγάζει απελπισμένα.
Μήπως όμως το πρόβλημα με την κουήρ αντιπροσώπευση εδράζεται στο ίδιο το κόνσεπτ της αντιπροσώπευσης; Τι σημαίνει να αποκτούμε ορατότητα γενικά, και ειδικότερα να «αντιπροσωπευόμαστε» μέσα στο ίδιο σύστημα που μας έχει σπρώξει στην αφάνεια και μας έχει δαιμονοποιήσει;
Σε ένα τέτοιο σύστημα είναι μήπως η αντιπροσώπευση μια διαπραγμάτευση εξουσίας κατά την οποία οι κοινωνικά κυρίαρχοι κάνουν παραχωρήσεις στους κυριαρχούμενους; Μήπως η αντιπροσώπευση λειτουργεί κατευναστικά σε έναν κόσμο όπου όχι μόνο οι υλικές μας συνθήκες αλλάζουν περίπου ανά δέκα Ολυμπιάδες, συχνά προς το χειρότερο, αλλά τα καταπιεσμένα υποκείμενα θεωρούνται αποκλειστικά υπεύθυνα γι’ αυτές εξαιτίας μιας νοοτροπίας ατομικής ευθύνης;
Ως απάντηση στο φινάλε του Killing Eve και στην έντονη δυσαρέσκεια που προκάλεσε στο κοινό του, ο συγγραφέας των βιβλίων της σειράς, Luke Jennings, προσπάθησε να αναδείξει τη δύναμη της αντιπροσώπευσης στη μέινστριμ κουλτούραγράφοντας στην Guardian πως «ο κόσμος της τηλεόρασης βλέπει μερικές φορές τους φανατικούς θαυμαστές του τηλεοπτικού δράματος ως παράξενους και ιδιόρρυθμους, αλλά για πολλούς νέους που ζουν δύσκολα και απομονωμένα, μια σειρά όπως το Killing Eve μπορεί να αποτελέσει σανίδα σωτηρίας».
Είναι μήπως όμως η κουήρ αντιπροσώπευση στα μέινστριμ μέσα αυτή που ουσιαστικά επιβεβαιώνει την πρωτοκαθεδρία της ετεροκανονικότητας;
H έννοια της αντιπροσώπευσης και της ορατότητας στην ποπ κουλτούρα εναποθέτει όλο το βάρος της προσμονής, της προσδοκίας για τελειότητα σε αυτό τον ένα χαρακτήρα, αυτό το ένα ζευγάρι, αυτή τη μία οικογένεια, που θα είναι ο εκπρόσωπος του είδους της σε έναν ωκεανό λευκής, μεσοαστής ετεροκανονικότητας. Είναι η συνθήκη που καθιστά τα καταπιεσμένα υποκείμενα σταγόνες σε αυτό τον ωκεανό, την ίδια στιγμή που εστιάζει και πάλι στο ατομικό, και όχι στο συλλογικό που έχει πράγματι τη δυνατότητα να φέρει κοντά όλα εκείνα τα άτομα που ζουν απομονωμένα και να τα ενδυναμώσει μέσα από πραγματική κουήρ συνύπαρξη και πολιτική ζύμωση.
Όσο πιο απομακρυσμένα ζούμε από ανθρώπους σαν κι εμάς, τόσο περισσότερο τους ψάχνουμε στην τηλεόραση και στις ταινίες, γιατί μόνο εκεί έχουμε πρόσβαση σε αυτούς.
Κατά μία έννοια, η αντιπροσώπευση κάθε είδους είναι ένα λιθαράκι που επιτρέπει στην κυριαρχία κάθε είδους να επιβιώνει˙ ένα μικρό τίμημα, που και πάλι ελέγχεται κι εξαργυρώνεται με διάφορους τρόπους μέσα στον καπιταλισμό.
Η επίγνωση του παράδοξου της αντιπροσώπευσης δεν εμποδίζει την καρδιά μου από το να σκιρτά κάθε φορά που βλέπω στην τηλεόραση ένα κουήρ ζευγάρι, συχνά στα πιο αναπάντεχα μέρη.
Ελευθερία Καραδήμου, ναι, εσένα κοιτάζω.
Οφείλουμε όμως να προβληματιστούμε ως προς το γιατί δίνεται τόση έμφαση σε ένα νεοφιλελεύθερο κόνσεπτ όπως αυτό της αντιπροσώπευσης κοινωνικών ομάδων ως το κλειδί για την κοινωνική δικαιοσύνη και αλλαγή.
Οφείλουμε να εξετάσουμε την ανατρεπτικότητα της αντιπροσώπευσης μακροπρόθεσμα, αλλά και με ποιους όρους διεκδικούμε την ορατότητά μας εν γένει.
