Με αφορμή την έκθεση Στίγμα και τη φιλοξενία ΛΟΑΤΚΙ+ έργων στα πλαίσια της, συνομιλήσαμε με τον επιμελητή της Αλέξανδρο Κασσανδρινό, ο οποίος μας προσέφερε μια προφορική ξενάγηση στους χώρους του Δρομοκαϊτείου.
Όταν ο Αλέξανδρος Κασσανδρινός αποφάσισε να επιμεληθεί την έκθεση Στίγμα που θα φιλοξενείται ως και τις 30 Νοέμβρη στο Δρομοκαΐτειο, αποφάσισε ταυτόχρονα να μην επέμβει με κανέναν τρόπο στον χώρο σεβόμενος το φορτισμένο κοινωνικά και ιστορικά βάρος του. «Οι δύο χώροι, στους οποίους γίνεται η έκθεση επίσης έχουν συμβολική σημασία, το Δάφτσειο ήταν ο χώρος των οικονομικά ευκατάστατων ασθενών, γι αυτό και τα δωμάτια ήταν ευάερα και ευήλια, μεταξύ παραθύρου και κάγκελων υπάρχει χώρος να ανοίξεις το παράθυρο. Υπήρχαν παντζούρια. Εδώ μάλιστα δοκιμαζόντουσαν οι σύγχρονες μέθοδοι ιατρικής, είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες θεραπείας. Ο Άγιος Ισίδωρος, απ’ την άλλη είναι απ’ τα πιο πολύπαθα και τα πιο βασανισμένα κτήρια όλης της Αττικής. Περπατάς μέσα και νομίζεις ακόμα πως ακούς φωνές. Ήταν ένας χώρος βασανιστηρίων με κελιά απομονωτήρια. Εκεί οι άνθρωποι κλειδώνονταν μέσα. Τους ξεχνούσαν για βδομάδες. Εκεί πηγαίναν άνθρωποι κατώτερων τάξεων», αναφέρει σχετικά. Αποφάσισε επίσης πως πρέπει να αποφύγει δύο ενδεχόμενα: «να καταπιεί ο χώρος την τέχνη ή η τέχνη τον χώρο». Στην έθεση Στίγμα τα έργα των καλλιτεχνών συνομιλούν με εκείνα των ληπτών και του υγειονομικού προσωπικού.
Στο χώρο του Δαφτσείου ξεχωρίζει το Τοτέμ, του Θόδωρου Παπαγιάνη έκθεμα που βρίσκεται στον χώρο της εισόδου. Τα κροτάλια, το βασικό στοιχείο της εικαστικής εγκατάστασης, υπάρχουν σε ορισμένες παραδοσιακές φορεσιές που μπορούμε να συναντήσουμε στις εκδηλώσεις που συμβαίνουν την περίοδο των Αποκριών σε διάφορα χωριά της βορείου Ελλάδος. «Οι ψυχικά ασθενείς και οι λεπροί φορούσαν εξαναγκαστικά κροτάλια, μεγάλα κουδούνια δηλαδή, ώστε να ξέρουν κάθε στιγμή που βρίσκονται και πιθανόν να τους αποφεύγουν». Η ηχητική εγκατάσταση που συνοδεύει το έργο είναι μεταδίδει το ψυχικό βάρος που θα μπορούσαν να προκαλέσουν η συνεχής ύπαρξη των κροταλιών στους ανθρώπους που τα έφεραν. Στη συνέχεια ο Άβακας ένα άλλο έκθεμα γεμάτο ανθρώπινες καρδιές, σηματοδοτεί την αρχή της έκθεσης. «Όταν στο σχολείο μας μαθαίναν να μετράμε, δεν μας λέγαν πως να μετράμε με την καρδιά μας», αναφέρει σχετικά ο Αλέξανδρος. «Το έργο συνομιλεί με ένα άλλο, ενός λήπτη. Εδώ βλέπουμε μια καρδιά με μία σκάλα». Λίγο πιο κάτω ένα έργο φτιαγμένο από λήπτες, «οι Πεταλούδες».
Ένα άλλο έργο αναπαριστά τη λέξη «στίγμα» στη γλώσσα των κωφαλάλων, του Κωνσταντίνου Κανταρτζή. Λίγο πιο κάτω η προβιά του Πάνου Φαμέλη, ένα έργο που συνομιλεί με ένα τραγούδι. Παραπέρα έργα υγειονομικών. Η «μικρή Ραλού», του Τζίμυ Χύτα μας μιλά για το παιδικό τραύμα και τα μικρά φτερά της θα μπορούσαν να υποδηλώνουν μια πιθανότητα διαφυγής. Στη συνέχεια η Λυδία Βενιέρη διαπραγματεύεται το θέμα της τσίπας, ενός υφάσματος που χρησιμοποιούταν κατά τους βυζαντινούς χρόνους. «Όταν θέλαν να διασκεδάσουνε πολλές γυναίκες αφήναν την τσίπα να πέφτει. Το έργο αφορά στον κοινωνικό στιγματισμό της γυναίκας που διασκεδάζει ‘ξετσίποτα”».
Το installation, «Τοτέμ φυσικού – υλικού κόσμου» της Βέρας Σταυρινάδη μας δείχνει τα στιγματισμένα σημεία του σώματος, γυναικεία στήθη και αρρενωπά μπράτσα. Μιλάει για τον κοινωνικό στιγματισμό των σωμάτων μέσω διαφορετικών παραγόντων όπως για παράδειγμα τα social media, τα οικονομικά λόμπι, ο κοινωνικός ρατσισμός, του χρόνου.
Η Ευτυχία Σγουρού μας συστήνει στα διαφορετικά ΛΟΑΤΚΙ σύμταντα. Μεταφέροντας τα χρώματα της rainbow σημαίας σε διάφορους πλανήτες η καλλιτέχνης τοποθετεί τους ΛΟΑΤΚΙ πλανήτες της σε μια ντουλάπα. «Τα βάλαμε στη ντουλάπα για όλους τους συμβολικούς λόγους που μπορεί κανείς να σκεφτεί», αναφέρει ο Αλέξανδρος Κασσανδρινός περιγράφοντας το γεγονός πως οι ντουλάπες των ελληνικών νοικοκυριών κατά καιρούς έχουν φιλοξενήσει ολόκληρα σύμπαντα. Λίγο πιο δίπλα μας περιμένει ένα έργο υγειονομικού που αναπαριστά μια κακοποιημένη γυναικεία ματιά κάποιου θύματος ενδοοικογενειακής βίας.
Το έργο του Φίλιππου Κούτρικα διαπραγματεύεται τους ενδόμυχους και απωθημένους φόβους. Παραδίπλα έργα υγειονομικών και τροφίμων που διαπραγματεύονται την έννοια του συνόρου.
Στο χώρο του Αγιού Ισιδώρου συναντάμε το έργο της Μαρίας Ευσταθίου, «Emergency Exit» που διαπραγματεύεται την αντίθεση. «Όταν έμπαινε άνθρωπος εδώ δύσκολα έβγαινε. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν πεθάνει εδώ μέσα. Το μεγάλο πόμολο στο έργο της Μαρίας, συμβολίζει την ευκολία της εισόδου, και η μικρή πόρτα συμβολίζει την δυσκολία της εξόδου. Το έργο κάνει έναν διάλογο με το έργο ενός λήπτη», σημειώνει ο Αλέξανδρος. Μια ηχητική εγκατάσταση, του Κωνσταντίνου Χύτα συνοδεύει τους επισκέπτες στις αίθουσες συμπυκνώνοντας όλους τους θορύβους που μπορούν να ακούσουν εντός μιας ψυχιατρικής μονάδας. Η Μαργαρίτα Μυρογιάννη διαπραγματεύεται το στίγμα μέσα από το τεστ Ροσάρ και τις διάφορες μορφές που προκύπτουν μέσα από τους σχηματισμούς της φλόγας.
Σε μία αίθουσα με εμφανή ακόμα και σήμερα τα σημάδια του εμπρησμού φιλοξενείται το έργο του Κωνσταντίνου Κανταρτζή. «Διαπραγματεύεται τον ορισμό της πραγματικότητας, της παραίσθησης, του φόβου και της ανάγκης. Συνομιλεί με ένα έργο λήπτη με δυο σκιές που παραμονεύουν και ένα άλλο ενός υγειονομικού που αναπαριστά μια κουταλιά με χάπια», αναφέρει ο Αλέξανδρος. Το έργο της Άννης Ρήγα προσπαθεί να αποτυπώσει την ψυχική ασθένεια συνθέτοντας προσωπικά αντικείμενα καθημερινής χρήσης ψυχικά ασθενών με το δικό της εικαστικό εγχείρημα.
Η Στέλλα Βουλγαράκη με το Blooming επιχειρεί να καθαγιάσει τον χώρο μέσα από ένα έργο εμπνευσμένο από τη λευκότητα του στόκου. «Η ίδια μου είπε πως το πρώτα βήμα του αποστιγματισμού είναι η κάθαρση», σημειώνει ο επιμελητής. Η Καννέλα Αράπογλου «Beauty Spots» μας συστήνει στο στίγμα της μαστεκτομής και του καρκίνου του μαστού.
Στον πρώτο όροφο του κτήσματος του Αγίου Ισιδώρου στεγάζονταν τα κελιά της απομόνωσης «Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα φορτισμένο χώρο, από έδω ξεκίνησα να στήνω την έκθεση ακριβώς γι αυτόν τον λόγο. Όπως θα δούμε η απομόνωση έχει διαβαθμίσεις. Υπάρχουν αίθουσες που έχουν μια τρύπα στο πάτωμα. Η τρύπα αυτή χρησιμοποιούταν ως τουαλέτα. Οι τρόφιμοι δεν έβγαιναν απ’ τα κελιά τους».
Η Ζωή Σκλέπα διαπραγματεύεται τον μύθο του βιολογικού ρολογιού. Πρόκειται για ένα καθαρά femέργο. «Ένας δημοσιογράφος της Washington Post στο τέλος της δεκαετίας του ’70 χρησιμοποίησε τον όρο βιολογικό ρολόι. Από τότε οι γυναίκες ακούν τους ανύπαρκτους δείκτες του και αγχώνονται» αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης. Η Παρασκευή Κούκου εδώ και επτά χρόνια συλλέγει δάκρυα. Τα έχει ψύξει και έχει χρησιμοποιήσει τις φωτογραφίες των κατόχων τους με αποτέλεσμα ένα κυριολεκτικά συγκινητικό installation. «Στο τέλος της μέρας όλοι αισθανόμαστε με τον ίδιο τρόπο, κλαίμε για τους ίδιους λόγους. Το έργο συνομιλεί με έναν πίνακα που φιλοτέχνησε ένας λήπτης», σημειώνει ο Αλέξανδρος Κασσανδρινός.
Η Ευανθία Ρεμπούτσικα μας παρουσιάζει σώματα σε κίνηση κατά τη διάρκεια της γιορτής των Αναστεναριών στις Σέρρες. Λίγο πιο δίπλα η Μυστική Συνομωσία, της Άννας Παπαδοπούλου, ένα έργο με μια μάνα που κρατά το βρέφος στην αγκαλιά της, επαναφέροντας τη μνήμη όλων εκείνων που γέννησαν εντός των κλειστών πυλών των ιδρυμάτων ψυχικής υγείας. Ο Αλέξανδρος Γεωργίου αποτυπώνει την ψυχική νόσο. Η Στέλλα Καπεζάκου μιλά για τις τοξικές σχέσεις και την έμφυλη καταπίεση. Η Βαρβάρα Λιακουνάκου διαπραγματεύεται την έννοια της εγκατάλειψης «Το έργο συνομιλεί με την ζωγραφία ενός λήπτη, όπου απεικονίζεται ένα καράβι δίχως πανιά, ένα καράβι παραδομένο».
«Οι επισκέπτες μπορούν να παρατηρήσουν έντονο το ΛΟΑΤΚΙ+ στοιχείο και στους δύο χώρους της έκθεσης», αναφέρει ο Αλέξανδρος Κασσανδρινός κλείνοντας και προσκαλώντας μας να επισκευτούμε την έκθεση.
Στην έκθεση συμμετέχουν αλφαβητικά: Δημήτρης Αληθεινός, Kανέλλα Αράπογλου, Παυλίνα Βαγιωνή, Λυδία Βενιέρη, Στέλλα Βουλγαράκη, Αλέξανδρος Γεωργίου, Ελλάδα Δαμιανού, Farida El Gazzar, Μαρία Ευσταθίου, Ρόζα Ζεϊντάν, Θοδωρής Θεοδωρίδης, Κωνσταντίνος Κανταρτζής, Στέλλα Καπεζάνου, Κωνσταντίνα Καρλή, Δάφνη Κλάγκου, Μαρίνα Κομπατσιάρη, Παρασκευή Κούκκου, Φίλιππος Κούτρικας, Μαρίνα Κροντηρά, Έλενα Κυρκιλή, Βαρβάρα Λιακουνάκου, Ρενάτα Μεθενίτη, Mαργαρίτα Μυρογιάννη, Παναγιώτης Νέζης, Θεόδωρος Παπαγιάννης, Άννα Παπαδοπούλου, Σοφία Παπαδοπούλου, Φωτεινή Πούλια, Άννη Ρήγα, Ευτυχία Σγουρού, Ζωή Σκλέπα, Θεόδωρος Σταματογιάννης, Πάνος Φαμέλης, Άννα Φαφαλιού, Έφη Χαλιορή, Κωνσταντίνος Χύτας, Τζίμης Χύτας.
