Η πολιτική σάτιρα στην Ελλάδα του σήμερα είναι όπως και τα υπόλοιπα στην Ελλάδα του σήμερα. Μια χώρα που στο ημερολόγιο γράφει 2022, αλλά στην πραγματικότητα ζει στο 1950 με ίντερνετ τηλεόραση και Netflix.
Σύμφωνα με το λεξικό, σάτιρα είναι το «λογοτεχνικό είδος έμμετρο ή πεζό στο οποίο με τρόπο σκωπτικό ασκείται κριτική σε πρόσωπα και καταστάσεις της κοινωνίας με σκοπό την διόρθωσή τους». Θεωρητικά αυτός είναι ο σκοπός , στην πράξη τι γίνεται;
Σάτιρα και σατιρικοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούνται απο τα ΜΜΕ ως βιτρίνες δημοκρατικότητας και ελεύθερης έκφρασης, λέγοντας στο κοινό έμμεσα ή άμεσα «κοιτάξτε αυτός μιλάει ελεύθερα για όλους και για όλα», με το κοινό να πιστεύει πως υπάρχει ελεύθερη έκφραση ή ακόμα χειρότερα (για το κοινό) να αναθέτει στον σατιρικό καλλιτέχνη ακόμα και τον ρόλο του επαναστάτη με τις γνωστές φράσεις «πέστα μεγάλε», «καλά τους κάνεις και τους τα χώνεις», «μπράβο που τα λες σε όλους», «κάνε κόμμα ρε φίλε να σε ψηφίσουμε» κ.α.
«Win win» που θα έλεγε κι ο Γιώργος Παπανδρέου και δημοκρατία έχουμε και εκπρόσωπο του λαού έχουμε και ο λαός δεν χρειάζεται να κάνει τίποτα κι αν πάνε όλα χάλια έχουμε κι τον φταίχτη έτοιμο, «έλα φίλε ξεπουλήθηκες κι εσύ, είσαι ίδιος με αυτούς κ.λπ.» και πάμε «βουρ» να βρούμε τον επόμενο σατιρικό που θα παίξει τον ρόλο της βιτρίνας της δημοκρατίας, της ελεύθερης έκφρασης και της χαμένης επανάστασης. Ελβετικοί σουγιάδες είναι οι σατιρικοί στην χώρα και μεγάλα κορόιδα τελικά. Κάνουν πέντε – έξι δουλειές και πληρώνονται για μία.
Στην πραγματικότητα ένας σατιρικός, εργαζόμενος σε ΜΜΕ, μια μόνο δουλειά κάνει. Της βιτρίνας. Ανάλογα με τις ανάγκες που έχουν οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ, που στην χώρα μας είναι και ιδιοκτήτες του κράτους φυσικά, πάει και η βιτρίνα. Το κάνουν συνειδητά αυτό οι σατιρικοί; Δεν μπορώ να απαντήσω για άλλον, εκτός απο τον εαυτό μου. Για μερικά χρόνια το έκανα ασυνείδητα. Μόλις, όμως, το συνειδητοποίησα ήταν θέμα χρόνου ή να αλλάξω δουλειά ή να κόψω εργασιακή σχέση με τα ΜΜΕ, τουλάχιστον όσο αφορά στη σάτιρα, γιατί υπάρχει και η μυθοπλασία. Σατιρική εκπομπή σε ελληνικά ΜΜΕ, όπως του Τζον Όλιβερ για παράδειγμα, δεν μπορεί να υπάρξει σήμερα. Ίσως κατά λάθος για 2-3 βδομάδες.
Η καλύτερη περίοδος για πολιτική σάτιρα, με σίγουρη επιτυχία για τον καλλιτέχνη και κανένα φόβο για τη σωματική του ακεραιότητα, ήταν η δεκαετία του ’80.
Υπήρχαν πολιτικοί αρχηγοί με έντονα χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα τους (Μητσοτάκης, Καραμανλής, Παπανδρέου, Φλωράκης) που αν ασχολούσουν μόνο με αυτά, χωρίς να παίρνεις θέση ,σε βάφτιζαν σατιρικό καλλιτέχνη. Σίγουρη επιτυχία αν είχες ταλέντο και χωρίς κανένα φόβο για την επαγγελματική – κοινωνική σωματική σου ασφάλεια.
Σήμερα τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά, γιατί ο σατιρικός καλλιτέχνης έχει πάντα πρώτο στόχο την εξουσία, αλλά η εξουσία στις μέρες δεν είναι στα χέρια των πολιτικών αλλά στα χέρια των ολιγαρχών. Πάντα ήταν στα χέρια των ολιγαρχών, αλλά δεν ήταν πάντα και τα ΜΜΕ, εφημερίδες την δεκαετία του 80, στα ίδια χέρια.
Έτσι λοιπόν οι πολιτικοί αρχηγοί, ειδικά των κομμάτων εξουσίας, είναι άτομα χωρίς ιδιαίτερη προσωπικότητα και έντονα χαρακτηριστικά. Αχυράνθρωποι αδιάφοροι που στην πραγματική ζωή κανείς δε θα γύριζε το κεφάλι να τους κοιτάξει. Αν γράψεις, λοιπόν, κείμενο γι’ αυτούς θα είναι ελαφρύ, εφήμερο, με μικρή διάρκεια στον χρόνο. Αν όμως ασχοληθείς με την πραγματική εξουσία (βλ. ολιγάρχες), τότε το κείμενο θα είναι σημαντικό με μεγάλη διάρκεια στον χρόνο, αλλά η ζωή του σατιρικού κοινωνικά, επαγγελματικά και βιολογικά μπορεί να είναι πολύ μικρή. Ανάλογα την περίοδο που θα σου κάτσει.
Μπορεί να σου κάτσει ολιγάρχης μορφωμένος απο τζάκι, που απλά θέλει να τα έχει όλα δικά του. Μπορεί, όμως, να σου κάτσει η περίοδος με τους ολιγάρχες μαφιόζους που απλά θέλουν να τα έχουν όλα δικά τους και όλους δικούς τους. Στην πρώτη περίπτωση μπορεί ο σατιρικός καλλιτέχνης να βρει χώρο και χρόνο ακόμα και στα μεγάλα ΜΜΕ (Μαλβίνα Κάραλη). Στη δεύτερη περίπτωση, ο μαφιόζος ολιγάρχης θα κάνει τα πάντα ώστε ο σατιρικός καλλιτέχνης να έχει όσο το δυνατόν λιγότερο χώρο και λιγότερο χρόνο, ακόμα και αν βρίσκεται εκτός συστημικών ΜΜΕ (μέχρι τσιμεντένια παπούτσια και βουτιά στη θάλασσα μπορεί να φτάσει).
Έτσι λοιπόν κάποιος που θέλει να κάνει πραγματική πολιτική – κοινωνική σάτιρα στην Ελλάδα σήμερα, καλό είναι να γνωρίζει πως ο χώρος που θα βρει είναι εκτός ΜΜΕ. Στο διαδίκτυο δηλαδή και στην σκηνή. Πριν βγει στην σκηνή ας έχει συνείδηση πως κάνοντας σάτιρα δηλώνει φωναχτά ή μουγκά «γεια σας είμαι σατιρικός καλλιτέχνης, ο μελλοθάνατος σας χαιρετά».
Χριστόφορος Ζαραλίκος
φωτογραφία:zaralikos.gr
