Τόνια Στεργίου
Πριν από μία ημέρα ο ηθοποιός Παύλος Χαϊκάλης τοποθετήθηκε δημόσια σχετικά με τις δηλώσεις της ηθοποιού Ηλιάνας Αραβή περί σεξουαλικής παρενόχλησης.
Συγκεκριμένα ο ηθοποιός παραδέχτηκε πως η κα Αραβή σκιαγραφεί τον ίδιο και τη συμπεριφορά του απέναντί της πριν κάποια χρόνια, θέλοντας να “διαφωτίσει” την ιστορία και να ζητήσει συγγνώμη “που εκφράστηκε με έντονο τρόπο”.
Προς το παρόν, θα αφήσω στην άκρη το γεγονός ότι δόθηκε βήμα σε έναν άνθρωπο, φερόμενο ως θύτη, προκειμένου να “απαντήσει” με αισχρές δικαιολογίες και πληγωτικά –το λιγότερο- επιχειρήματα απέναντι στο θύμα.
Και για να προλάβω το counter-argument περί “όλων των πλευρών που πρέπει να ακούγονται”, θέλω να υπενθυμίσω ότι, μέχρι σήμερα, δύο ήταν τα πιο εύκολα σημεία στην εξιστόρηση τέτοιων βιωμάτων: ο θύτης να δικαιολογείται και το θύμα να χαρακτηρίζεται ως υπερβολικό – στην καλύτερη των περιπτώσεων. Άρα, συμφωνούμε πως μάλλον δεν ακούγονταν και οι δύο πλευρές.
Έστω, όμως, ότι δέχομαι αυτό το επιχείρημα. Κάτι εξακολουθεί να μου χωλαίνει στην εξίσωση.
Μπορεί, να μου ακούγεται φρικτό το ότι αναπαράγεται, ακόμα, ως ορθή η πεποίθηση ότι ένας “άντρας παλιάς κοπής, όταν μια γυναίκα του λέει όχι, εκείνος οφείλει να επιμένει” στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης και δε γίνεται αυτομάτως παρέμβαση από το ΕΣΡ. Λες κι αυτό που ακούγεται δεν οδηγεί στην αναπαραγωγή κακοποιητικών συμπεριφορών και φαίνεται να σέβεται τα όρια του όχι που θέτει ένα άτομο σε μία προσωπική αλληλεπίδραση.
Ίσως, να θεωρώ κάπως θρασείες τις δηλώσεις περί “έρωτα” και φοβάμαι μήπως οποιοδήποτε άτομο που έχει υποστεί αντίστοιχες συμπεριφορές σκεφτεί την πιθανότητα αυτές να αφορούν μια υγιή εκδήλωσή του. Λες και μια λέξη, νομίζω είναι γνωστή ως συναίνεση, να μην παίζει σημαντικό ρόλο στις διαπροσωπικές σχέσεις και πόσο μάλλον στις λεγόμενες “έντονες εκδηλώσεις έρωτα“.
Και για να μην αφήσω τις ειρωνικές υποθέσεις μου να συνεχίσουν να κρατάνε τα ηνία:
Όχι, δεν υποτιμώ τη νοημοσύνη και την αυτό-επίγνωση πολλών θυμάτων σχετικά με το αν έχουν δεχτεί ή όχι κακοποίηση. Αυτό που προσπαθώ να καταστήσω σαφές είναι ότι όλες οι εκφάνσεις και οι εκφράσεις της έμφυλης βίας στηρίζονται στα ίδια σαθρά θεμέλια της τοξικής αρρενωπότητας, του victim blaming (όταν η ευθύνη στρέφεται προς το θύμα) και του gaslighting (ψυχολογική χειραγώγηση με σκοπό την σπορά αμφιβολιών πάνω στην αντίληψη ή τη μνήμη του θύματος).
Και συγχωρέστε με που τοποθετούμαι με έναν υποβόσκοντα θυμό, είναι στην πραγματικότητα η βαθιά απογοήτευσή μου, που φόρεσε την πανοπλία της, και βγήκε προς τα έξω. Βλέπετε, αυτό το διάστημα που γράφεται ένα καινούριο κεφάλαιο στη φεμινιστική ιστορία της χώρας, η πολιτεία εμφανίζεται αδιόρθωτα αδιάβαστη με μία προκλητική αδιαφορία στο να θελήσει να εκπαιδευτεί.
Αντίθετα, βλέπουμε να αναπαράγεται όλο και συχνότερα μια ρητορική περαιτέρω ενοχοποίησης των ατόμων που καταγγέλλουν τα βιώματά τους, χωρίς ουσιαστικό σεβασμό σε αυτά, γνωστή ως δευτερογενής θυματοποίηση*. Οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται αυτές τις μέρες είναι διαφορετικές, αλλά με λύπη μου διαπιστώνω πως δεν είναι καθόλου πρωτότυπες.
Ερωτήσεις όπως “γιατί τώρα;” ή “αν νιώθετε το βάρος του θυμού σας που δε μιλήσατε τόσα χρόνια;” υποκρίνονται χυδαία πως δεν αντιλαμβάνονται γιατί ένα θύμα δε μιλάει τη στιγμή που λαμβάνει χώρα ένα περιστατικό, υπονοούν αναίσχυντα πως ο θυμός θα έπρεπε να καταλήγει σε αυτοδικία και μεταφέρουν απροκάλυπτα για ακόμη μία φορά μια υπόρρητη ευθύνη στα θύματα για το βίωμά τους.
Και για να τελειώνουμε:
Η “συγγνώμη”, που με τέτοια ευκολία εκδηλώνεται, είναι μια λέξη ακριβή για εμάς και η αναπαραγωγή της με τόσο φτηνό τρόπο μόνο στη θεραπεία μας δεν οδηγεί. Το αν μπορεί να μας ωφελήσει κάπου, αυτό το αποφασίζουμε εμείς, μέσω της επανορθωτικής δικαιοσύνης*, αν και όποτε λάβει τη βαρύτητα που της αναλογεί.
Αλλά, επειδή δε δύναμαι και δε θέλω να μιλάω εξ’ ονόματος όλων των θυμάτων εκεί έξω, θα σας πω τα εξής με βάση τη δική μου και μόνο εμπειρία:
Από τα πιο δύσκολα πράγματα σε όλην αυτήν τη διαδικασία είναι να μπορέσεις να συγχωρήσεις κάποιο άτομο, χωρίς αυτό να σου έχει ζητήσει να το κάνεις.
Εξίσου δύσκολο είναι να μπορέσεις να συγχωρήσεις την εαυτή σου, που δεν αναγνώρισε, δεν προέβλεψε, δε διαισθάνθηκε, δεν αντέδρασε, δε μίλησε, είναι πολλά τα “δεν” που μας καταλογίζουν κάθε φορά, μην μπείτε στον κόπο να τα ψάξετε.
Δύσκολο, είναι, επίσης, να αποδεχτείς πως, ακόμα και να άκουγες μια συγγνώμη, δε θα έμπαινες ούτε κατά διάνοια στη διαδικασία να σκεφτείς τη συγχώρεση.
Αλλά, ακόμα πιο δύσκολο –πιστέψτε με- είναι να μπορέσεις να συγχωρήσεις ένα άτομο που δεν εννοεί καθόλου, μα καθόλου, τη συγγνώμη του.
