Vasilis Thanopoulos
Εχοντας διανύσει τα περισσότερα χρόνια της ζωής μας υπηρετώντας αξίες και ιδανικά μέσα από συγκεκριμένα κινήματα (φεμινιστικό, λοατκι+, περιβαλλοντικό, ανθρωπίνων δικαιωμάτων) και θέσεις εργασίας (Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών ΚΕΘΙ/ΓΓΙΦ, Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, Σχολές Γονέων, γυναικείες φυλακές και ιδρύματα, εκπαίδευση ενηλίκων, χώροι τέχνης και πολιτισμού), έχουμε δεχτεί επιθετικές συμπεριφορές και εισπράξει χαρακτηρισμούς κάθε είδους. Ενδεικτικά και μόνο: προδότες του αντρικού φύλου, πιόνια των γυναικών, κρυφοαδερφές, ντροπή του αντρικού γένους, μαμάκιες, ανίκανοι, ρεζίλι των αντρών, αγάμητοι, αδερφές (σκέτο)…
Αυτό που χρειάζεται να επισημανθεί είναι ότι όλες αυτές οι επιθέσεις προέρχονταν από εκπροσώπους αυτού που ονομάζουμε ως κοινωνία «αντρικό φύλο». Από άντρες δηλαδή που αισθανόμενοι φόβο και απειλή απώλειας των προνομίων τους -όπως τους τα έχει εξασφαλίσει η πατριαρχία- προέβαιναν σε σεξιστικές, φεμφοβικές και ομοφοβικές, μισογυνικές και τοξικές συμπεριφορές.
Αναφέρουμε δύο μόνο, πολύ χαρακτηριστικά περιστατικά από χώρους όπου έχουμε εργαστεί. Να σημειώσουμε ότι δεν έχουμε μιλήσει ποτέ γι’ αυτά, ούτε και για κανένα άλλο αντίστοιχο γεγονός στις ζωές μας, μέχρι και σήμερα, θεωρώντας ότι αυτό που υπηρετούμε και πράττουμε είναι το καθήκον μας και ότι αυτά τα συμβάντα είναι οι αναπόφευκτες συνέπειες της προσπάθειας να κάνουμε σωστά τη δουλειά μας. Ο λόγος που επιλέγουμε να το κάνουμε σήμερα θα φανεί στη συνέχεια.
Στη μία περίπτωση, λοιπόν, άντρας, έχοντας απολέσει με προσωρινά (ασφαλιστικά) μέτρα το «προνόμιο» να ασκεί κάθε είδους βία στη σύζυγό του -και προφανώς με υπόδειξη των νομικών του συμβούλων ενόψει του σχετικού δικαστηρίου- έχει βρει τη διεύθυνση εργασίας και καθημερινά σχεδόν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα -φωνάζοντας σε δημόσια θέα- διατυπώνει το ερώτημα: «Είσαι άντρας ρε; Είσαι εσύ άντρας; Πες μου, είσαι άντρας; Τι ψυχή θα παραδώσεις που διαλύεις σπίτια και οικογένειες;».
Στην άλλη περίπτωση, άντρας-«συνάδελφος» (με όσο πιο πολλά εισαγωγικά παρακαλούμε), ο οποίος ασκεί ανενδοίαστα το δικό του προνόμιο να παρενοχλεί σεξουαλικά (λεκτικά και σωματικά) γυναίκες στο πλαίσιο εργασίας μας, όταν καταγγέλλεται η συμπεριφορά του και ζητείται η λήψη των ανάλογων μέτρων, μεταξύ πολλών άλλων αντιδράσεων (εμφανών και… αδιαφανών) στήνεται έξω από το γραφείο και ουρλιάζοντας προ(σ)καλεί λέγοντας κάθε φορά: «Βγες έξω ρε, βγες έξω, ρε πούστη, να σε γαμήσω…».
Αν χρειαζόταν να αποδώσουμε με μία φράση την κριτική του «αντρικού φύλου» για την εμπλοκή μας με τα ζητήματα φύλου και ισότητας, αυτή θα ήταν: «Τι δουλειά έχετε εσείς εκεί;»
Γιατί, λοιπόν, σήμερα; Γιατί να μιλήσουμε και να αναφερθούμε σε ένα -μικρό αλλά ενδεικτικό- μέρος αυτών των εμπειριών;
Ο λόγος είναι ότι μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια είναι η πρώτη φορά το τελευταίο διάστημα που, περισσότερες από μία φορές, έχουμε δεχτεί ερωτήματα και κριτική από εκπροσώπους αυτού που ονομάζουμε κοινωνία «γυναικείου φύλου», λόγω της εργασίας μας με τα θέματα φύλου και της συμμετοχής μας στις δράσεις και τα κινήματα για την έμφυλη ισότητα και δικαιοσύνη. Με πιο πρόσφατη τη σύγκρισή μας με τους άντρες από τα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, που «ασχολούνται» με τα ζητήματα ισότητας! Ενδεικτικά ερωτήματα με τη μορφή άλλοτε ειρωνείας και άλλοτε επίκρισης: «Θα μας πείτε εσείς για τις γυναίκες; (λες και η εμπλοκή και η εργασία με τα θέματα ισότητας είναι να… μιλάμε για τις γυναίκες!). «Ξέρετε εσείς από διακρίσεις και αποκλεισμούς; Εσείς άντρες είστε, εσείς τα κάνετε αυτά!» (κάποιες/οι φαντάζονται ότι όλοι οι άντρες τα κάνουν αυτά. Μήπως άραγε να ξανασκεφτούμε αν υπάρχουν και κάποιοι άντρες που τους τα κάνουν αυτά άλλοι άντρες, γιατί δεν ταιριάζουν στα πρότυπα αρρενωπότητας;!). «Εχετε ζήσει εσείς κακοποίηση; Εχετε βιώσει την έμφυλη βία στο πετσί σας;» (Οχι; Κανένας από εμάς; Οι gay άντρες; Οι τρανς άντρες; Οι bi άντρες; Οι queer αρρενωπότητες; Τα πιο fem αγόρια; Οι μη στερεοτυπικές αρρενωπότητες;)…
Αν χρειαζόταν να αποδώσουμε με μία φράση την κριτική αυτού του τμήματος του γυναικείου φύλου για την εμπλοκή μας με τα ζητήματα φύλου και ισότητας, αυτή θα ήταν: «Τι δουλειά έχετε εσείς εδώ;»
Κι έτσι το ερώτημα του τίτλου «Εχουν θέση οι άντρες στους αγώνες για την έμφυλη ισότητα και δικαιοσύνη;» φαίνεται να αποκτά νέες διαστάσεις. Αφού μετά από δύο και παραπάνω δεκαετίες ενασχόλησης με τα θέματα αυτά χρειάζεται να επανέλθουμε και να συμπεριλάβουμε στην απάντησή μας και τα δύο φύλα ή για να είμαστε πιο ακριβείς: κάποιους/ες εκπροσώπους τους. («Αλήθεια, έχουν τα φύλα εκπροσώπους; Οταν δηλαδή κάποιος άντρας μιλάει για τα θέματα αυτά, μιλάει εκπροσωπώντας κι εμάς;!», αναρωτιέται κάποιος εντός μας). Ή μήπως, τελικά, χρειάζεται να απαντήσουμε σε κάποια άτομα -αντρικού και γυναικείου φύλου- που εμφορούνται από αυτή την τόσο αγαπημένη στην πατριαρχία και τον σεξισμό στερεοτυπία μιας διπολικής, μανιχαϊστικής, φυσικοποιητικής και βιολογικά ντετερμινιστικής θεώρησης των έμφυλων οντοτήτων και εκφράσεων. Στην οποία μάλιστα στερεοτυπία αρέσκονται να κολυμπούν ευδαιμονικά, πιστεύοντας (με μια ανορθολογική και αντιεπιστημονική πια ψευδαίσθηση) ότι με τον τρόπο αυτό προστατεύουν τα προνόμιά τους! Και καλώς, θα μας πει κάποιος, για τους άντρες, το καταλαβαίνω, αλλά για τις γυναίκες; Εχουν οι γυναίκες προνόμια; Ας σημειώσουμε απλά ακροθιγώς εδώ ζητήματα (φαντασιωτικά ή έστω κοινωνικά-πολιτικά-πολιτισμικά κατασκευασμένα), όπως η μητρότητα και το μητρικό ένστικτο, η θηλυκοποίηση της φροντίδας, η προάσπιση/στήριξη του θεσμού της οικογένειας, οι γυναικείες (εκ φύσεως ή εκ θεού, όπως το δει κανείς/καμιά) ποιότητες!
Αναρωτιόμαστε: Η πατριαρχία και ο σεξισμός, ως εκτελεστικό όργανό της, παίρνουν μέτρα στο προκρούστειο κρεβάτι τους μόνο στις γυναίκες; Ορίζουν τι είναι και τι δεν είναι έμφυλα «σωστό και πρέπον» μόνο για τα άτομα που τους έχει αποδοθεί κατά τη γέννησή τους το γυναικείο φύλο; Ολες οι υπόλοιπες έμφυλες οντότητες, ταυτότητες και εκφράσεις: οι υπόλοιπες υφιστάμενες ή εν δυνάμει θηλυκότητες, οι λοατκι+ άνθρωποι, οι μη στερεοτυπικές και μη κυριαρχικές αρρενωπότητες δεν υφίστανται τον έλεγχο της πατριαρχίας; Και, εάν χρειαστεί, την επέλαση των ταγμάτων εφόδου της «προς γνώσιν και συμμόρφωσιν» προς τις νόρμες μιας εξ αποκαλύψεως ή εκ φύσεως έμφυλης ορθότητας και ομαλότητας;
Εχει ο σεξισμός… φύλο; Ενας άντρας είναι κατά απόλυτη συνθήκη και αναπότρεπτα σεξιστής και εκφράζεται με τοξική αρρενωπότητα; Κάθε άντρας, επειδή είναι άντρας; Η βιολογία του φύλου του (αυτό χωράει μεγάλη κουβέντα, αλλά ας το δούμε με μια άλλη ευκαιρία, ίσως) και οι κοινωνικές κατασκευές/επικαθίσεις πάνω σε αυτήν οδηγούν τελεσίδικα στην τοξικότητα; Εμφυλη διάκριση-στερεοτυπία-κακοποίηση = άντρας; Οι άντρες που μεγαλώσαμε από γυναίκες φεμινίστριες, που εμπνευστήκαμε και διαμορφώσαμε ματιά και στάση ζωής από φεμινίστριες, που συμμετέχουμε χρόνια τώρα στο φεμινιστικό κίνημα, που κατεβαίνουμε στις πορείες, στις δίκες, στους αγώνες για την Ελένη, για τ@ Ζακ/Ζάκι, για τον Βαγγέλη, τι είμαστε; Είμαστε άντρες, θα πει κάποιος/α. Και τι θα πει αυτό, επιτρέψτε μας να ρωτήσουμε; Ή, ένα βήμα παραπέρα, ποιος/α θα μας πει τι θα πει αυτό; Ποιος/α θα μας πει τι είμαστε; Ποιος/α θέλει θα μας βάλει πάνω στο κρεβάτι του Προκρούστη και θα μας μετρήσει; Και, ακόμη περισσότερο, ποιος ή ποια μας έχει a priori μετρήσει; Λόγω του γένους στο όνομά μας, των χαρακτηριστικών του φύλου μας, του αναπαραγωγικού μας συστήματος; Και γιατί θα θέλαμε να μοιραστούμε την απορία μας μαζί σας;
Από την άλλη, μια γυναίκα μπορεί να είναι σεξίστρια; Να αναπαράγει, δηλαδή, λόγο και συμπεριφορά σεξιστική, παγιδευμένη κι η ίδια μέσα στην κανονικότητα της πατριαρχίας; Η εύκολη απάντηση είναι ναι, ως ένα πρόσωπο που υφίσταται αυτή την επιβολή. Και πραγματικά αυτό βλέπουμε και ζούμε κάθε μέρα που περνάει, όλο και πιο ξεκάθαρα: με τις διακρίσεις, τις παρενοχλήσεις, τους βιασμούς, τις γυναικοκτονίες. Αλλά ας κάνουμε και τη δύσκολη ερώτηση, τώρα: Ως πρόσωπο που ασκεί αυτή την επιβολή; Μπορεί ένα ανθρώπινο ον που του αποδόθηκε κατά τη γέννησή του το γυναικείο φύλο να λειτουργήσει με έμφυλη τοξικότητα, υιοθετώντας κάποια από τα εργαλεία της πατριαρχίας και της τοξικής αρρενωπότητας; Να μεταμορφωθεί δηλαδή σε μια τοξική θηλυκότητα;
Ας μείνουμε λιγάκι ακόμη στην προβληματική μας αυτή. Μπορούμε να μιλάμε πια για άντρες και γυναίκες με μια γλώσσα γενικευτική; Υπάρχουν γενικεύσεις φύλου; Οι ανθρώπινες οντότητες είναι γενετικά ή περιβαλλοντικά προ- και ετερο- καθορισμένες ταυτότητες; Πώς βλέπουμε τις έμφυλες εκφράσεις; Ως τετελεσμένες αντικειμενικότητες; Ή μήπως ήρθε η στιγμή να δούμε και να μιλήσουμε για πολλαπλές έμφυλες υποκειμενικότητες;
