Πέτρος Αλεξανδρής
Η παράσταση «Φιλοκτήτης» του Χρήστου Οικονόμου, που θα ανέβει στις 28 και 29 Ιουλίου στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου θα χαρίσει στη Φένια Αποστόλου δύο πρωτιές: Θα είναι η πρώτη τρανς ηθοποιός που θα παίξει σε ένα αρχαίο θέατρο τόσο μεγάλης πολιτισμικής σημασίας, και θα είναι η πρώτη διεμφυλική ηθοποιός που θα παίξει cis γυναικείο ρόλο.
Η συζήτηση για το αν ένας ρόλος τρανς πρέπει να παίζεται από τρανς ή cis ηθοποιούς έχει ξεκινήσει εδώ και πολύ καιρό στο ελληνικό θέατρο. Το Antivirus έχει πάρει θέση, φυσικά, υπέρ του να δίνεται προτεραιότητα σε τρανς ηθοποιούς για τέτοιους ρόλους. Η συζήτηση, όμως, για το αν θα πρέπει οι τρανς ηθοποιοί να παίζουν cis ρόλους τώρα ξεκινά. Και φέτος είδαμε σε αυτή τη συνθήκη τη Μπέτυ Βακαλίδου στο «Έγκλημα και Τιμωρία» του Βασίλη Μπισμπίκη, που ανέβηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Πλέον ήρθε η ώρα να δούμε και στην Επίδαυρο μία τρανς γυναίκα σε cis ρόλο, τη Φένια Αποστόλου, που βέβαια έχει μακρόχρονη πορεία ως χορεύτρια, χορογράφος, σκηνοθέτιδα και ηθοποιός.
Ο Χρήστος Οικονόμου έγραψε ένα σύγχρονο έργο εμπνευσμένο από τη γνωστή τραγωδία του Σοφοκλή «Φιλοκτήτης» και ο Σαράντος Γεώργιος Ζερβουλάκος ανέλαβε τη σκηνοθεσία. «Θα παίξω στη Μικρή Επίδαυρο στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών στον Φιλοκτήτη, όπου θα έχω τον ρόλο του φαντάσματος μιας νεαρής κοπέλας», μου λέει με ενθουσιασμό η κυρία Αποστόλου και συμπληρώνει: «Στη διασκευή της τραγωδίας από τον Οικονόμου η νεαρή αυτή κοπέλα σκοτώθηκε άδικα σε μία τρομοκρατική επίθεση και στοιχειώνει τα όνειρα του ήρωα.»
Η ίδια μου είπε ότι ήταν ιδέα του σκηνοθέτη να παίξει μία τρανς ηθοποιός το φάντασμα της κοπέλας κι έτσι απευθύνθηκα στον κ. Ζερβουλάκο να μου εξηγήσει τους λόγους που τον οδήγησαν σε αυτή την απόφαση: «Η παράσταση που ετοιμάζω είναι μια σύγχρονη εκδοχή μιας αρχαίας αφήγησης. Ειδικά εμείς στην Ελλάδα έχουμε ήδη στις αρχαίες μας αφηγήσεις διάφορους μυθικούς αμφί-χαρακτήρες, όπως π.χ. τον μάντη Τειρεσία. Οι φιγούρες αυτές ενσωματώνουν το σύνολο των φύλων, μια συνολική εμπειρία φύλου και ταυτότητας – γεγονός που συντελεί σε μια σοφία.
Και εφόσον στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών προτάσεων για τις αρχαίες αμφιθεατρικές σκηνές του φεστιβάλ δίνεται ιδιαίτερη προσοχή πάντα στη σύνδεση μας ως κοινωνία του σήμερα με την πολιτιστική μας κληρονομιά, θεωρώ ότι είναι μια ιδανική στιγμή και ευκαιρία επανασύνδεσης της παρουσίας και ορατότητας τρανς ατόμων με την αφήγηση του συγκεκριμένου χώρου της Μικρής Επιδαύρου. Είναι το κατάλληλο πλαίσιο ενσωμάτωσης των τρανς ατόμων στην αφήγηση του ελληνικού θεάτρου και μιας ελληνικής κοινωνίας του σήμερα.»
Στην ερώτησή μου, γιατί επέλεξε εξ’ αρχής την κυρία Αποστόλου να ενσαρκώσει τον συγκεκριμένο ρόλο, μου απάντησε: «Η Φένια Απόστολου με ενδιέφερε για διάφορους λόγους – πρώτα απ’ όλα ως επαγγελματίας καλλιτέχνιδα. Για τον συγκεκριμένο χαρακτήρα που ανέλαβε και στη θεατρική φόρμα παρουσίασης του έργου που ακολούθησα στη σκηνοθετική μου φαντασία, είχε εξ’ αρχής ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον μια παρουσία ενός τρανς ατόμου στο σύμπαν της παράστασης.
Ο χαρακτήρας της Φένιας όμως δεν είναι τρανς χαρακτήρας και το θεωρώ σημαντικό να μην “παγιδεύονται” οι τρανς καλλιτέχνες αποκλειστικά σε ρόλους που είναι ως ρόλοι τρανς. Εφόσον η Φένια πια είναι η Φένια – μια γυναίκα – γιατί να μην της δοθεί επιτέλους ένα πλαίσιο για να εκφραστεί καλλιτεχνικά ως αυτό που νιώθει και δηλώνει ως ταυτότητά της. Χαίρομαι πολύ που βρέθηκε αυτή η ευκαιρία εντός του πρότζεκτ “Φιλοκτήτης”.»
Επιστρέφω στην κυρία Αποστόλου, η οποία μου τονίζει με έμφαση ότι «είναι πρώτη φορά που μία τρανς ηθοποιός κατεβαίνει στην Επίδαυρο. Θεωρώ ότι είναι μία πραγματική κίνηση συμπερίληψης και ένα απαραίτητο επόμενο βήμα από το ελληνικό θέατρο, που κατακτιέται φέτος τον Ιούλιο, μετά από μία χρονιά που επίσης μας χάρισε την πρώτη όπερα με τρανς πρωταγωνίστρια (σ.σ. “Στρέλλα”).
Στον “Φιλοκτήτη” θα έχω την ευκαιρία να ενσαρκώσω έναν ρόλο που θα συνδυάζει την πρόζα και την κίνηση, τον χορό, καθώς θα εμφανίζεται μόνο στον ύπνο του πρωταγωνιστή, οπότε πρέπει να απεικονιστεί το “μαγικό”, μεταφυσικό στοιχείο του φαντάσματος και να αναπαραστήσουμε την παραίσθηση στη σκηνή του αρχαίου θεάτρου.»
Ο κ. Ζερβουλάκος σκηνοθετεί κυρίως παραστάσεις στο εξωτερικό (Αυστρία και Γερμανία), ενώ η τελευταία του δουλειά στην Αθήνα, ήταν στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με το “Tom in Greece”. Τον ρώτησα πώς αποφάσισε να σκηνοθετήσει τον «Φιλοκτήτη» και μου απάντησε: «Η συνεργασία με τον Χρήστο Οικονόμου προέκυψε μέσα από το κάλεσμα της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του φεστιβάλ να αναλάβω την σκηνοθεσία του έργου του. Όταν έλαβα το συγκεκριμένο καινούργιο κείμενο, προκάλεσε το ενδιαφέρον μου ως σκηνοθέτη να το ερμηνεύσω και να το μεταφέρω στη σκηνή – να του δώσω ζωή.
Επίσης, ένιωσα ότι και το ίδιο το έργο με καλεί να ακολουθήσω ένα μονοπάτι καινούργιο, που με πάει και εμένα πιο πέρα. Με προκαλεί να ψάξω έναν δικό μου τρόπο προσέγγισης στο περιεχόμενο και στη φόρμα παρουσίασης του έργου – και ένιωσα μια έλξη και την ακολούθησα.»
Στη συνέχεια, ρώτησα την κυρία Αποστόλου αν αντιμετωπίζει με δέος τη σκηνή του αρχαίου θεάτρου: «Ακόμη δεν έχουμε πάει για πρόβες στο συγκεκριμένο θέατρο. Θα είμαστε εκεί από τις 24 Ιουλίου. Σίγουρα είναι μία πρόκληση. Αλλά περισσότερο πιστεύω ότι θα λειτουργήσει ως πρότυπο για τους νέους τρανς καλλιτέχνες. Να δούνε ότι μπορούν να τα καταφέρουν, να βάλουν έναν στόχο και να τον πετύχουν. Νιώθω πιο πολύ έγνοια, γιατί θεωρώ ότι εκπροσωπώ μια ολόκληρη κοινότητα. Ειδικά φέτος είδα ότι γίνανε βήματα στην τέχνη, όπως με το ανέβασμα της “Στρέλλας” στην Εθνική Λυρική Σκηνή, σε χώρους που μέχρι τώρα για εμάς θεωρούνταν “άβατο”.
Αν με ρώταγες πριν μερικά χρόνια, θα σου έλεγα ότι είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο, γιατί δεν είχε ξαναγίνει. Νομίζω ότι η τέχνη της εποχής μας πια έχει ξεπεράσει τα στεγανά του φύλου. Όταν ένας σκηνοθέτης επιλέγει μία τρανς για να παίξει cis γυναικείο ρόλο, αυτό είναι μια πολιτική πράξη, μια πράξη ακτιβισμού, εκτός από καλλιτεχνική έκφραση. Μακάρι να ακολουθήσουν κι άλλα τέτοια παραδείγματα, θα είναι μια ευκαιρία για όλες μας.»
INFO
Ο συγγραφέας Χρήστος Οικονόμου, βραβευμένος με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, το Prix Littéraire des Jeunes Européens, το Chowdhury Prize in Literature και το O. Henry Prize for Short Fiction, παραδίδει το θεατρικό έργο που έγραψε μετά από ανάθεση του Φεστιβάλ για το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της Μικρής Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Κύκλου Contemporary Ancients.
Ο Φιλοκτήτης είναι ηγετικό στέλεχος μιας ένοπλης επαναστατικής οργάνωσης. Έπειτα από μια αποτυχημένη επίθεση, που είχε ως συνέπεια να τραυματιστεί θανάσιμα μια νεαρή γυναίκα, εγκαταλείπει την οργάνωση και βρίσκει καταφύγιο σ’ έναν τόπο αυτό-εξορίας. Οι ενοχές για το θανάσιμο σφάλμα του, τον σημαδεύουν σωματικά και ψυχικά: έχει γεράσει πρόωρα, υποφέρει από μια ανοιχτή πληγή στο πόδι, και στις παραισθήσεις του βλέπει το φάντασμα της νεκρής γυναίκας. Χρόνια αργότερα, δύο νεότερα μέλη της οργάνωσης, η Καμία και ο Πυρ, αναλαμβάνουν να βρουν τον Φιλοκτήτη και να τον πείσουν να επιστρέψει στην ενεργό δράση. Η συνάντηση τους θα πάρει τον χαρακτήρα μιας αναμέτρησης που θα αποβεί μοιραία για όλα τα πρόσωπα.
Σκηνοθεσία Σαράντος Γεώργιος Ζερβουλάκος
Σκηνικά – Κοστούμια Τίνα Τζόκα
Σχεδιασμός φωτισμών Νίκος Βλασόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη Ρωμανός Μαρούδης
Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου Σταύρος Μπαλής
Μουσική σύνθεση – Σχεδιασμός ήχου Agatha
Ηχοληψία Ηλίας Φλάμμος
Παίζουν (αλφαβητικά) Φένια Αποστόλου (Το φάντασμα της νεκρής γυναίκας), Γιώργος Κατσής (Πυρ), Λευτέρης Πολυχρόνης (Φιλοκτήτης), Γαλήνη Χατζηπασχάλη (Καμία)
Εκτέλεση παραγωγής Eteria Filon, Κορίνα Βασιλειάδου, Ρένα Ανδρεαδάκη
