Τόνια Στεργίου
“She always felt nervous around strange men, even though she’d known the man who’d hurt her. If a man who knew you, could hurt you, who knew what a man who didn’t might do?”
Brit Bennett, The Mothers.
Τι σημαίνει;
Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η σεξουαλική βία δεν περιλαμβάνει μόνο μία συγκεκριμένη πράξη ή συμπεριφορά. Μπορεί να ασκηθεί σε ένα άτομο μέσα από μία σειρά από πράξεις, οι οποίες εκτείνονται από τη λεκτική κακοποίηση μέχρι και την εξαναγκαστική διείσδυση.
“Για καιρό πίστευα πως αυτό που μου συνέβη δεν ήταν βιασμός. Δεν με άγγιξε καν στα γεννητικά μου όργανα. Μου έσκισε απλά τη μπλούζα και με έβαλε να τον παρακολουθώ να αυτοϊκανοποιείται. Ήθελε να με εξευτελίσει, είπε, επειδή του ζήτησα να χωρίσουμε. Άραγε ήμουν πολύ σκληρή στα λόγια μου; Μήπως τον προκάλεσα; Μήπως αντέδρασε έτσι πάνω στα νεύρα του; Όχι, δεν με βίασε. Ο βιασμός είναι μια επώδυνη και κυρίως χειροπιαστή πράξη -συνέχιζα να λέω στον εαυτό μου τα χρόνια που φοβόμουν ακόμα και να κοιτάξω κάποιον.”
Ποιες μορφές έχει;
Στις πιο συχνές μορφές σεξουαλικής βίας συμπεριλαμβάνονται ο βιασμός μέσα στον γάμο ή σε μία σχέση, ο βιασμός από αγνώστους ή από άτομα του στενού συγγενικού ή φιλικού κύκλου, η συνέχιση της σεξουαλικής επαφής χωρίς τη συγκατάθεση του ενός ατόμου, η σεξουαλική παρενόχληση (στο σχολείο, στη δουλειά, στο δρόμο), η εμπορία ανθρώπων (trafficking), η παιδική σεξουαλική κακοποίηση, ο εξαναγκασμός σε πράξεις που αφορούν στο σώμα (πχ έκτρωση) και οι εθιμοτυπικές μορφές σεξουαλικής βίας (πχ καταναγκαστικός γάμος).
“Όταν δημιουργείς μια σχέση, δεν σκέφτεσαι: «Ας προσέχω αυτόν τον άνθρωπο, κάποια στιγμή μπορεί να μου κάνει κακό», έτσι δεν είναι; Τον εμπιστεύεσαι. Πηγαία και αυθεντικά. Ετοιμάζεσαι να δώσεις κομμάτι του εαυτού σου. Ετοιμάζεσαι να πάρεις κομμάτι του άλλου. Αφήνεις τον εαυτό σου να αφεθεί. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δε φοβάσαι. Κανέναν και τίποτα. Αυτό δεν είναι το λογικό;
Ε, λοιπόν μόλις πριν λίγους μήνες σταμάτησα να κατηγορώ τον εαυτό μου που έκανε «το πιο λογικό».”
Γιατί δεν καταγγέλλεται;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα πιο ακριβή στοιχεία παρέχονται από ανεξάρτητες έρευνες που βασίζονται σε πληθυσμιακά δεδομένα. Άλλες πηγές μπορεί να είναι οι αστυνομικές αναφορές και οι μελέτες μη κυβερνητικών οργανισμών. Ωστόσο, είναι γεγονός πως καταγγέλλεται πολύ μικρότερο ποσοστό περιπτώσεων σεξουαλικής κακοποίησης σε σχέση με αυτό που υφίσταται στην πραγματικότητα. Μερικοί από τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό είναι το ανεπαρκές σύστημα δημόσιας υγείας και δικαιοσύνης, η ντροπή του θύματος, ο φόβος για αντίποινα, ο φόβος μήπως δεν γίνει πιστευτό και ο φόβος μήπως στιγματιστεί από το οικογενειακό ή το ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον.
“ Γιατί δεν το κατήγγειλα; Ο λόγος είναι –δυστυχώς– πολύ απλός για μένα. Ζούσα σε μια μικρή κλειστή κοινωνία, όπου όλοι ξέρουν τα πάντα για όλους. Ήδη είχε μαθευτεί ο χωρισμός μας κι είχα κατακριθεί που τόλμησα κι έκανα σχέση με κάποιον ηλικιακά μεγαλύτερο. Αν μιλούσα γι αυτό που έγινε, η πρώτη φράση που φοβόμουν ότι θα άκουγα ήταν: «Εσύ το επέτρεψες και στο έκανε!». Η δεύτερη φράση που φοβόμουν ότι θα άκουγα ήταν: «Και καλά, εσύ αυτό το θεωρείς βιασμό;». Κι ο φόβος, ξέρεις, δεν είναι κάτι που σου χαρίζεται. Σε τρώει. Σε κατατρώει. Χάνεσαι μέσα του. Μέχρι που σε πνίγει.
Και οι φράσεις από ενδεχομένως δικές τους, γίνονται αληθινά δικές σου.”
Σεξουαλική κακοποίηση χωρίς επαφή: Υπάρχει;
Δυστυχώς σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, μέχρι και σήμερα, ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων (κατά κύριο λόγο γυναικών) καταγγέλλει πως έχει υποστεί σεξουαλική βία από τους συντρόφους τους. Ένα στοιχείο, όμως, που σοκάρει, είναι ότι πολλά άτομα αναφέρουν σεξουαλική κακοποίηση χωρίς σωματική βία ή οποιασδήποτε μορφής επαφή. Αυτού του είδους η κακοποίηση περιλαμβάνει ηδονοβλεψία, σκόπιμη επίδειξη των γεννητικών οργάνων, λεκτική σεξουαλική παρενόχληση, λήψη γυμνών φωτογραφιών χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου και εξαναγκασμός του να παρακολουθήσει σεξουαλικές ενέργειες του συντρόφου του.
“Προσπαθώντας να αποτυπώσω τον ορισμό της βίας σε μια εργασία για τη σχολή μου, ήρθα αντιμέτωπη με την αλήθεια που φοβόμουν τόσα χρόνια να κοιτάξω κατάματα. Ναι, είχα υποστεί σεξουαλική βία. Ναι, είχα υποστεί βιασμό. Ναι, με είχε προδώσει ο πρώτος άνθρωπος που άφησα να αγγίξει το κορμί μου με ερωτικό τρόπο. Δεν θυμάμαι πόση ώρα είχα παγώσει, πόση ώρα έκλαιγα, πόση ώρα ούρλιαξα. Ενδεχομένως και ελάχιστα, μιας και το να εκφράζομαι δεν ήταν πάντα το δυνατό μου σημείο. Αυτό που θυμάμαι, όμως, με απόλυτη καθαρότητα είναι η στιγμή που με κοίταξα στον καθρέφτη και ψιθύρισα «Ό,τι κι αν γίνει, αυτό δεν πρέπει να το αφήσεις να σε ορίζει άλλο».”
Ποιες είναι οι συνέπειες;
Οι συνέπειες που επέρχονται ενός βιασμού, μπορεί να ποικίλλουν ανά περίπτωση, είναι όμως πάντα το ίδιο σοβαρές. Ένας βιασμός μπορεί να επηρεάσει τη σεξουαλική υγεία του ατόμου, την ψυχική του ισορροπία, τη συμπεριφορά του και κατ’ επέκταση το μέλλον του. Κάποια από τα ελάχιστα παραδείγματα που μπορούν να αναφερθούν ενδεικτικά είναι η μετάδοση σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, η μη ασφαλής έκτρωση λόγω του φόβου να μην γνωστοποιηθεί ο βιασμός, η κατάθλιψη, το άγχος, οι διατροφικές διαταραχές, η μειωμένη έως ανύπαρκτη διάθεση για κοινωνικές ή ερωτικές συναναστροφές, η αυτοκτονική συμπεριφορά και οι συμπεριφορές υψηλού ρίσκου (όπως η σεξουαλική επαφή χωρίς προφύλαξη όταν ενδείκνυται, η χρήση ναρκωτικών ουσιών κ.α)
“Όταν ο βιασμός δεν είναι σωματικός, πόσο εύκολο είναι για κάποιον έστω και να αναγνωρίσει το αποτύπωμα που του άφησε; Η δική μου εμπειρία μού έδειξε πως δεν είναι καθόλου εύκολο. Το άγχος αποδίδεται σε άλλους παράγοντες, οι διατροφικές διαταραχές το ίδιο. Η απομόνωσή σου μεταφράζεται ως υπεροψία και η αδυναμία σου να συνάψεις εύκολα σχέσεις ως δυστροπία ή ακόμα χειρότερα ως ανικανότητα. Δεν είναι ότι φοβάσαι μήπως ο επόμενος σε βιάσει με τον ίδιο ή χειρότερο τρόπο. Η χαρακιά που σου αφήνει ο βιασμός από έναν άνθρωπο που σε γνώριζε και γνώριζες –υποτίθεται- καλά, είναι ακόμα χειρότερη. Σου αφήνει μια μόνιμη αίσθηση ότι δεν μπορείς να εμπιστευτείς κανέναν άντρα. Σαν να υπάρχει πάντα ένα τείχος, μια μόνιμη άμυνα. Ακόμα και μέσα στη σχέση. Περιμένεις πότε θα γίνει αυτό που δεν θες. Διερωτάσαι συνεχώς «Αυτό θέλω να μου το κάνει;». Προφυλάσσεσαι. Ανιχνεύεις. Αμύνεσαι. Επιτίθεσαι. Φεύγεις.”
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;
Παρ’ όλο που οι τρόποι αντιμετώπισης στο παρελθόν εστίαζαν αποκλειστικά στο σύστημα δικαιοσύνης, στη σύγχρονη εποχή τα πράγματα έχουν αλλάξει. Πολλοί φορείς έχουν αντιληφθεί ότι το πρόβλημα δεν οφείλεται σε έναν, αλλά σε πολλούς συνδυαστικά παράγοντες. Κύριο μέσο αντιμετώπισης είναι -και πρέπει να είναι κατά κύριο λόγο- η σωστή ενημέρωση και η πρόληψη. Ξεκινώντας με παρεμβάσεις σε σχολεία, πανεπιστήμια και χώρους εργασίας η σύγχρονη προσέγγιση δεν χρειάζεται να εστιάζει συνεχώς στο «τι συνέβη» αλλά στο «γιατί να συμβαίνει». Ταυτόχρονα, πολλές χώρες οφείλουν να αποκτήσουν αυστηρότερο σύστημα δικαιοσύνης και πιο αξιόπιστο σύστημα υγείας, δημιουργώντας αυτό που τα θύματα έχουν ανάγκη μετά από ένα τραύμα: ασφάλεια και εμπιστοσύνη.
“Σίγουρα υπάρχει πρόοδος σε σχέση με παλιά, αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν. Κυρίως να αλλάξει η κουλτούρα γύρω από τον βιασμό. Πρέπει να αντιληφθεί η κοινωνία τα βασικά:
“Το να βιάζεις δεν σε κάνει ισχυρότερο.”
“Δεν υποβιβάζεται η αξία σου αν βιαστείς.”
“Και οι άντρες πέφτουν θύματα βιασμού.”
“Ο βιασμός δεν είναι μόνο σωματικός.”
Αν εγώ ήξερα τα βασικά όταν έπρεπε, δεν θα κουβαλούσα αυτό το βάρος τόσα χρόνια. Ναι, έσπασε το βάζο αλλά με τα σπασμένα ανομοιόμορφα κομμάτια του θα μπορούσα να φτιάξω μια μωσαϊκή κατασκευή. Οι δυσκολίες δεν σε αλλάζουν μόνο προς το χειρότερο, αυτό είναι που θέλω να πω. Κι αν πρέπει να αφήσω ένα μήνυμα προς τους αναγνώστες, αυτό είναι πως θα πρέπει να μιλήσουν, ό,τι κι αν γίνει. Εγώ τον Ιούνιο που μας πέρασε έκλεισα 10 χρόνια σιωπής. Νομίζω ήταν αρκετά.
Σας ευχαριστώ πολύ που με ακούσατε. Ελπίζω η εξομολόγησή μου να βοηθήσει έστω και έναν ή μία που διστάζει να μιλήσει.”
Σήμερα ένας, αύριο δύο, μεθαύριο;
