της Μαρίνας Γαλανού στην avgi.gr
Η συζήτηση για την επανοικειοποίηση προσβλητικών όρων, τη χρήση ανακτημένων λέξεων ως «αντεστραμμένου λόγου», σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, που επανήλθε πρόσφατα, είναι αρκετά παλιά στον ελληνικό λοατ χώρο.
Θυμάμαι ότι από το 2004 συζητούσαμε αν θα βοηθούσε η τακτική αυτή, η επαναοικειοποίηση λέξεων όπως «πούστης» επί παραδείγματι. Πολλοί φέρνουν ως παράδειγμα τη Γερμανία, όπου το λοατ κίνημα την υιοθέτησε (schwul). Ομοίως και στη Δανία.
Σε μια τέτοια συζήτηση θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να λάβουμε υπόψη μας τέσσερα πράγματα:
1. Στη Γερμανία, η αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας συνέβη σχεδόν ταυτόχρονα με την έναρξη ενός διεκδικητικού αγώνα για τα λοατ δικαιώματα. Δηλαδή, αμέσως μετά την ποινικοποίηση το λοατ κίνημα έπρεπε να περάσει από την «ντροπή» και τους διωγμούς (ποινικοποίηση), στην υπερηφάνεια (διεκδίκηση). Έτσι λοιπόν είχε νόημα η επανοικειοποίηση ως τακτική της μετατροπής της «ντροπής» σε υπερηφάνεια, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
2. Ακόμη, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι στη Γερμανία, όταν με το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έκλεισαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι ομοφυλόφιλοι ήταν οι μοναδικοί κρατούμενοι των ναζί που παρέμειναν στις φυλακές ή υπό διωγμό, και αυτό συνεχίστηκε για τρεις ακόμη δεκαετίες σχεδόν. Η βία και οι διωγμοί κατά των ομοφυλόφιλων, δηλαδή, δεν έπαψαν. Ήταν επομένως πολύ ιδιαίτερες οι συνθήκες που αντιμετώπισαν οι λοατ στη Γερμανία, καθώς ο συμβολισμός της «ντροπής» (ροζ τρίγωνο) δεν έπαψε με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σημειώνουμε ότι η ομοφυλοφιλία ουσιαστικά αποποινικοποιήθηκε το 1973, ενώ παρόλο που οι μηνύσεις και οι αναζητήσεις χρηματικών αποζημιώσεων είχαν αποτύχει στο σύνολό τους, μόλις το 2002 η κυβέρνηση της Γερμανίας απολογήθηκε δημόσια στην ομοφυλοφιλική κοινότητα.
3. Στη χώρα μας βεβαίως υπήρχε πάντα κλίμα ομοφοβίας, όμως η ομοφυλοφιλία αποποινικοποιήθηκε το 1951. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να συγκριθούν οι συνθήκες που βίωσαν οι λοατ στη Γερμανία με αυτές που βίωσαν ή βιώνουν οι λοατ στην Ελλάδα.
4. Επίσης, στη χώρα μας η λέξη «πούστης» δεν χρησιμοποιείται μόνο για χαρακτηρισμό που σχετίζεται με τη σεξουαλικότητα, αλλά γενικότερα τη συμπεριφορά: π.χ. λέμε «πουστιά», «φέρεται πούστικα» κ.ο.κ. Εννοιολογείται, δηλαδή, και με περιεχόμενο που πραγματικά δεν βλέπω τον λόγο να θέλει να οικειοποιηθεί και να ανακτήσει ένα κίνημα — πόσο μάλλον όταν διεκδικεί δικαιώματα.
Και κάτι τελευταίο: Αν θα έπρεπε στην Ελλάδα να ακολουθήσουμε κάποιο δρόμο διεκδίκησης που εφαρμόστηκε αλλού, θα πρότεινα τον δρόμο της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Αφενός είναι πιο κοντά στα δικά μας μεσογειακά πρότυπα, αφετέρου το λοατ κίνημα αυτών των χωρών (ιδιαίτερα της Ισπανίας) πέτυχε πολλά, σε μικρό χρονικό διάστημα (2005-2011): γάμος, υιοθεσία, αλλαγή εγγράφων για τους/τις τρανς. Δεν θεωρώ ότι ο δρόμος της Γερμανίας ήταν ο καλύτερος δυνατός, ούτε ο πιο κοντινός στα δεδομένα της Ελλάδας.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, θεωρώ την επανοικειοποίηση προσβλητικών όρων όπως «πούστης» ή «τραβέλι» προβληματική, όταν το κάνει ένα κίνημα διεκδίκησης στις δεδομένες συνθήκες της Ελλάδας.
Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι τα ίδια επιχειρήματα ισχύουν και για τη χρήση του επανακειοποιημένου αγγλικού όρου queer (αδερφή, παράξενος κτλ.), καθώς ο όρος πλέον χρησιμοποιείται διεθνώς και υπάρχει ένα ολόκληρο θεωρητικό υπόβαθρο από πίσω. Δεν πρέπει να γενικεύσουμε.
Τέλος, όσον αφορά τη χρήση της λέξης «τραβέλι», δεν έχω δει κανένα τρανς κίνημα σε καμία χώρα να θέλει να επανοικειοποιηθεί την αντίστοιχη αγγλική λέξη trannie ή tranny, που ήταν, είναι και παραμένει άκρως προσβλητική.
Ιδιαίτερα μάλιστα για τους τρανς ανθρώπους, που αντιμετωπίζουν τη μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό στον μέγιστο βαθμό, θα έβρισκα και βλαπτικές αυτές τις τακτικές επανοικειοποίησης, καθώς οι τρανς ως η πιο καταπιεσμένη μειονότητα από τους/τις λοατ έχει ανάγκη περισσότερη ασφάλεια, καθώς και πολιτικές προστασίας από τις διακρίσεις και τους αποκλεισμούς.
Η Μαρίνα Γαλανού είναι πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ), αναγνωρισμένης συλλογικότητας για τα τρανς δικαιώματα και ιδιοκτήτρια των εκδόσεων Πολύχρωμος Πλανήτης (LGBT εκδόσεις-βιβλιοπωλείο).
