Η ευλογιά των πιθήκων είναι τρέχον ζήτημα δημόσιας υγείας που απασχολεί όλο και περισσότερο την επιστημονική κοινότητα, δεδομένης της αύξησης των κρουσμάτων παγκοσμίως. Καθώς η κατάσταση ακόμα βρίσκεται υπό παρακολούθηση και τα διαθέσιμα ιατρικά δεδομένα που έχουμε σχετικά με τη νόσο συνεχώς αλλάζουν, συνιστάται τακτική ενημέρωση που να ενσωματώνει τις επικαιροποιημένες πληροφορίες.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΙΘΗΚΩΝ (MONKEYPOX/MPX);
Η ευλογιά των πιθήκων (monkeypox/MPX) είναι η ασθένεια που προκαλείται από τον ομώνυμο ιό. Ο ιός αυτός ανήκει στην ίδια οικογένεια με τον ιό που προκαλεί την ευλογιά. Τα συμπτώματα είναι παρόμοια, αλλά ηπιότερα. Η νόσος είναι συνήθως αυτοπεριοριζόμενη με τα συμπτώματα να διαρκούν από 2 έως 4 εβδομάδες. Σπανίως προκαλείται σοβαρή νόσηση ή θάνατος.
ΠΩΣ ΜΕΤΑΔΙΔΕΤΑΙ;
Η ευλογιά των πιθήκων (στην πρόσφατη μετάλλαξη της) μεταδίδεται με τους εξής τρόπους:
- μέσω στενής σωματικής επαφής (άμεση επαφή με τα εξανθήματα ή τα σωματικά υγρά) ενός ατόμου με τον ιό
- άγγιγμα αντικειμένων, υφασμάτων (ρούχων, κλινοσκεπασμάτων ή πετσετών) και επιφανειών που έχουν χρησιμοποιηθεί από κάποιο άτομο με τον ιό
- στενή επαφή πρόσωπο με πρόσωπο, η οποία μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια φιλιού, αγκαλιάς ή στοματικού, πρωκτικού και κολπικού σεξ
- επαφή με τα γεννητικά όργανα ή τον πρωκτό ενός μολυσμένου ατόμου
- μέσω του πλακούντα κατά την εγκυμοσύνη
Ο ιός μεταδίδεται από τη στιγμή που αρχίζουν τα συμπτώματα μέχρι να επουλωθούν πλήρως τα εξανθήματα και να σχηματιστεί νέα στρώση δέρματος.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ;
Τα συμπτώματα της ευλογιάς των πιθήκων μπορούν να είναι τα εξής:
- εξανθήματα με φυσαλίδες σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος (συνήθως στα γεννητικά όργανα, στον πρωκτό και στο στόμα, αλλά μπορούν να εμφανιστούν, μεταξύ άλλων, και στα χέρια, τα πόδια και το πρόσωπο). Τα εξανθήματα περνάνε από διάφορα στάδια προτού επουλωθούν. Μπορεί να μοιάζουν με σπυράκια ή φουσκάλες και μπορεί να είναι επώδυνα ή να προκαλούν φαγούρα.
- φλεγμονή και πόνος στο ορθό
- πρησμένοι λεμφαδένες
- πυρετός
- πονοκέφαλος (σπανιότερα)
- μυϊκοί πόνοι και οσφυαλγία (σπανιότερα)
- εξάντληση (σπανιότερα)
- αναπνευστικά προβλήματα, όπως πονόλαιμος, ρινική συμφόρηση ή βήχας (σπανιότερα)
Ανά περίπτωση μπορεί να εκδηλωθούν όλα ή μερικά μόνο συμπτώματα. Μερικές φορές, εμφανίζονται πρώτα εξανθήματα και μετά άλλα συμπτώματα. Άλλες, εμφανίζονται μόνο εξανθήματα.
Τα συμπτώματα της ευλογιάς των πιθήκων ξεκινούν συνήθως εντός 3 εβδομάδων από την έκθεση στον ιό. Η περίοδος επώασης (διάστημα από τη μόλυνση έως την εμφάνιση των συμπτωμάτων) της ευλογιάς των πιθήκων είναι συνήθως από 6 έως 13 ημέρες, αλλά μπορεί να κυμαίνεται από 5 έως 21 ημέρες. Τα εξανθήματα συνήθως εμφανίζονται 1-4 μέρες μετά από τα συμπτώματα που μοιάζουν με γρίπη. Η ευλογιά των πιθήκων μπορεί να μεταδοθεί από τη στιγμή που αρχίζουν τα συμπτώματα μέχρι να επουλωθούν πλήρως τα εξανθήματα και να σχηματιστεί νέα στρώση δέρματος.
Η ασθένεια διαρκεί συνήθως 2-4 εβδομάδες, είναι συνήθως σχετικά ήπια και μπορεί να αντιμετωπιστεί κατ’ οίκον. Ορισμένα άτομα μπορεί να αρρωστήσουν πιο βαριά, ειδικά όσα έχουν αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα, άτομα σε εγκυμοσύνη και μικρά παιδιά.
Πηγές εικόνων: UK Health Security Agency, NHS England High Consequence Infectious Diseases Network
ΕΙΝΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΣ ΜΕΤΑΔΙΔΟΜΕΝΟ ΝΟΣΗΜΑ;
Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα η ευλογιά των πιθήκων δεν ορίζεται ως σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, παρόλο που ο ιός έχει βρεθεί σε σεξουαλικά υγρά, η μετάδοση γίνεται μέσω στενής σωματικής επαφής, είτε αυτή περιλαμβάνει σεξ είτε όχι. Περισσότερες έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη.
Μέχρι να υπάρξουν περισσότερα επιστημονικά δεδομένα, οι κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας συνιστούν στα άτομα με επιβεβαιωμένη μόλυνση από ευλογιά των πιθήκων να χρησιμοποιούν προφυλακτικό για 12 εβδομάδες μετά από την επούλωση των εξανθημάτων.
ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ;
Σε περίπτωση που κάποιο άτομο υποψιάζεται πως έχει συμπτώματα που παραπέμπουν στην ευλογιά των πιθήκων, θα πρέπει να απευθυνθεί σε γιατρό ή στον ΕΟΔΥ τηλεφωνώντας στο 1135. Αρχικά, γίνεται κλινική διαφορική διάγνωση για να αποκλειστούν άλλες παρόμοιες ασθένειες και στη συνέχεια συλλέγεται δείγμα, το οποίο ελέγχεται σε εργαστήριο. Για τη σωστή ερμηνεία των αποτελεσμάτων της εξέτασης, είναι χρήσιμο να παρέχονται αρκετές πληροφορίες, όπως η ημερομηνία έναρξης του πυρετού, η ημερομηνία εμφάνισης των εξανθημάτων και η τρέχουσα κατάσταση του ατόμου (στάδιο του εξανθήματος).
ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ;
Κατ’ αρχάς, θεραπεύεται και συνήθως αυτοπεριορίζεται.
Δεν υπάρχουν θεραπείες ειδικά για την ευλογιά των πιθήκων. Ωστόσο, οι ιοί του monkeypox και της ευλογιάς είναι γενετικά παρόμοιοι, πράγμα που σημαίνει ότι τα αντιιικά φάρμακα και τα εμβόλια που έχουν παραχθεί για την προστασία από την ευλογιά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη και τη θεραπεία λοιμώξεων από τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων. Σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να χορηγηθεί το εμβόλιο έναντι θεραπείας (εντός 4 ημερών από την έκθεση ώστε να προληφθεί η εκδήλωση της ασθένειας ή εντός 14 ημερών για να ανακουφιστούν τα συμπτώματα).
Εάν έχεις συμπτώματα ευλογιάς των πιθήκων, θα πρέπει να μιλήσεις με γιατρό, ακόμη και αν δεν πιστεύεις ότι είχες επαφή με άτομο με τον ιό.
ΠΟΙΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΑΦΟΡΑ;
Το monkeypox είναι ένα ζήτημα δημόσιας υγείας που αφορά όλα ανεξαιρέτως τα άτομα. Η σύνδεσή του με συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες (π.χ. gay άνδρες) είναι λάθος, αφού το ποσοστό «επικινδυνότητας» έχει να κάνει με συγκεκριμένες πρακτικές (στενή σωματική επαφή: απευθείας επαφή με εξανθήματα, παρατεταμένη επαφή πρόσωπο με πρόσωπο, σεξουαλική επαφή, επαφή με αντικείμενα στα οποία βρίσκεται ο ιός) και όχι με κοινωνικές κατηγορίες. Η ιδέα ότι η ασθένεια αφορά αποκλειστικά τη gay κοινότητα μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνο εφησυχασμό του γενικού πληθυσμού.
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΩ ΑΝ ΥΠΟΨΙΑΣΤΩ ΟΤΙ ΕΧΩ ΜΟΛΥΝΘΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟ;
- Συμβουλεύσου τις υγειονομικές αρχές (π.χ. τηλεφωνώντας στον ΕΟΔΥ στο 1135) και ακολούθησε τις οδηγίες τους σχετικά με τη θεραπεία.
- Απόφυγε τις επαφές με άλλα άτομα μέχρι να εξεταστείς από επαγγελματία υγείας.
- Μείνε σε καραντίνα για όσο διάστημα χρειαστεί.
- Ενημέρωσε τα άτομα με τα οποία έχεις έρθει σε στενή επαφή πρόσφατα.
ΜΕ ΠΟΙΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΩ;
Στην παρούσα φάση ιδιαίτερα σημαντική είναι η αύξηση της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου. Βρίσκονται σε εξέλιξη επιστημονικές μελέτες για την καλύτερη κατανόηση της ασθένειας, αλλά και για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Ορισμένες χώρες εφαρμόζουν πολιτικές για τη διάθεση του εμβολίου σε άτομα που ενδέχεται να έχουν αυξημένες πιθανότητες μετάδοσης.
Για να περιορίσεις τις πιθανότητες μετάδοσης του ιού:
- Απόφυγε την επαφή με άτομα που έχουν συμπτώματα που παραπέμπουν στην ευλογιά των πιθήκων.
- Χρησιμοποίησε προφυλακτικό κατά τη σεξουαλική επαφή.
- Πλένε συχνά τα χέρια σου με σαπούνι και νερό ή με απολυμαντικό χεριών με βάση το οινόπνευμα.
ΕΜΒΟΛΙΟ
Τα εμβόλια που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος εξάλειψης της ευλογιάς παρέχουν προστασία και από την ευλογιά των πιθήκων (σε ποσοστό περίπου 85%). Επίσης, έχουν αναπτυχθεί νεότερα εμβόλια, εκ των οποίων ένα έχει εγκριθεί για την πρόληψη της ευλογιάς των πιθήκων.
Ο εμβολιασμός συνιστάται σε άτομα που έχουν εκτεθεί στον ιό και σε άτομα που ενδέχεται να έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκτεθούν στον ιό.
Στα άτομα που έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκτεθούν στην ευλογιά των πιθήκων συμπεριλαμβάνονται:
- άτομα που έχουν έρθει σε επαφή με κρούσμα
- άτομα που γνωρίζουν ότι ένας/μία από τους/τις σεξουαλικούς τους συντρόφους κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες έχει διαγνωστεί με τον ιό
- άτομα που είχαν πολλαπλούς/ές σεξουαλικούς/ές συντρόφους κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες και ζουν σε περιοχή με έξαρση του ιού
- άτομα που ζουν με HIV και έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα (π.χ. μειωμένο αριθμό CD4)
Τα παραπάνω είναι γενικές κατευθυντήριες οδηγίες από τους παγκόσμιους υγειονομικούς φορείς. Στην Ελλάδα δεν έχει ξεκινήσει ακόμη το σχετικό εμβολιαστικό πρόγραμμα. Η Θετική Φωνή έχει εκφράσει τις σχετικές διεκδικήσεις.
ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΙΘΗΚΩΝ ΚΑΙ HIV
Τα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν ότι τα οροθετικά άτομα που έχουν αναπτύξει σύνδρομο AIDS ή που έχουν πολύ χαμηλό αριθμό CD4, μπορεί να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρής νόσησης με ευλογιά των πιθήκων. Αντιθέτως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σε άτομα που ζουν με HIV, λαμβάνουν αντιρετροϊκή θεραπεία και έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο, δε συναντάται καμία διαφορά στην έκβαση της νόσου σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Γενικώς, τα άτομα που ζουν με HIV θα πρέπει να ακολουθούν τις ίδιες οδηγίες πρόληψης με οποιονδήποτε άλλο για την προστασία τους από την ευλογιά των πιθήκων.
Χρήσιμες πληροφορίες:
- Τα περισσότερα περιστατικά της νέας μετάλλαξης της ευλογιάς των πιθήκων σε μη ενδημικές χώρες εντοπίζονται σε άνδρες που ζουν με HIV.
- Τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα μπορεί να παρουσιάσουν ελαφρώς διαφορετικά εξανθήματα, που πιθανόν να καταστήσουν τη διάγνωση πιο δύσκολη.
- Το εμβόλιο θα πρέπει να διατίθεται ως μέτρο πρόληψης σε άτομα με HIV, εφόσον ενδείκνυται. Για εξατομικευμένη καθοδήγηση και περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον εμβολιασμό του, το κάθε άτομο θα πρέπει να συζητά με το γιατρό που το παρακολουθεί.
ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ
Όπως είναι λογικό, η επιστημονική κοινότητα ακόμη μελετά και προσπαθεί να κατανοήσει καλύτερα τη νέα παράλλαξη του monkeypox. Μεταξύ των ερωτημάτων που παραμένουν αναπάντητα εξαιτίας ανεπαρκούς ποσότητας δεδομένων, είναι τα εξής:
- Μπορεί να μεταδοθεί ο ιός όταν κάποιο άτομο δεν έχει συμπτώματα;
- Πόσο συχνά μεταδίδεται η ευλογιά των πιθήκων μέσω των αναπνευστικών εκκρίσεων ή πότε ένα άτομο με συμπτώματα είναι πιο πιθανό να μεταδώσει τον ιό μέσω των αναπνευστικών εκκρίσεων;
- Μπορεί να μεταδοθεί ο ιός μέσω σπέρματος, κολπικών υγρών, ούρων ή κοπράνων;
ΤΙ ΕΚΚΡΕΜΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
Όσο η επιστημονική έρευνα προχωρά, είναι ιδιαίτερα σημαντικό η Πολιτεία να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την επαρκή αντιμετώπιση του ζητήματος. Η Θετική Φωνή – Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδος προτείνει:
- την εγκαθίδρυση σημείου αναφοράς στον ΕΟΔΥ επί του θέματος
- δράσεις ευρείας, προσεκτικής, μη στιγματιστικής ενημέρωσης προς το γενικό πληθυσμό, αλλά και στοχευμένες σε ομάδες υψηλού κινδύνου (εξάλειψη των παρερμηνειών σχετικά με “ασθένεια που αφορά αποκλειστικά gay άνδρες”)
- άμεση διάθεση επαρκούς ποσότητας εμβολίων ώστε να θωρακιστούν κατάλληλα τα άτομα που έχουν αυξημένες πιθανότητες έκθεσης
- εύκολη πρόσβαση στις αντίστοιχες εξετάσεις, ειδικά σε περιοχές που παρατηρείται ή αναμένεται να παρατηρηθεί έξαρση
- εύκολη πρόσβαση σε αποτελεσματικές θεραπείες
- τη διάθεση PrEP (και PEP) για καλύτερη προστασία στο σεξ γενικότερα
Πηγές: WHO, CDC, ΕΟΔΥ
