ΛΟΑΤΚΙ+φοβία – Οι προκλήσεις αναφορικά με τη ρητορική μίσους

Στις 10 Ιουλίου 2023 σημειώθηκε η πρώτη καταγεγραμμένη δολοφονία τρανς γυναίκας προσφύγισσας στην Ελλάδα, της Κουβανής Άννα Ιβάνκοβα. Με αφορμή το αποτρόπαιο αυτό γεγονός και τις επικρίσεις στην ΕΛΑΣ για το λεγόμενο misgendering, η ειδική σύμβουλος/εμπειρογνώμονας ΛΟΑΤΚΙ+ θεμάτων Άννα Απέργη-Κωνσταντινίδη κάνει μια πολύ χρήσιμη επισκόπηση της ελληνικής νομοθεσίας σχετικά με τον ρατσιστικό λόγο και τα εγκλήματα μίσους. Παράλληλα, δίνει στατιστικά στοιχεία για τις επιθέσεις βίας κατά ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων, ενώ δεν λείπει και η αναπόφευκτη σύνδεση με την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα των ημερών μας, που εκτρέφει τέτοια φαινόμενα.

γράφει η Άννα Απέργη/αναδημοσίευση από gr.boell.org

Ζούμε σε μια εποχή που σε όλον τον κόσμο –και ιδιαίτερα στον δυτικό– η ρητορική μίσους, ο μισαλλόδοξος λόγος, ο ρατσισμός, η ΛΟΑΤΚΙ+φοβία και η ξενοφοβία βρίσκονται σε πολύ υψηλά επίπεδα. Ενώ θα λέγαμε ότι οι κοινωνίες κάνουν βήματα προς τα εμπρός, εντούτοις ο ρατσιστικός λόγος και οι επιθέσεις μίσους εναντίον ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων δείχνουν να αυξάνονται σε αριθμό αλλά και σε σκληρότητα.

Από τη μία υπάρχουν οι δυνάμεις της διαφορετικότητας, της πολυφωνίας και της πολυχρωμίας, που είναι και ο πλούτος του πολιτισμού μας, από την άλλη όμως οι αντίρροπες δυνάμεις δείχνουν να συσπειρώνονται. Σε μια σειρά χωρών της Ευρώπης, όπως και στη δική μας, βλέπουμε τις ακροδεξιές και εθνολαϊκιστικές δυνάμεις να φουντώνουν ολοένα και περισσότερο, γεγονός που θα έπρεπε να μας έχει οδηγήσει όχι μόνο στον προβληματισμό, αλλά και στην ανάληψη δράσης.

Όσον αφορά ειδικά την Ελλάδα, δεν χρειάζεται να αναφέρουμε πολλά πρόσφατα παραδείγματα, καθώς τα περισσότερα είναι γνωστά. Στον χώρο της πολιτικής, περισσότερο ή λιγότερο προβεβλημένα άτομα, τόσο πριν όσο και μετά τις εκλογές του Μαΐου και του Ιουνίου 2023, αναφέρονταν στα ΛΟΑΤΚΙ+ και ιδιαίτερα στα τρανς πρόσωπα με πολύ κακοποιητικό λόγο. Στον χώρο της εκκλησίας, μεγαλόσχημοι ιερείς έφτασαν στο σημείο να δηλώσουν ότι για τις πρόσφατες πυρκαγιές ευθύνονται τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, διότι ο Θεός θέλει να μας… κάψει για τις αμαρτίες τους. Στον νομικό χώρο, πολύ γνωστός ποινικολόγος κακοποιούσε επανειλημμένα τα τρανς πρόσωπα μη σεβόμενος την ταυτοτική τους υπόσταση. Στον χώρο του αθλητισμού, παλαίμαχος αθλητής μέσω του δημόσιου λόγου του εξομοίωνε την τρανς κατάσταση με το βαρύ ποινικό αδίκημα της παιδοφιλίας, ενώ προέτρεπε και σε βία κατά των ΛΟΑΤΚΙ+. Στον χώρο της δημοσιογραφίας, σε πρόσφατο περιστατικό δολοφονίας τρανς γυναίκας κάποιοι δημοσιογράφοι ανέφεραν το θύμα σε λάθος γένος και φύλο –παρότι είχε γίνει γνωστή η ταυτότητα φύλου του–, κακοποιώντας το έτσι ακόμη και νεκρό. Σε μια σειρά τομέων οι ΛΟΑΤΚΙ+ συνάνθρωποί μας αντιμετωπίζουν θεσμικές ανισότητες, διακρίσεις, ακόμη και βία, όπως άλλωστε καταμαρτυρά και το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας.

Παράλληλα, στο Ελληνικό Κοινοβούλιο μετά τις εθνικές εκλογές της 25ης Ιουνίου συμμετέχουν πλέον τρία ακροδεξιά μορφώματα. Υπάρχει σαφέστατα μια γενική άνοδος της ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη, για την οποία πολύ σημαντικό ρόλο ανάμεσα σε άλλα έχουν παίξει η προσφυγική, αλλά και η υγειονομική, η οικονομική και η κλιματική κρίση. Όμως, στην περίπτωση της Ελλάδας δεν ήταν μόνο αυτό. Η άνοδος της εγχώριας ακροδεξιάς χτιζόταν όλα αυτά τα χρόνια μέρα με τη μέρα. Η ακροδεξιά ρητορική, η ρητορική μίσους ιδιαίτερα κατά των ΛΟΑΤΚΙ+, κέρδιζε ολοένα και περισσότερο έδαφος στο δημόσιο λόγο και αυτό ήταν ολοφάνερο. Τώρα, η «παρέλαση» των ακροδεξιών μέσα στη Βουλή θα έχει ως αποτέλεσμα τη στοχοποίηση προσώπων που δραστηριοποιούνται στα ανθρώπινα δικαιώματα και την αύξηση της ρατσιστικής βίας από μεμονωμένα άτομα, αλλά ενδεχομένως ακόμα και από οργανωμένες ομάδες, όπως είχαμε δει και στο πρόσφατο παρελθόν.

Τόσο λοιπόν το πρόβλημα όσο και οι προκλήσεις είναι υπαρκτά και θεριεύουν ολοένα, κάνοντας τον κώδωνα του κινδύνου να ηχεί ανησυχητικά. Το να καταδικάζουμε αυτά τα ζητήματα είναι βέβαια κάτι. Ωστόσο, πρέπει να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για την αντιμετώπισή τους, με κάθε πρόσφορο μέσο.

Ρατσιστικός λόγος – Ρητορική μίσους – Έγκλημα μίσους

Ο ρατσιστικός λόγος και η ρητορική μίσους έχουν σημειώσει κατακόρυφη αύξηση σε ολόκληρη την Ευρώπη και έχουν καταστεί ένα ιδιαίτερα σοβαρό και ανησυχητικό φαινόμενο. Στη χώρα μας η κείμενη νομοθεσία είναι ο αναθεωρημένος νόμος Ν.927/1979, όπως αυτός τροποποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2014 με τον ονομαζόμενο αντιρατσιστικό νόμο (Ν.4285/2014)[1], όπου στο Άρθρο 1, παράγραφος 1 αναφέρεται ότι: «Όποιος με πρόθεση, δημόσια, προφορικά ή δια του τύπου, μέσω του διαδικτύου ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο ή τρόπο, υποκινεί, προκαλεί, διεγείρει ή προτρέπει σε πράξεις ή ενέργειες που μπορούν να προκαλέσουν διακρίσεις, μίσος ή βία κατά προσώπου ή ομάδας προσώπων, που προσδιορίζονται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, τις γενεαλογικές καταβολές, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή, το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου[2] ή την αναπηρία, κατά τρόπο που εκθέτει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη ή ενέχει απειλή για τη ζωή, την ελευθερία ή τη σωματική ακεραιότητα των ως άνω προσώπων, τιμωρείται με φυλάκιση τριών (3) μηνών έως τριών (3) ετών και με χρηματική ποινή πέντε έως είκοσι χιλιάδων (5.000 – 20.000) ευρώ».

Το σημείο στο οποίο θα πρέπει να δώσουμε προσοχή είναι πως η νομοθεσία συνδέει τη ρητορική μίσους με την πράξη. Αναφέρεται δηλαδή σε υποκίνηση ή διέγερση «πράξεων» ή «ενεργειών» που «μπορούν να προκαλέσουν…» και καταλήγει: «κατά τρόπο που εκθέτει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη ή ενέχει απειλή για τη ζωή, την ελευθερία ή τη σωματική ακεραιότητα…». Εν ολίγοις, δεν κολάζεται ποινικά η ρητορική μίσους γενικώς, αλλά μόνον όταν αυτή μπορεί να συνδεθεί με πράξεις και μάλιστα με συγκεκριμένο τρόπο. Δεν πρόκειται λοιπόν για έναν γενικό νόμο καταπολέμησης της ρητορικής του μίσους, όπως σε πολλές άλλες χώρες, αλλά για έναν ειδικό νόμο που αφορά την υποκίνηση σε πράξεις και μάλιστα κατά τρόπο που επιφέρει συγκεκριμένα αποτελέσματα.

Αναφερόμαστε πολύ συχνά σε ρατσιστικό λόγο, ή σε ρητορική μίσους, όμως ένα μεγάλο ζήτημα είναι ότι αυτές οι έννοιες μέχρι και σήμερα δεν ορίζονται πουθενά, σε κανένα απολύτως νομικό μας κείμενο. Τούτο αποτελεί μεγάλο πρόβλημα, διότι πέραν των άλλων δεν διευκολύνει και την εργασία των δικαστικών μας λειτουργών.

Επομένως, θα πρέπει να υπάρξει άμεσα τροποποίηση της αντιρατσιστικής νομοθεσίας, έτσι ώστε να τιμωρείται ο ρατσιστικός λόγος και η ρητορική μίσους, και παράλληλα να δοθεί ένας όσο το δυνατόν πιο άρτιος ορισμός για αυτές τις έννοιες.

Ένα από τα σημεία της αντιρατσιστικής νομοθεσίας στο οποίο επίσης πρέπει να εστιάσουμε είναι το Άρθρο 5, το οποίο αναφέρεται στα εγκλήματα μίσους. Το άρθρο αυτό αναφέρει χαρακτηριστικά: «Οι πράξεις που περιγράφονται στον παρόντα νόμο, καθώς και τα εγκλήματα που τελούνται συνεπεία αυτών, διώκονται αυτεπαγγέλτως. Ο παθών, κατά την υποβολή της έγκλησης, όπως και όταν παρίσταται ως πολιτικώς ενάγων, δεν καταβάλλει το σχετικό παράβολο υπέρ του Δημοσίου».

Εδώ έχουμε μια πολύ ευνοϊκή διάταξη προκειμένου να ενθαρρυνθούν τα θύματα ρατσιστικών εγκλημάτων να καταγγείλουν τα περιστατικά και να ζητήσουν την ποινική δίωξη των δραστών. Αυτό σημαίνει ότι αν κάποιο πρόσωπο υποβάλει έγκληση στην Αστυνομία, δεν χρειάζεται να καταβάλει κανένα απολύτως ποσό, ούτε για την κατάθεση της έγκλησης ούτε για τη δήλωση παράστασης πολιτικής αγωγής. Δηλαδή το θύμα απαλλάσσεται από όλα τα παράβολα.

Επιπλέον στο άρθρο αυτό αναφέρεται και το αυτεπάγγελτο. Είναι πάρα πολύ σημαντικό ότι υπάρχει η αυτεπάγγελτη διαδικασία, όμως είναι εξίσου σημαντικό το θύμα να δηλώσει πως επιθυμεί τη δίωξη του δράστη, να κάνει έγκληση στην οποία θα αναφέρει ότι η επίθεση που δέχτηκε δεν ήταν μια απλή επίθεση αλλά είχε ρατσιστικό κίνητρο στη βάση της έκφρασης, της ταυτότητας, των χαρακτηριστικών φύλου ή του σεξουαλικού προσανατολισμού, και να απαιτήσει την εφαρμογή των συγκεκριμένων διατάξεων του νόμου.

Τέλος, σε ότι αφορά τα εγκλήματα μίσους, υπάρχει στον Ποινικό μας Κώδικα[3] (Ν.4619/2019) το Άρθρο 82Α (Έγκλημα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά), το οποίο ορίζει την επιμέτρηση ποινών στις περιπτώσεις εγκληματικών πράξεων όταν το θύμα επιλέγεται «λόγω των χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου».

Σύμφωνα με αυτό, εάν από τις περιστάσεις προκύψει ότι έχει τελεστεί έγκλημα κατά προσώπου, η επιλογή του οποίου έγινε λόγω των χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, το πλαίσιο ποινής διαμορφώνεται ως εξής:

Στην περίπτωση πλημμελήματος, που τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα (1) έτος, το κατώτερο όριο της ποινής αυξάνεται στους έξι (6) μήνες και το ανώτερο όριο αυτής στα δύο (2) έτη. Στις λοιπές περιπτώσεις πλημμελημάτων το κατώτερο όριο ποινής αυξάνεται κατά ένα (1) έτος.

Στην περίπτωση κακουργήματος, για την οποία το προβλεπόμενο πλαίσιο ποινής ορίζεται σε πέντε (5) έως δέκα (10) έτη, το κατώτερο όριο ποινής αυξάνεται κατά δύο (2) έτη. Στις λοιπές περιπτώσεις κακουργημάτων το κατώτερο όριο ποινής αυξάνεται κατά τρία (3) έτη, ενώ στην περίπτωση εγκλήματος, που τιμωρείται με χρηματική ποινή, το κατώτερο όριο αυτής διπλασιάζεται. Σε περίπτωση μετατροπής της ποινής φυλάκισης που έχει επιβληθεί κατά τα παραπάνω, το ποσό της μετατροπής δεν μπορεί να είναι κατώτερο από το διπλάσιο του κατώτατου ορίου του προβλεπόμενου ποσού μετατροπής.

Σε ό,τι αφορά την ανθρωποκτονία, ο Ποινικός Κώδικας ορίζει την εσχάτη των ποινών, η οποία είναι η ισόβια κάθειρξη, παρ’ όλα αυτά υπάρχει και η επιλογή της δεκαετούς κάθειρξης, όπως αυτή ορίζεται βάσει του Άρθρου 299, παρ. 1 του ΠΚ (Ανθρωποκτονία με πρόθεση): «Όποιος σκότωσε άλλον τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη». Όταν δε η επιλογή του θύματος έγινε λόγω μιας ιδιότητας όπως αυτή ορίζεται μέσα από το Άρθρο 82Α, μπορούν να προστεθούν ακόμη δύο (2) έτη στην κατώτατη ποινή των δέκα (10) ετών.

Στατιστικά στοιχεία αναφορικά με τις ρατσιστικές επιθέσεις μίσους και βίας κατά ΛΟΑΤΚΙ+
Κάθε χρόνο και λίγο πριν από τη Διεθνή Ημέρα κατά της Ομοφοβίας, Τρανσφοβίας, Αμφιφοβίας και Ιντερφοβίας IDAHOBIT (17 Μαΐου), η διεθνής οργάνωση ILGA-Europe δίνει στη δημοσιότητα το χάρτη κατάταξης καθώς και στοιχεία για την πρόοδο των χωρών σε σχέση με τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα[4]. Τα στοιχεία που προκύπτουν για την Ελλάδα δείχνουν για το 2022 μια σαφή βελτίωση στο χάρτη. Η χώρα μας έχει ανέβει στη 13η θέση, με ποσοστό 57% σε ό,τι αφορά την ενσωμάτωση νομοθεσιών που αφορούν την ισότητα και τις ελευθερίες στα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Έχει ενδιαφέρον όμως να δούμε και τους επί μέρους δείκτες, όπως επί παραδείγματι τον δείκτη που αφορά την πρόοδο που έκανε η χώρα μας σε νομοθετικό επίπεδο για τη ρητορική και τα εγκλήματα μίσους, ο οποίος βρίσκεται στο ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό του 64%.

Αν έβλεπε το ποσοστό αυτό κάποιο πρόσωπο που δεν γνωρίζει καθόλου τα πράγματα ή που δεν ζει στην Ελλάδα, θα έλεγε πως στη χώρα μας έχουμε προοδεύσει αρκετά και πως δεν υπάρχει τόσο μεγάλο πρόβλημα με τη ρητορική ή με τα εγκλήματα μίσους. Είναι όμως αυτή η πραγματικότητα; Δυστυχώς όλες και όλοι μας γνωρίζουμε πως δεν είναι καθόλου μα καθόλου έτσι.

Αν εξετάσουμε τα στοιχεία που μας δίνει το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, θα δούμε ότι στην ετήσια Έκθεση για το 2022[5], από τα συνολικά 74 περιστατικά που καταγράφηκαν, τα 38 αφορούσαν περιστατικά βίας κατά ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων, δηλαδή ποσοστό που ξεπερνά το 50%. Όπως μάλιστα επισημαίνει το Δίκτυο, στην περίπτωση των τρανς προσώπων η βία στις εν λόγω επιθέσεις φαίνεται να εντατικοποιείται.

Πράγματι, από τα 38 καταγεγραμμένα περιστατικά επιθέσεων κατά ατόμων ΛΟΑΤΚΙ+ το έτος 2022, τα 19 αφορούσαν επιθέσεις λόγω της ταυτότητας φύλου των θυμάτων, τα 9 λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και τα 10 λόγω και των δύο.

Πώς λοιπόν δικαιολογείται το ποσοστό που δίνει η ILGA-Europe; Προφανώς ο δείκτης του 64% δικαιολογείται εν μέρει, διότι η ελληνική νομοθεσία είναι κάπως εναρμονισμένη με τα ευρωπαϊκά στάνταρντ σε ό,τι αφορά τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους. Επί παραδείγματι, τόσο στον Ποινικό Κώδικα (Ν.4947/2022) όσο και στον Ν.4285/2014 συμπεριλαμβάνονται τα ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσωπα.

Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι νομοθεσίες είναι μεν ένα πολύ σημαντικό εργαλείο, αλλά δεν αποτελούν παρά το ήμισυ του δρόμου. Το υπόλοιπο ήμισυ καλούνται να το καλύψουν οι ίδιοι οι πολίτες και η Κοινωνία των Πολιτών διεκδικώντας την εφαρμογή του νόμου – κάτι αναγκαίο σε μια χώρα όπως η Ελλάδα όπου δεν υπάρχει Παιδεία αναφορικά με τα ατομικά δικαιώματα.

Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό να δανειστώ μια φράση από τον πρόλογο του δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω Βασίλη Σωτηρόπουλου στο βιβλίο της αείμνηστης Μαρίνας Γαλανού με τίτλο «Είμαι τρανς, ξέρω τα δικαιώματά μου»[6]:

[…] Η πρακτική εφαρμογή των ανθρώπινων δικαιωμάτων προϋποθέτει, αφενός, πολίτες ενημερωμένους και έτοιμους να τα ασκήσουν και, αφετέρου, δημόσιους υπαλλήλους που τηρούν τον όρκο που έδωσαν στο Σύνταγμα και τους νόμους. Δεν αρκεί, λοιπόν, να έχουμε νόμους που κατοχυρώνουν τα δικαιώματα, πρέπει να διεκδικούμε δυναμικά την εφαρμογή τους στην πράξη […]

Αυτή ακριβώς ήταν η ανάγκη από την οποία προέκυψε το συγκεκριμένο βιβλίο: ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αρκεί να είναι γραμμένα σε νομοθετικές διατάξεις αλλά πρέπει να εφαρμόζονται στην πράξη, και αυτό προϋποθέτει πολίτες ενημερωμένους και έτοιμους να τα ασκήσουν. Όπως γράφει η Μαρίνα Γαλανού στην εισαγωγή της:

[…] Παρατίθεται η ισχύουσα νομοθεσία για την προστασία από τις παράνομες διακρίσεις στον χώρο της εργασίας, για την αντιμετώπιση της αστυνομικής αυθαιρεσίας όταν αυτή έχει κίνητρο τη διαφορετική και άνιση μεταχείριση στη βάση της ταυτότητας φύλου, για την αντιμετώπιση των εγκλημάτων μίσους, καθώς και για την ποινικοποίηση της δημόσιας υποκίνησης σε βία ή μίσος. Ακόμη σ’ αυτόν τον οδηγό ο αναγνώστης και η αναγνώστρια μπορούν να βρουν τις καλές πρακτικές όπως αυτές προκύπτουν από τις παρεμβάσεις Ανεξάρτητων Αρχών, όπως του Συνηγόρου του Πολίτη. Η στόχευσή του είναι η ενδυνάμωση της τρανς κοινότητας, να νιώσει κάθε τρανς άνθρωπος πως δεν είναι απροστάτευτος από τις διακρίσεις, τους αποκλεισμούς, τη μισαλλοδοξία, τη ρατσιστική βία […]

Αυτό λοιπόν που χρειάζεται είναι συνεχής ενημέρωση, γνώση και ενδυνάμωση της κοινότητας, ώστε τα ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσωπα να γνωρίζουν πως δεν είναι απροστάτευτα απέναντι στον ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία.

Δολοφονίες τρανς προσώπων

H 20ή Νοεμβρίου είναι μια ημέρα αφιερωμένη στα άτομα που δολοφονήθηκαν ή υπήρξαν θύματα στον παράλογο βωμό της μισαλλοδοξίας λόγω της έκφρασης ή της ταυτότητας φύλου τους. Η Διεθνής Ημέρα Τρανς Μνήμης – TDoR έρχεται κάθε χρόνο να μας υπενθυμίσει πως τα στερεότυπα, οι αρνητικές προκαταλήψεις, ο στιγματισμός, οι διακρίσεις και το μίσος προς κάθε τι διαφορετικό είναι εδώ μπροστά μας.

Τα ετήσια στοιχεία που μας δίνει το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Τρανς Δολοφονιών[7] είναι συντριπτικά. Από τη 1 Οκτωβρίου 2021 ως και τις 30 Σεπτεμβρίου 2022 καταγράφηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο 327 δολοφονίες τρανς και φυλοδιαφορετικών προσώπων, ενώ αν προσθέσουμε και τους θανάτους για τους οποίους τα αίτια ακόμη δεν εξιχνιάστηκαν, τα καταγεγραμμένα περιστατικά φτάνουν και ξεπερνούν τα 400.

Ας κοιτάξουμε λίγο πιο αναλυτικά τα στοιχεία: το 95% ήταν τρανς γυναίκες ή διεμφυλικά πρόσωπα με θηλυκή έκφραση φύλου, ενώ πάνω από το 50%των τρανς που γνωρίζουμε το επάγγελμά τους ήταν εργαζόμενες στο σεξ. Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι για πρώτη φορά είχαμε καταγραφές τρανς δολοφονιών στην Ελβετία και την Εσθονία και αφορούσαν τρανς γυναίκες μαύρου χρώματος και προσφύγισσες. Εδώ να συμπληρώσουμε ότι το ποσοστό των δολοφονημένων τρανς μεταναστριών και προσφυγισσών είναι γενικότερα πάρα πολύ υψηλό καθώς ξεπερνά το 65%, ενώ το 36% των τρανς προσώπων που δολοφονήθηκαν στην Ευρώπη ήταν τρανς γυναίκες προσφύγισσες. Σε ό,τι αφορά τις ηλικίες, το μικρότερο καταγεγραμμένο θύμα που γνωρίζουμε την ηλικία του ήταν μόλις 15 ετών, ενώ στις περισσότερες δολοφονίες τα θύματα ήταν ηλικίας μεταξύ 31 και 40 ετών. Συνεπώς, αυτό που προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία είναι ότι δολοφονούνται τα πλέον ευάλωτα τρανς άτομα, αυτά που αντιμετωπίζουν πολλαπλές διακρίσεις.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως οι παραπάνω αριθμοί είναι απλά ενδεικτικοί και όχι οι πραγματικοί, καθώς σε πολλές χώρες τα θύματα εγκλημάτων μίσους δεν καταγράφονται καν, ενώ σε άλλες τα τρανς άτομα δεν αναγνωρίζονται με την πραγματική τους ταυτότητα.

Στη χώρα μας, πολύ πρόσφατα καταγράφηκε η πρώτη δολοφονία τρανς γυναίκας προσφύγισσας[8]. Συγκεκριμένα, τη Δευτέρα 10 Ιουλίου 2023 η Άννα, τρανς γυναίκα, προσφύγισσα από την Κούβα, 46 ετών, βρέθηκε άγρια δολοφονημένη μέσα στο διαμέρισμά της στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα της Αθήνας. Η Άννα ήταν τρανς γυναίκα με πολλαπλές ευαλωτότητες, καθώς πέραν της ταυτότητας φύλου της ήταν προσφύγισσα, μαύρου χρώματος, ενώ εργαζόταν περιστασιακά στο σεξ. H είδηση της δολοφονίας της βγήκε στο φως της δημοσιότητας μέσω των ΜΜΕ με εντελώς ψευδή στοιχεία για το θύμα, αποκρύπτοντας ότι επρόκειτο για τρανς γυναίκα (misgendering).

Σύμφωνα με ανακοίνωση του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας, η οποία εκδόθηκε δύο ημέρες αργότερα ως απάντηση σε δημοσιεύματα που έκαναν λόγο για misgendering[9] από την ΕΛΑΣ, η πρώτη ενημέρωση που δόθηκε για το περιστατικό από τη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής «ουδέποτε αναφέρθηκε σε ‘άνδρα’ όπως εσφαλμένα περιγράφεται στα δημοσιεύματα αλλά σε ‘άτομο’». Είναι ωστόσο πολύ ανησυχητικό ότι η ταυτότητα φύλου του θύματος δεν αναφέρθηκε εξ αρχής όπως θα έπρεπε. Επίσης, αν και η ανακοίνωση της ΕΛΑΣ κάνει λόγο για σεβασμό του αυτοπροσδιορισμού, της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων όλων των ατόμων αναφέροντας ένα γενικό πλαίσιο, αυτό της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, αποφεύγει να «διορθώσει» την αρχική ενημέρωση που ήταν σε ουδέτερο φύλο και να αναφερθεί στο θύμα ως τρανς γυναίκα, ενώ παράλληλα απουσιάζει παντελώς και η έννοια της «ταυτότητας φύλου».

Όταν ένα ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσωπο πέσει θύμα ρατσιστικής επίθεσης ή δολοφονίας, είναι πάρα πολύ σημαντικό να καταγράφεται σύμφωνα με την ταυτότητα φύλου του ή τον σεξουαλικό του προσανατολισμό και το περιστατικό να διερευνάται και υπό το πρίσμα του ρατσιστικού κινήτρου της δολοφονίας ή της επίθεσης για λόγους –πέραν των άλλων– και της ταυτότητας φύλου ή του σεξουαλικού προσανατολισμού. Μ’ αυτό τον τρόπο μπορούν να απαγγελθούν κατηγορίες και με βάση το άρθρο 82Α του Ποινικού μας Κώδικα, όπως επιτάσσει και το Συμβούλιο της Ευρώπης, αλλά και σύμφωνα με τη διεθνώς αναγνωρισμένη μεθοδολογία διερεύνησης των ρατσιστικών εγκλημάτων του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη[10].

Αντί επιλόγου

Η ελλιπής νομοθεσία για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών των τρανς, φυλοδιαφορετικών, και γενικότερα των ΛΟΑΤΚΙ+ συνανθρώπων μας, δημιουργεί το έδαφος ώστε να ανθίζουν ακόμη περισσότερο οι διακρίσεις και η μισαλλοδοξία[11].

Συγκεκριμένα, οι ελλείψεις και οι περιορισμοί στη νομοθεσία για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου εξακολουθούν να παραμένουν, με αποτέλεσμα να μη μπορούν να την ασκήσουν όλα τα τρανς πρόσωπα[12]. Παρομοίως παραμένουν σε ισχύ οι προβληματικές διατάξεις του αντιρατσιστικού νόμου, καθώς τιμωρείται μεν ο ρατσιστικός λόγος, μόνο όμως όταν συνδέεται με πράξη, με αποτέλεσμα σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις να μένει ατιμώρητος. Η νομοθεσία για την ίση μεταχείριση εξακολουθεί να μην καλύπτει βασικούς τομείς όπως την παιδεία, την υγεία, την κοινωνική ασφάλιση, την πρόνοια, την παροχή υπηρεσιών και αγαθών και τη στέγαση. Το Οικογενειακό Δίκαιο ακόμη δεν έχει αναθεωρηθεί ώστε να υπάρξει επέκταση του γάμου χωρίς διακρίσεις λόγω φύλου, με πλήρη δικαιώματα παιδοθεσίας, καθώς και επέκταση της δυνατότητας από κοινού γονικής μέριμνας, ή της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, φύλου, έκφρασης, ταυτότητας και χαρακτηριστικών φύλου, με αποτέλεσμα οι ΛΟΑΤΚΙ+ οικογένειες να είναι «αόρατες», χωρίς κανένα απολύτως δικαίωμα. Τέλος, παρότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας από τον Ιούνιο του 2018[13] αφαίρεσε από τον διεθνή ταξινομητικό κατάλογο την έως τότε ονομαζόμενη «διαταραχή ταυτότητας φύλου» με την έκδοση του νέου αναθεωρημένου ICD-11, η χώρα μας –πέντε χρόνια μετά– δεν τον έχει ενσωματώσει, με αποτέλεσμα οι τρανς συνάνθρωποί μας να χαρακτηρίζονται ως «ψυχικά διαταραγμένοι».

Η Πολιτεία οφείλει να προβλέψει άμεσα την ίση μεταχείριση, την ισονομία και την ισοπολιτεία, αναλαμβάνοντας θετικά μέτρα που θα διασφαλίζουν στην πράξη την προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ και θα αίρουν όλους τους αποκλεισμούς που αντιμετωπίζουν τα τρανς πρόσωπα.