Η Χριστίνα Τσέβη επιμελήθηκε ως εικονογράφος τον οδηγό για τα ασυνόδευτα παιδιά πρόσφυγες, σε συνεργασία με την Υπηρεσία Ασύλου. Μιλώντας με χιούμορ, μας εξηγεί πώς αντιμετωπίζει τη δουλειά της, πώς είναι να ζεις στην Ελλάδα ως γυναίκα και μας δίνει το δικό της μήνυμα για τη διαφορετικότητα.
https://www.youtube.com/watch?v=gMOlSVyn6Bw&list=PLF4uEsEuFz7k-vi640a1E4Qjeat1rw8o_&index=2
Πες μας λίγα πράγματα για εσένα;
Με λένε Χριστίνα, είμαι 36 χρόνων και είμαι εικονογράφος.
Πώς ανακάλυψες ότι θέλεις να γίνεις εικονογράφος;
Από πολύ μικρή ήμουν κάπως “ανήσυχη” καλλιτεχνικά, οπότε ήταν κάπως αυτονόητο για μένα το “τι θα γίνω όταν μεγαλώσω”. Άρχισα να εργάζομαι ήδη από το σχολείο σε διάφορα projects, κυρίως σε αυτά που αφορούσαν την underground μουσική σκηνή. Στη σχολή απορροφήθηκα αρχικά από το graphic design, αλλά στη συνέχεια διαπίστωσα πως η εικονογράφηση μου ταιριάζει περισσότερο.
Η επαγγελματική σου πορεία ήταν εύκολη;
Και ναι και όχι. Αρχικά, τα χρόνια που σπούδαζα, δούλευα στο γραφείο του αδερφού μου, ο οποίος είναι στον ίδιο χώρο με μένα. Έκανα βέβαια διάφορες δουλειές και μόνη μου, ακόμα και άσχετες με το επάγγελμά μου. Όταν τελείωσα τη σχολή, ξεκίνησα και κάποιες άλλες συνεργασίες με διάφορα δημιουργικά γραφεία και εκδοτικούς οίκους αλλά τα πράγματα δεν ήταν πάντα εύκολα. Αλλά κάπως έτσι έφτασα στο σήμερα.
Δηλαδή;
Μετά από μία πολύ άτυχη συνεργασία, ήμουν πλέον άνεργη. Ήταν καλοκαίρι, κάτι που συνήθως δυσκολεύει την εύρεση εργασίας στο χώρο αυτό και μόλις είχα χωρίσει, οπότε καταλαβαίνεις ήμουν χάλια (γέλια.) Σχεδόν αταβιστικά ξεκίνησα να ζωγραφίζω μόνη μου, γιατί αλλιώς θα τρελαινόμουν. Τότε ήταν που θυμήθηκα ότι θέλω να δουλεύω πρώτα για μένα και μετά για τους άλλους. Ήταν κάτι που έκανα από πάντα. Ένιωσα σαν να ξαναβρήκα τον εαυτό μου.
Άρα ήταν η απώλεια του έρωτα μια σημαντική αφορμή για να γίνει μια έκρηξη στη ζωή σου;
Εννοείται. Στην αρχή ζωγράφιζα επειδή ήθελα να περάσω το μήνυμα στη χαμένη μου αγάπη (γέλια). Γενικά, ο έρωτας είναι ένα θέμα που εμπνέει. Μία από τις περιγραφές του έρωτα στο Συμπόσιο του Πλάτωνα είναι πως αυτός γεμίζει την ψυχή μας επαναφέροντας στη μνήμη μας ιδέες και απόψεις που είχαμε κάποτε γνωρίσει. Όταν διάβασα το Συμπόσιο την πρώτη φορά σκέφτηκα πως αυτός θα μπορούσε να είναι κι ο ορισμός της Τέχνης. Αλλά για να γίνει αυτό πρέπει στον έρωτα να είσαι ελεύθερος. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει πραγματικός έρωτας χωρίς ελευθερία. Νομίζω πως είναι η βάση όλων. Ό,τι κάνουμε, το κάνουμε για τον έρωτα.
Δώσε μας μια συμβουλή για τον έρωτα.
Εγώ; (γέλια). Να μη φοβόμαστε τόσο πολύ. Έχω την αίσθηση ότι οι άνθρωποι γενικότερα φοβόμαστε πάρα πολύ να νιώσουμε, γιατί φοβόμαστε ότι θα πληγωθούμε. Νομίζουμε ότι στερώντας από τον εαυτό μας τον πόνο του έρωτα είμαστε ασφαλείς. Δεν καταλαβαίνουμε ότι στερούμαστε έτσι και την ευτυχία που αυτός προσφέρει.
Εκτός από τον έρωτα, τι άλλα θέματα σε εμπνέουν και γιατί;
Εμπνέομαι πάρα πολύ από κοινωνικά θέματα. Προσπαθώ να τα εντάσσω στις δουλειές μου, ιδίως τα τελευταία χρόνια. Θέλω σχεδόν ό,τι κάνω να έχει θετικό πρόσημο στην κοινωνία. Άμα μπορείς με την τέχνη σου να προβληματίσεις ή να εμπνεύσεις, αυτό για μένα είναι το ιδανικό. Όταν ήμουν μικρή προβληματιζόμουν για το σχέδιο και την τεχνική μου πολύ περισσότερο απ’ότι τα τελευταία χρόνια. Χωρίς να μειώνω την αντίθετη άποψη, προσωπικά δεν πιστεύω πως έχει ιδιαίτερη σημασία το να ζωγραφίζεις «καλά». Μια σχεδιαστική «αδυναμία» σου μπορείς εύκολα να τη μετατρέψεις σε δύναμη, αν έχεις κάτι να πεις με την εικόνα σου.
Η συνεργασία σου με την Υπηρεσία Ασύλου πώς ξεκίνησε;
Μία μέρα έλαβα ένα μήνυμα από την κυρία Ελένη Πετράκη, Υπεύθυνη Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων της Υπηρεσίας Ασύλου, η οποία ήθελε να δημιουργήσει έναν οδηγό για τα ασυνόδευτα παιδιά με μια φιλοσοφία πολύ κοντά στη δική μου. Δεν θέλαμε να δημιουργήσουμε κάτι που να περιέχει μόνο την πρακτική πληροφορία, αλλά κάτι που να είναι δελεαστικό για το παιδί. Δεν θέλαμε έναν οδηγό στενάχωρο ή μίζερο αν θες. Προσπαθούσαμε να είναι μια ώριμη δουλειά με ενσυναίσθηση, με την οποία το κάθε παιδί θα ταυτιστεί.
Σ’ αυτόν τον οδηγό είδαμε πολλές εικόνες που περνάνε κι άλλα μηνύματα στα παιδιά, σωστά;
Ναι, τα «κρυφά» μηνύματα είναι κάτι που κάνω συχνά στις εικόνες μου. Βέβαια το πόσο κρυφά είναι εξαρτάται κι από το ποιον θα ρωτήσεις (γέλια).
Ποια είναι τα πιο χαρακτηριστικά μηνύματα και γιατί τα επέλεξες;
Βλέποντας τον οδηγό με μια πρώτη ματιά, αυτό που προσέχεις είναι το κορίτσι του εξωφύλλου, που στο σακίδιό της γράφει refuse to sink. Είναι ένα μήνυμα τόσο κυριολεκτικό όσο και μεταφορικό. Και σίγουρα είναι βαθιά φεμινιστικό. Διάλεξα κορίτσι και δη κορίτσι με μαντίλα γιατί βλέπουμε ότι ξεχωρίζει μέσα στο πλήθος, μέσα στην καινούρια κοινωνία κι αυτό την καθιστά εκ πρώτης όψεως διαφορετική. Όλοι θα την κοιτάνε, ενδεχομένως θα την κάνουν να αισθανθεί και άβολα. Μπορεί να νιώσει μόνη, απομονωμένη και περιθωριοποιημένη. Αλλά μέσα σε όλη αυτή την άσχημη κατάσταση, δηλώνει ότι αρνείται να βουλιάξει. Η διαφορετικότητά της είναι η δύναμή της κι αυτό αφορά όλα τα άτομα που αισθάνονται το ίδιο.
Γι αυτό έβαλες και τη rainbow σημαία;
Ναι. Ήθελα να τοποθετήσω στον οδηγό κάτι που να αναγνωρίζει ότι υπάρχουν και ασυνόδευτα παιδιά τα οποία ανήκουν στη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητ.. Ήθελα να το δει έστω και ένας που να τον αφορά και να ταυτιστεί. Μια πολύ δυνατή στιγμή σχετικά με αυτό ήταν όταν πήγαμε να παρουσιάσουμε στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο τον οδηγό. Κάποια στιγμή με πλησίασε ένας κύριος, άνοιξε το βιβλιαράκι στη συγκεκριμένη σελίδα και δείχνοντάς μου τη σημαία, άγγιξε την καρδιά του με την παλάμη του και μου είπε «απλά σ’ευχαριστώ». Συγκινήθηκα τόσο πολύ! Σκέφτηκα: “αν υπάρχει ένας που ένιωσε έτσι, σίγουρα θα υπάρχουν κι άλλοι.”
Στο εξώφυλλο του τεύχους που αφορά στη βία κατά των γυναικών προσφύγων υπάρχουν τρεις λέξεις: Power, Voice, Choice. Πόσο σημαντική πιστεύεις είναι για τις γυναίκες κάθε μία από αυτές τις λέξεις;
Η επιλογή αυτή ήταν μια συλλογική απόφαση από όλη την ομάδα και πραγματικά το ψάχναμε καιρό. Λοιπόν, δύναμη: Μια γυναίκα πρέπει να πιστεύει πως έχει τη δύναμη να κάνει ό,τι θελήσει. Καμιά φορά το ξεχνάμε γιατί έτσι έχουμε μεγαλώσει. Πρέπει μια γυναίκα να θυμάται ότι είναι αρκετή, ότι είναι ανεξάρτητη κι ότι δεν χρειάζεται να μπει σε κανένα καλούπι ή να υπακούει συγκεκριμένους κανόνες. Όσον αφορά τη φωνή πρέπει να μιλάμε για όσα θέλουμε. Το θέμα βέβαια είναι να ακούει και κανείς (γέλια). Τώρα για την επιλογή τι να πρώτο πω; Έχουμε το δικαίωμα να είμαστε σε θέση να επιλέξουμε τι θα κάνουμε με τα σώματά μας και τους εαυτούς μας γενικότερα. Είμαι έξαλλη τις τελευταίες μέρες (γέλια). Να μιλάμε το 2020 για απαγόρευση των εκτρώσεων; Όσοι είναι κατά των εκτρώσεων, πρέπει να καταλάβουν πως πάντα θα συμβαίνουν οι εκτρώσεις. Το θέμα είναι να αφήνει ένα κράτος ή μια κοινωνία τις γυναίκες να το κάνουν με ασφάλεια. Υπάρχουν τόσα περιστατικά με γυναίκες που έχουν πεθάνει κατά τη διάρκεια κακών εκτρώσεων στο παρελθόν αλλά και στο παρόν. Η κάθε γυναίκα πρέπει να έχει την επιλογή να κάνει ό,τι θέλει και να νιώσει όπως θέλει για την πράξη της. Δεν θα έπρεπε καν να το συζητάμε. Είναι παράλογο να μας νοιάζουν περισσότερο τα δικαιώματα ενός εμβρύου από αυτά μιας γυναίκας. Τραγικό το πώς κάνουμε μονίμως ένα βήμα μπροστά και δύο πίσω.
Πολύ σπουδαίο μήνυμα. Εσύ, ως γυναίκα στην Ελλάδα, θεωρείς ότι σου στερείται η ελευθερία σε κάποια πράγματα;
Σίγουρα. Από όταν γεννήθηκα. Αυτό είναι δεδομένο. Και δυστυχώς δεν το αναγνωρίζει πολύς κόσμος. Έχω συναντήσει και γυναίκες που μπορεί να μην το αναγνωρίσουν. Γιατί μας είναι τόσο οικείο που δυσκολευόμαστε να δούμε ότι είναι λάθος ή έστω να δούμε ότι υπάρχει και εναλλακτική σε αυτό. Αν δεν το ζήσει κάποιος, δεν μπορεί να αντιληφθεί πώς είναι να ζεις σε ένα καθεστώς φόβου συνέχεια το οποίο σου υπαγορεύει την κάθε σου κίνηση.
Σε ποιους τομείς θεωρείς ότι συμβαίνει αυτό περισσότερο;
Σίγουρα τον επαγγελματικό, αν κι εμένα μέχρι στιγμής, ευτυχώς , δεν με έχει επηρεάσει στη δουλειά μου το γεγονός ότι είμαι γυναίκα. Στο βαθμό εννοείται που μπορώ να το ξέρω. Αλλά δεν σε πάω καν εκεί. Η ελευθερία μου περιορίζεται σε απλά καθημερινά πράγματα. Από το ότι δεν μπορώ να βγω όποια ώρα θέλω για περπάτημα ή από το ότι, όταν βγω, πρέπει να είμαι ντυμένη με έναν συγκεκριμένο τρόπο για να μην «προκαλώ», να περνάω όσο πιο απαρατήρητη γίνεται. Και όλα αυτά για μια ψευδαίσθηση πως μειώνεις τον κίνδυνο.
Τι αισθάνεσαι για όλο αυτό; Θυμώνεις, στεναχωριέσαι;
Σίγουρα. Παλιότερα ήμουν μονίμως έξαλλη (γέλια). Αντιδρούσα πολύ έντονα. Πλέον προσπαθώ να πεισμώνω ώστε να μετατρέψω αυτόν τον θυμό, την απόγνωση και τη στεναχώρια σε δύναμη για να αλλάξει όλο αυτό. Για μένα είναι σημαντικό να επικεντρώνεται ο καθένας μας σε τέτοιους στόχους. Να βλέπουμε την πρόοδο σε σχέση με το παρελθόν και να συνεχίζουμε καθημερινά με απλές πράξεις να εξελισσόμαστε. Πρέπει να μιλάμε και να πράττουμε με θετική ενέργεια. Δεν μπορείς να αλλάξεις τον κόσμο με αρνητικά συναισθήματα. Μόνο με αγάπη.
Τι πιστεύεις ότι φταίει γι’ αυτήν την κατάσταση;
Πιστεύω πως δεν προσπαθούμε να ταυτιστούμε με το βίωμα του άλλου. Αν δεν κινδυνεύσουμε οι ίδιοι άμεσα από κάτι, νομίζουμε πως δεν μας αφορά. Η άλλη πλευρά μάς είναι παντελώς αδιάφορη, γιατί δεν καταλαβαίνουμε πως όλοι επηρεαζόμαστε από αυτό. Πολύς κόσμος δεν αντιλαμβάνεται το concept της συνέπειας. Μ’αρέσει τόσο πολύ αυτή η λέξη γιατί έχει διττή σημασία. Πρώτον έχει να κάνει με το να συνειδητοποιήσει κάποιος τις συνέπειες της πράξης του και δεύτερον με το να είναι συνεπής σε αυτό. Και νιώθω πως αυτό είναι δυστυχώς θέμα του ελληνικού λαού. Δεν σου λέω πως είναι όλοι οι Έλληνες έτσι. Αλλά παρατηρείται γενικά μια έλλειψη ενσυναίσθησης. Το βλέπεις στην οδήγηση, στο κάπνισμα, στις γυναίκες, σε όλα.
Πιστεύεις ότι και οι άντρες μπορούν να εγκλωβιστούν σε αντίστοιχα στερεότυπα;
Φυσικά. Πάρα πολύ! Πολύ συχνά σκέφτομαι πόσο δύσκολο μπορεί να είναι για έναν άντρα να ανταποκριθεί στον κοινωνικά κατασκευασμένο ρόλο του. Σκέφτομαι πχ από το πόσο αγχωτικό μπορεί να γίνει το σεξ, το να δείξεις την ευαισθησία σου ή το ότι αγαπάς τη μητέρα σου μέχρι και το να φορέσεις το αγαπημένο σου χρώμα. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα μεγάλο ποσοστό αυτοκτονιών παρατηρείται στους άντρες. Είναι τρομερά δύσκολο να πρέπει να ανταποκριθείς σε ένα ρόλο, ο οποίος σε κάνει να αισθάνεσαι εγκλωβισμένος. Απλώς όσον αφορά τις γυναίκες, το ζήτημα της ελευθερίας άπτεται της ασφάλειας και της σωματικής τους ακεραιότητας.
Πρόσφατα παρουσίασες και την καινούρια σου δουλειά, ένα graphicnovel για την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Θες να μας πεις δυο λόγια γι΄αυτό;
Αυτό το project με ενθουσίασε για πολλούς λόγους. Αρχικά πήγαινα σε γερμανικό σχολείο, αν και δεν έχω τη φιλοσοφία των Γερμανών ως άνθρωπος. Έπειτα όλα τα καλλιτεχνικά ρεύματα που αγαπώ έχουν να κάνουν με τις αρχές του προηγούμενου αιώνα στη Γερμανία. Τέλος ας μην ξεχνάμε πως είμαστε σε μια εποχή στην οποία έχουμε αρχίσει να συζητάμε πάλι για κλειστά τείχη με τη μορφή των συνόρων, οπότε το βρήκα πιο επίκαιρο από ποτέ. Η ανάγκη για ελευθερία σε οποιαδήποτε μορφή της είναι διαχρονική. Ο κόσμος είναι πάντα τόσο επιθετικός απέναντι σε ό,τι είναι διαφορετικό, γιατί του υπενθυμίζει ότι αυτός δεν είναι ελεύθερος.
Κατά τη διάρκεια της παρουσίασής σου έκανες λόγο για «καθεστώτα ανελευθερίας». Μου έκανε ευχάριστη εντύπωση πως η δική σου ανάγνωση ως προς αυτά περιέλαβε, μεταξύ άλλων, το κομμάτι του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου, σε μια εποχή στην οποία η ελευθερία ταυτιζόταν περισσότερο με την ελευθερία του λόγου, τα πολιτικά δικαιώματα και το δικαίωμα στη ζωή.
Ναι, γιατί νομίζω ότι είναι φοβερή παράλειψη το να μην τα συμπεριλάβει κάποιος. Εγώ ταυτίζω την ελευθερία του ατόμου με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου. Είναι ανθρώπινα δικαιώματα. Επίσης με έναν τρόπο ήθελα να δείξω και την πρόοδο σ’αυτό το κομμάτι. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και σε ένα κράτος όπως η Γερμανία, την οποία θεωρούμε οι περισσότεροι αρκετά προοδευτική σε θέματα ταυτότητας, σε ένα όχι πολύ μακρινό παρελθόν, δεν μπορούσες καν να κυκλοφορήσεις με τον/την σύντροφό σου αν δεν ήσουν straight. Όχι ότι σήμερα είναι εύκολη η ζωή κάποιου που έχει σεξουαλική ταυτότητα διαφορετική από την υποτιθέμενη νόρμα. Γι’αυτό δεν πρέπει να εφησυχαζόμστε. Όσοι δε θυμούνται την ιστορία είναι αναγκασμένοι να την επαναλαμβάνουν, έτσι δε λένε;
Ακριβώς. Άρα εστιάζεις και στην εκπαίδευση μέσα από τα έργα σου;
Ναι, όσο μπορώ. Βλέπω ότι ο κόσμος φοβάται αυτό που δεν ξέρει. Ό,τι ξένο για εκείνον βλέπει το αντιμετωπίζει ως απειλή. Πιστεύω πως είναι μια βασική αιτία που πολλοί άνθρωποι είναι επιθετικοί. Πρέπει στην εκπαίδευση εκτός από τη θεωρία να εστιάσουμε και στην πράξη. Να γνωρίσουμε ανθρώπους, να ακούσουμε και να μοιραστούμε ιστορίες. Να δημιουργήσουμε και να στείλουμε μηνύματα. Θέλει δουλειά σε πολλές περιπτώσεις, αλλά πρέπει να αρχίσει να γίνεται αυτή η δουλειά.
Τι ρόλο παίζει η ελπίδα στη ζωή και τα έργα σου; Γιατί, έχω παρατηρήσει συχνά ότι προσθέτεις στοιχεία που την υποδηλώνουν άμεσα ή έμμεσα.
Μα δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς ελπίδα. Εγώ τυχαίνει να δημιουργώ συνήθως όταν δεν είμαι πολύ καλά. Σε πιο σκοτεινές στιγμές.. Όταν είμαι καλά, εγώ θέλω να βγω μόνο να το ζήσω! (γέλια). Αλλά ακόμα κι αν έχω κάποιες άσχημες σκέψεις, δεν μ’ αρέσει να αναπαράγω μιζέρια. Ούτε για μένα, ούτε για τα έργα μου. Γι΄αυτό και ζωγραφίζω πάντα την ελπίδα. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε το μαύρο, αλλά να μην ξεχνάμε και το φωτεινό.
Για να κλείσουμε θέλω να μας δώσεις το δικό σου μήνυμα ελπίδας.
Να είμαστε περήφανοι για τον εαυτό μας και να απαντάμε στο μίσος με αγάπη. Είναι τόσο ωραίο να είσαι διαφορετικός. Μα είμαστε εξάλλου όλοι τόσο διαφορετικοί! Ξέρω πως είναι δύσκολο, αλλά έστω κι ένας από τους κακεντρεχείς να επηρεαστεί και την επόμενη φορά να αντιδράσει με αγάπη είναι πολύ σημαντικό. Δεν έχει κανένα νόημα να συνεχίζουμε έναν κύκλο μίσους και κακίας. Όποτε έχουμε την ψυχική δύναμη, να φροντίσουμε να αντιδράμε με χαμόγελο!
Μπορείτε να βρείτε τη Χριστίνα:
Christina Tsevis
@crosti_art
Ο οδηγός για τα ασυνόδευτα παιδιά πρόσφυγες:
https://www.youtube.com
