Με ανάμεικτα αισθήματα αφήνουμε τη Θεσσαλονίκη και το 26ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ, το οποίο μας επιφύλαξε πολύ δυνατές κινηματογραφικές στιγμές ΛΟΑΤΚΙ+ ορατότητας και υπερηφάνειας, αλλά και περιστατικά που δείχνουν ότι η πορεία προς την ισότητα και την υποδοχή έχει ακόμα δρόμο να διανύσει.
της Δήμητρας Κυρίλλου
Τι μας άρεσε
Η αφίσα του φεστιβάλ: Δυο πρόσωπα χωρίς χαρακτηριστικά ταυτότητας φύλου που φιλιούνται, δια χειρός Δημήτρη Παπαϊωάννου, έδινε το μήνυμα σε όλη την πόλη. Επιπλέον, spotlight στον καλλιτέχνη που περιλάμβανε βιντεο-εγκαταστάσεις, ειδικές προβολές και συζήτηση με τον ίδιο, το κοινό είχε την ευκαιρία να γνωρίσει το πολύπλευρο έργο του.
Το αφιέρωμα Citizen Queer: 33 ντοκιμαντέρ που σφράγισαν το Ελληνικό και παγκόσμιο queer σινεμά είχαν την τιμητική τους στο φεστιβάλ. Προσεκτικά επιλεγμένα ώστε να καλύπτουν ένα αντιπροσωπευτικό χρονικό και γεωγραφικό φάσμα έδωσαν μια πανοραμική ματιά των λοατκι+ ταυτοτήτων, της ιστορίας και των απεικονίσεών τους στο σινεμά. Προβλήθηκαν έργα αναφοράς του είδους όπως ο «Αιώνας της ομοφυλοφιλίας», το «Celluloid Closet», το «Dykes, camera, action», πιο πρόσφατες ταινίες τεκμηρίωσης όπως το «Queer Japan», «Ορλάντο – η πολιτική μου βιογραφία» και «Who I’m not», αλλά επίσης δουλειές Ελλήνων κινηματογραφιστών που αποτύπωσαν τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα στην Ελλάδα. (Ξανα)είδαμε με περηφάνεια τη «Μπέτυ» του Δημήτρη Σταύρακα, τα «Καλιαρντά» της Πάολας Ρεβενιώτη, το «ΑΚΟΕ/ΑΜΦΙ η ιστορία μιας επανάστασης (*να κοιμάμαι στο στήθος του)» του Ιωσήφ Βαρδάκη, την πρώιμη δουλειά του Κωνσταντίνου Γιάνναρη και πολλά ακόμη.
Με τη συντροφιά της ακατάβλητης Μαρίας Cyber που, προλόγισε, κουβέντιασε και παρουσίασε το βιβλίο της «Μια λεσβιακή ζωή» στο κοινό της Θεσσαλονίκης, και παρουσία εκλεκτών και αγαπημένων δημιουργών και συντελεστών, που ανέδειξαν την αξία και τις όψεις του αφιερώματος. Το τελευταίο συμπληρώνει μια πρωτότυπη έντυπη έκδοση που φιλοξενεί διάφορα κείμενα που εξερευνούν τις θεματικές, συνιστώσες και καταβολές του queer ντοκιμαντέρ και τη σχέση του με την κοινωνία.
Οι ΛOATKI+ ταινίες του διαγωνιστικού προγράμματος: Εντυπωσιακό ήταν ότι, οι σημαντικές queer ταινίες δεν περιορίστηκαν στο αφιέρωμα Citizen Queer, αλλά συμπεριλαμβάνονταν σε όλα τα διαγωνιστικά τμήματα, διαπερνώντας ουσιαστικά το φεστιβαλικό πρόγραμμα και αφήνοντας το queer αποτύπωμα ανεξάρτητα από το κινηματογραφικό είδος.
Εκτός από το «Avant Drag!», αναφέρουμε τη «Λεσβία» της Τζέλης Χατζηδημητρίου (η οποία θα βγει στις αίθουσες τον Απρίλιο), το «Οι βίοι του Εντουάρ Λουί», στο οποίο ο αγαπημένος συγγραφέας περιγράφει τη διαδρομή του από τη μικρή επαρχιακή πόλη της Γαλλίας όπου μεγάλωσε, προς την αυτογνωσία και τη συγγραφή, αναλύοντας παράλληλα τις μεγάλες πολιτικές και κοινωνικές ανατροπές που συνέβησαν στη Γαλλική κοινωνία, και το «Warm Film» από τη Σερβία.
Το βραβείο Mermaid καλύτερης ταινίας LGBTQI+ θεματικής του επίσημου προγράμματος απονεμήθηκε στην ταινία «Ρέες» της Λόλα Αρίας, η οποία απέσπασε και τον χρυσό Αλέξανδρο στην κατηγορία Film Forward. Πρόκειται για ένα πρωτοποριακό μιούζικαλ που εκτυλίσσεται σε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο φυλακής στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής. Οι queer περφόρμερ χορεύουν και τραγουδούν αναπλάθοντας το παρελθόν τους στη φυλακή, ξαναγράφουν τη ζωή τους σαν μυθιστόρημα και δημιουργούν μέσω της φαντασίας και της φαντασίωσης ένα εφικτό μέλλον για τους εαυτούς τους. Η ταινία εντυπωσίασε τόσο για τη μορφή αφήγησης, όσο και για το περιεχόμενο και στη Μπερλινάλε όπου προβλήθηκε πρόσφατα
Η βράβευση του Παναγιώτη Ευαγγελίδη: Το να παρακολουθείς τον Πάνο Χ.Κούτρα να απονέμει στον Παναγιώτη Ευαγγελίδη το τιμητικό βραβείο για το σύνολο του έργου του δεν είναι μικρό πράγμα, είναι η περηφάνεια προσωποποιημένη. Οι ομιλίες των δυο τους, συγκινητικές και ουσιαστικές μαζί, όχι απλά περιέγραψαν την μεταξύ τους μακρόχρονη φιλία και συνεργασία, αλλά και συνόψισαν τη μακρόχρονη πορεία του Ελληνικού ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβισμού, κομμάτι του οποίου υπήρξαν και την ιστορία του οποίου κατέγραψαν. Το φεστιβάλ φιλοξένησε όλα τα ντοκιμαντέρ του Παναγιώτη Ευαγγελίδη, συν τη νέα του δουλειά «Σύλβια Ρόμπυν». Ο κόσμος στην αίθουσα κατάθεσε πλήθος από ερωτήματα με αφορμή την προβολή του «Οι γάμοι της Τήλου» που ακολούθησε την τελετή βράβευσης, από τα ίδια τα γεγονότα μέχρι τη σημερινή πραγματικότητα του νόμου «για την ισότητα στο γάμο», αποδεικνύοντας ότι τα ζητήματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας αφορούν όλη τη σκεπτόμενη κοινωνία.
Το «Avant Drag!» του Φιλ Ιερόπουλου: Πρόκειται για ένα σουρεαλιστικό κολλάζ, στο οποίο δέκα drag performers μας ξεναγούν σε μια «άλλη» Αθήνα, παραθέτοντας στον αστικό “εξευγενισμό” της πόλης τα δικά τους βιώματα και ιστορίες. Με ανατρεπτικό και σκληρό χιούμορ αναδεικνύουν μια σειρά από ερωτήματα σχετικά με την έμφυλη διάσταση, την εθνικότητα, τη θρησκεία και τη σεξουαλικότητα. Φύλο, οικογένεια, πατρίδα και λοιπά ιερά και όσια της σύγχρονης Ελληνικότητας, αποδομούνται μέχρις εσχάτων, για να δώσουν χώρο στις αναδυόμενες διαφορετικότητες που διεκδικούν το χώρο και τις ζωές τους.
Δεν υπάρχουν σινικά τείχη ανάμεσα στις δέκα drag προσωπικότητες και εμάς. Ο παραστατικός τρόπος αλλάζει, αλλά τα ζητήματα που θίγουν είναι συνολικά.
Αντιμέτωπη με δύσκολα ερωτήματα που σχετίζονται με την τέχνη του drag, την ενσωμάτωση, τη λήθη και τη μνήμη, η ταινία παίρνει θέση, δεν αρκείται στο ρόλο του ουδέτερου παρατηρητή. Έτσι γίνεται καταφύγιο απέναντι σε μια εχθρική πραγματικότητα, αλλά και όπλο για την αλλάξουμε. Η ταινία απέσπασε ειδική μνεία στο τμήμα Film Forward.
Τα “Αδέσποτα Κορμιά” της Ελίνας Ψύκου: Δεν θα μπορούσαμε να μην υποστηρίξουμε μια ταινία, η αφίσα της οποίας προκάλεσε ένα σωρό άδικες αντιδράσεις, βασικά από την Εκκλησία, αλλά όχι μόνο. Η επιστολή διαμαρτυρίας του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Φιλόθεου απαντήθηκε από την καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ αρκετά εύστοχα και χρησιμοποιώντας την ίδια γλώσσα και ύφος. Ωστόσο η απόπειρα οργάνωσης αντισυγκέντρωσης την μέρα της πρεμιέρας της ταινίας ακυρώθηκε με τη συνδρομή του κόσμου της πόλης, που την υπερασπίστηκε το δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης.
Και ως προς το περιεχόμενο πάντως, το δίωρο ντοκιμαντέρ αποτελεί ένα μεγάλο εγχείρημα, καθώς πραγματεύεται το ζήτημα του ελέγχου των ανθρώπων (τριών γυναικών) πάνω στο σώμα τους. Έκτρωση, υποβοηθούμενη κύηση, ευθανασία μπαίνουν στο μικροσκόπιο της κινηματογραφικής κάμερας μέσω των τριών γυναικών που επιθυμούν να το κάνουν, η κάθε μια μέσα από την προσωπική της διαδρομή. Η κάμερα τις ακολουθεί από τη Μάλτα μέχρι την Ιταλία και την Ελβετία. Το ειρωνικό ως προς τις αντιδράσεις είναι ότι η ταινία δίνει χώρο και στον αντίλογο, φιλοξενώντας τους πιο «σοβαρούς» επικριτές και αφήνοντας τον θεατή να κρίνει ο ίδιος τι θέση θα πάρει. Δίκαια έλαβε ειδική μνεία στο Διεθνές Διαγωνιστικό.
Τι μας εξόργισε
Αυτά που μας εξόργισαν δεν ήταν πολλά, ήταν όμως σοβαρά.
Η εκκωφαντική «σιωπή» για τη σφαγή στη Γάζα: Πώς είναι δυνατόν, μια διοργάνωση να ζητά ειρήνη στην Ουκρανία προβάλλοντας πλήθος από σχετικές ταινίες, αλλά να μην έχει βρει ούτε μια να προβάλει για το Παλαιστινιακό, τη στιγμή που υπάρχουν εξαιρετικές δουλειές, όπως για παράδειγμα το «No other land» μιας Παλαιστινιακής – Ισραηλινής κολεκτίβας που καταχειροκροτήθηκε στη Μπερλινάλε; Το θέμα ανέδειξαν ακτιβιστές από νωρίς, υψώνοντας σχετικό πανό «Φώτα – Κάμερα – Γενοκτονία» στην τελετή έναρξης και στην συνέντευξη τύπου για τα βραβεία το μεσημέρι της Κυριακής.
Ακόμα χειρότερα, όταν κατά τη διάρκεια της τελετής λήξης, ομάδα καλλιτεχνών έκανε παρέμβαση για την σφαγή στην Γάζα και ύψωσε πλακάτ με τα ονόματα Παλαιστινίων καλλιτεχνών που σκοτώθηκαν από τον ισραηλινό στρατό, ο διευθυντής του φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης αρνήθηκε να μεταφράσει την σχετική δήλωση. Αρκετοί αποχώρησαν εξοργισμένοι, μιλώντας (όχι άδικα) για λογοκρισία που έρχεται από ψηλά, ωστόσο ο κόσμος χειροκρότησε μαζικά τη συμβολική κίνηση αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη. Φάουλ, από ένα φεστιβάλ που έχει δείξει ότι μπορεί να στέκεται καλύτερα στο ύψος των περιστάσεων, και από το οποίο περιμένουμε πιο δίκαιη στάση στο μέλλον, και στα «δύσκολα» ζητήματα.
Η ομοφοβική – τρανσφοβική επίθεση σε δυο non binary ανθρώπους το Σάββατο 9 Μάρτη στην πλατεία Αριστοτέλους, κυριολεκτικά μπροστά στα μάτια των συμμετεχόντων στο φεστιβάλ είναι ένα σοβαρό αρνητικό στοιχείο, οι προεκτάσεις του οποίου ασφαλώς ξεπερνούν το ίδιο το φεστιβάλ, αλλά σαφώς σχετίζονται με τους ακραίους και πολωμένους καιρούς που βιώνουμε. Από τη μια τα βήματα μπροστά και η αποδοχή, από την άλλη η πρακτική μίσους είναι εδώ και θα μείνουν, αν δεν αλλάξει στα σοβαρά η κατάσταση που τα θρέφει. Δυο μέρες μετά το ένα από τα θύματα δέχτηκε ξανά εκφοβισμό καθώς περπατούσε στην παραλιακή.
Είναι ζωτικής σημασίας ότι η πόλη αντέδρασε άμεσα με μαζική κινητοποίηση αλληλεγγύης και ότι η λοατκι+ κοινότητα της πόλης έδρασε. Την Πέμπτη 14/3 το βράδυ στο σινέ Μακεδονικόν, πριν την προβολή του «Queer Japan», το Φεστιβάλ προσκάλεσε δύο αυτόπτες μάρτυρες να μιλήσουν για την επίθεση. Αφηγήθηκαν το συμβάν και εξήγησαν ότι, μόλις αντιλήφθηκαν τι συνέβαινε αντέδρασαν αμέσως, ανοίγοντας τις πόρτες του εστιατορίου όπου βρίσκονταν για να βρουν εκεί καταφύγιο τα θύματα. Ως συνειδητοποιημένα μέλη της queer κοινότητας, ήταν προετοιμασμένοι για μία τέτοια στιγμή. Το ακροατήριο κυριολεκτικά κρεμόταν από τα χείλη αυτών των παιδιών. Κατά ένα ειρωνικό τρόπο, αυτά που είδαμε να εξηγεί ο Εντουάρ Λουί στο σχετικό ντοκιμαντέρ βγήκαν απ’ την οθόνη και προσγειώθηκαν στη ζωή μας, θυμίζοντας ότι η απεικόνιση της ΛΟΑΤΚΙ+ ζωής αποτελεί ριζοσπαστική πολιτική πράξη. Με αυτές τις σκέψεις αφήσαμε τη Θεσσαλονίκη.
