Αυτήν τη φορά, πέντε συντάκτριες του FemTalk αγγίζουν το θέμα του σώματος θέτοντας ερωτήματα και ανοίγοντας έναν διάλογο πάνω σε ένα ζήτημα που μας αφορά όλ@:
Εγώ ορίζω το σώμα μου
Πιστεύω πως, όταν καλούμαστε να απαντήσουμε για κάτι, το οποίο θεωρούμε λίγο πολύ δεδομένο, ξεβολεύουμε τη σκέψη μας σε μεγάλο βαθμό. Αυτό συνέβη και σε μένα όταν προσπάθησα να απαντήσω ολοκληρωμένα και με σαφήνεια στο τι σημαίνει σώμα. Σκέψεις, συζητήσεις, ιδέες, αναγνώσματα κι η ζυγαριά συνεχώς έγερνε από την αντίθετη. Πρόσθεση κι αφαίρεση σε επανάληψη κι ο ορισμός κατέληγε πάντα ημιτελής. Τι ξεχνάω να προσθέσω;
Ξεκινώντας με το ότι το σώμα μας, από τη στιγμή που γεννιόμαστε, έχει καταλήξει να συνοδεύεται από κοινωνικές νόρμες, καλούπια και περιορισμούς, συνειδητοποίησα ότι δεν ορίζεται σχεδόν ποτέ αυτόνομα. Αλλάζοντας το πλαίσιο που το συνοδεύει, αλλάζει ταυτόχρονα και το νόημά του. Για παράδειγμα, μία συγκεκριμένη ανατομία, μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο, μάς ονομάζει γυναίκες ή άντρες, χωρίς να δέχεται εύκολα παραλλαγές στον ορισμό. Μία διαφορετική ανατομία, από την άλλη, που ξεφεύγει του διπόλου αρκεί για να μας ονομάσει «λάθος» , όταν μιλάμε για το ίδιο πλαίσιο. Στην ίδια βάση, αναλόγως της εποχής στην οποία ζούμε, ο σωματότυπός μας μπορεί να μας χαρακτηρίσει όμορφους ή άσχημους, χοντρούς ή αδύνατους, θελκτικούς ή αποκρουστικούς. Κι η λίστα δεν τελειώνει εδώ. Ένας αριθμός από κιλά, ένα χαρακτηριστικό του προσώπου, το μέγεθος ενός στήθους, ένα κούρεμα, ένα στυλ ντυσίματος. Το πλαίσιο αλλάζει συνεχώς. Μικραίνει, μεγαλώνει, προσθέτει, αφαιρεί, κατατάσσει, κατηγοριοποιεί, στενεύει, μέχρι που φτάνει πολλές φορές να πνίγει.
Και κάπου εκεί, διαπιστώνω ότι γεννάται μια ευθύνη. Μια ευθύνη υπέρογκη κι υπέρβαρη που σχεδόν πάντα το σώμα μας δεν αντέχει. Κι έπειτα το τιμωρούμε γι’ αυτό. Το αλλάζουμε, το κρύβουμε, το στριμώχνουμε. Σε ρούχα, σε καλούπια, το ίδιο είναι. Χαρακτηρίζεται κάπως από τις/τους άλλες/ους. Καθοδηγείται σχετικά με το πώς θα χρησιμοποιηθεί από άλλες/ους. Πολλές φορές το αγγίζουν, ακόμα κι αν δεν θέλουμε. Φτάνουν μέχρι και να το πονέσουν.
Γιατί το πλαίσιο δε χαρίζεται εύκολα. Το να ξεφύγουμε από αυτό δεν ήταν ποτέ εύκολο, όσο κι αν γίνεται πιο διαχειρίσιμο όσο περνάνε τα χρόνια. Υψώνει το δάχτυλο και μάς δείχνει, υψώνει τη φωνή και μάς προσβάλλει, υψώνει το χέρι και μάς χτυπάει.
Προς το τέλος, η σκέψη μου δε λειαίνει γραμμές, ούτε ωραιοποιεί καταστάσεις. Οι συνειδητοποιήσεις σφυροκοπάνε κι εγώ έχω αρχίσει και πεισμώνω. Το σώμα μου εγώ το κουβαλάω, εγώ το περιποιούμαι, εγώ το τσαλακώνω. Εγώ θέτω όρια, εγώ το προστατεύω, εγώ αποφασίζω γι’ αυτό, εγώ ορίζω αν μ’ αρέσει και αν με εκφράζει και γιατί. Άρα, γιατί το σώμα μου δεν ορίζεται απλώς και μόνο από μένα;
Αυτό ήταν. Η απάντηση τελικά δεν κρυβόταν ποτέ στο «τι» , αλλά στο «ποιος» . Το μόνο σώμα που μπορώ να ορίσω είναι το δικό μου. Τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο. Είμαι εγώ. Και έτσι το ζύγι ήρθε στην ευθεία του.
–Τόνια Στεργίου
Η ευαλωτότητα είναι η δύναμη μας
Για την Judith Butler, η υλικότητα του έμφυλου σώματος, αλλά και η διαδικασία υλοποίησής του είναι αποτελέσματα και πεδίο άσκησης λόγων και εξουσίας. Πάνω στα σώματά μας ασκούνται περιορισμοί, απαγορεύσεις και διακρίσεις. Κάποια σώματα θεωρούνται άξια να βιωθούν, κάποια άλλα, που δεν συμβαδίζουν με το ετεροκανικό δυτικό πρότυπο, όχι. Ένα σώμα υπάρχει με βάση τα πολιτισμικά πλαίσια που υπάρχουν γύρω από αυτό, και το ορίζουν. Δεν είναι από μόνο του ανδρικό ή γυναικείο, αρρενωπό ή θηλυπρεπές, ικανό ή ανίκανο.
Ιδιαίτερα το γυναικείο σώμα, ανάμεσα σε άλλα, εδώ και αιώνες έχει υποστεί πολλαπλές κανονικοποιήσεις και ελέγχους. Συνεχίζει και σήμερα να μην έχει την ίδια αξία με άλλα σώματα, ειδικά όταν μιλάμε για τα σώματα των τρανς γυναικών. Η συμβολική βία, που ασκείται πάνω σε αυτό από τους κυρίαρχους λόγους, το διαμορφώνει και το παραμορφώνει ταυτόχρονα. Το πλάθει έτσι, ώστε να μην είναι ούτε πολύ αδύνατο ούτε πολύ χοντρό, όπως αυτά τα δύο ορίζονται από τη δυτική αντίληψη. Να είναι γυμνασμένο μέχρι το σημείο που δεν αγγίζει τα όρια μιας κάποιας αρρενωπότητας. Να φοράει ρούχα που το κάνουν να φαίνεται σεμνό, αλλά όχι υπερβολικά σεμνό. Το γυναικείο σώμα πρέπει να είναι άτριχο και καλλωπισμένο. Πρέπει να είναι τέλειο και επιθυμητό. Κάνει γυμνό ηλιοθεραπεία στην παραλία και δέχεται σεξιστικά σχόλια. Κολυμπάει με μπουρκίνι και ακούει ξανά σεξιστικά σχόλια. Έχει περίοδο και θεωρείται βρώμικο. Γεννάει και θεωρείται θαύμα. Δε γεννάει και θεωρείται άχρηστο.
Ο τρόπος που μιλάμε και κινούμαστε είτε σιωπάται είτε ακυρώνεται είτε επιβραβεύεται από μια σχεδόν επιβεβλημένη θηλυκότητα. Το γυναικείο σώμα θεωρείται αντικείμενο πόθου και η θηλυκότητα αυτού οφείλει να εξυπηρετεί την ετεροκανονική επιθυμία. Η επανασημασιοδότηση αυτής της θηλυκότητας, όμως, και η υιοθέτηση ή απόρριψή της, επαναφέρουν πάνω στο σώμα μας και στον εαυτό μας, ένα μέρος της δύναμής μας. Η πολιτική διαχείριση και ο έλεγχος των σωμάτων μας δημιουργεί σίγουρα συνθήκες ευαλωτότητας. Ευαλωτότητα, όμως, δε συνεπάγεται απαραίτητα αδυναμία. Μπορεί συλλογικά ή ατομικά να μετατραπεί σε αντίσταση, η οποία θα μας δίνει δύναμη, θα επιστρέφει με κάθε αγώνα, συμβολικό ή κυριολεκτικό, αυτό που μας ανήκει.
–Ανδρομάχη Κουτσουλέντη
Τα σώματα μας μάς ανήκουν
Μόλις τελείωσα το podcast I weigh της Jameela Jamil. Για όποιο άτομο δεν γνωρίζει, η Jameela είναι Αγγλίδα ηθοποιός, η οποία έγινε γνωστή από την κωμική σειρά The Good Place. Πριν δύο χρόνια ξεκίνησε κατά τύχη ένα κίνημα που προτρέπει άτομα να “ζυγίσουν” τον εαυτό τους με βάση τις επιτυχίες τους, τις σχέσεις τους, την κοινωνική τους συνεισφορά, αφού είχε κουραστεί να παρατηρεί τη διαρκή αντικειμενοποίηση των γυναικών από τα ΜΜΕ. Το podcast, μέσα από διάφορες συνεντεύξεις γνωστών ανθρώπων, όπως η Reese Witherspoon και η Demi Lovato, εστιάζει στο body image, την ψυχική υγεία και την κοινωνική εμμονή με τα γυναικεία σώματα.
Άρχισα να σκέφτομαι ότι ακόμη κι εγώ, στο αφανές, στενό μου περιβάλλον, χωρίς φώτα δημοσιότητας και δημοσιογράφους να καταγράφουν κάθε μου βήμα, έχω γνωρίσει θηλυκότητες που αισθάνονται, όπως κι εγώ κάποιες φορές, εγκλωβισμένες στο ίδιο τους το σώμα. Αντί να το αντιμετωπίζουμε ως ένα λειτουργικό όχημα που υπάρχει για να βοηθάει στην καθημερινότητα, προσπαθούμε να το στριμώξουμε μέσα σε μια τελείως μη ρεαλιστική εικόνα. Έπρεπε να υπενθυμίσω επανειλημμένα σε κοντινά μου πρόσωπα (και σε μένα πολλές φορές) πως το μόνο που έχει πραγματικά σημασία είναι να παραμένει υγιές και να το στολίζουμε με ό,τι μας κάνει να νιώθουμε όμορφα και όχι σύμφωνα με το τι υποτίθεται πως επιτάσσει η σωματική μας διάπλαση.
Πέρα από το ατομικό επίπεδο όμως, είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως υπάρχουν ακόμη και σήμερα σώματα, που στα μάτια της κοινωνίας φαίνεται να αξίζουν λιγότερο από άλλα. Πώς γίνεται η αξία ενός ατόμου να ταυτίζεται τόσο συχνά με το χρώμα του δέρματος του, το βάρος του, τα γεννητικά του όργανα;
Γίνονται ακόμη συζητήσεις σχετικά με το εάν τρανς άτομα θα πρέπει να προχωρούν σε υποχρεωτικές -κακοποιητικές- επεμβάσεις στείρωσης, ώστε να αποκτήσουν τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου τους, εάν οι γυναίκες θα πρέπει να αναγκάζονται να συνεχίσουν εγκυμοσύνες, που για οποιονδήποτε λόγο, δεν επιθυμούν, ή εάν ίντερσεξ άτομα θα πρέπει να υποβάλλονται σε αχρείαστες εγχειρήσεις, που τα θέτουν σε κίνδυνο. Πολλές χώρες, ακόμη και σήμερα, φαίνεται πως προτιμούν να συντηρούν παρωχημένες κοινωνικές προσταγές, εις βάρος συγκεκριμένων σωμάτων, παρά να προβούν σε νομοθεσίες που τα προστατεύουν.
Ας μην ξεχνάμε πως τα σώματα μας ανήκουν σε εμάς και μόνο.
-Χριστίνα Βιτλή
Βίος και πολιτεία του γυναικείου σώματος
Το γυναικείο σώμα επιτηρείται, μπαίνει σε καλούπια και στενά πλαίσια, ασφυκτικά πλαίσια. Απειλείται, πονάει, μελανιάζει, σημαδεύεται. Μερικές φορές επουλώνεται, αλλά δε σταματάει να πονάει. Διεκδικείται, χωρίς να ερωτηθεί, κοιτάζεται περίεργα στον καθρέφτη, αλλάζει περιβολές και κατακρίνεται, μένει με την ίδια και κατακρίνεται πάλι. Είναι πρώτο θέμα σε δελτία ειδήσεων και εφημερίδες, κυκλοφορούν φωτογραφίες του χωρίς την άδειά του, γίνεται θέμα νομοσχεδίων και διαδηλώσεων. Εγκλωβίζεται σε σπίτια “καλών παιδιών” , σε φυλακές κοινωνικών επιταγών και σε γιγαντοαφίσες διαφημίσεων. Όταν δεν έχει ιδανική μορφή και συμπεριφορά τιμωρείται, άλλοτε με δίαιτα κι άλλοτε με θάνατο. Γιατί στον σεξισμό, το γυναικείο σώμα αρέσει αμέτοχο, άβουλο, αποστασιοποιημένο. Του αρέσει διακριτικό, ακίνητο, σιωπηλό, διακοσμητικό. Χωρίς άποψη, χωρίς ανάγκες, χωρίς απαιτήσεις, φωνή και προσωπικότητα. Το γυναικείο σώμα όμως, δεν την κάνει τη χάρη στο σεξισμό. Απελευθερώνεται από χέρια, ξεκολλάει από πίνακες, αυτοοργανώνεται, αναζητά αδιαπραγμάτευτη ελευθερία. Αντεπιτίθεται, αντιδρά, κάνει θόρυβο, παίρνει περήφανες μορφές που ενοχλούν. Το γυναικείο σώμα φωνάζει, δείχνει με το δάχτυλο τους φταίχτες, διεκδικεί το χρόνο που του στέρησαν, “καίει” σπίτια και πρωτοσέλιδα, καίει τον σεξισμό στη μεγάλη πλατεία της πόλης.
–Ραφαέλα Συκοβάρη
Το σώμα μου και ο εαυτός μου είναι ό,τι πολυτιμότερο έχω
Ποτέ μου δεν κατάλαβα τους ανθρώπους, που θέλουν να επιβάλλουν τις απόψεις και τις πεποιθήσεις τους σε άλλους ανθρώπους. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρομαι στις περιπτώσεις που οι πεποιθήσεις της καθεμιάς και του καθενός επηρεάζουν αρνητικά ή βλάπτουν κάποιο άλλο άτομο. Για παράδειγμα, όταν παρακολουθούσα τις εξελίξεις με το δημοψήφισμα της Ιρλανδίας το 2018, με το οποίο θα αποφασιζόταν, αν θα καταργούνταν ο νόμος, που απαγορεύει την έκτρωση «εκτός αν βάζει σε κίνδυνο τη ζωή της μητέρας» , δεν μπορούσα να αντιληφθώ για ποιο λόγο γίνεται όλο αυτό. Γιατί να αποφασίζει το σύνολο των πολιτών για το αν κάποια γυναίκα επιτρέπεται να κάνει ή όχι έκτρωση, ενώ δεν έχει καμία σχέση με αυτήν; Δεν τους αφορά ούτε στο ελάχιστο. Το ίδιο σκεφτόμουν, όταν παρακολουθούσα και τις εξελίξεις για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου στην Ελλάδα και γενικά, όταν διαβάζω για τη νομοθεσία διαφόρων χωρών, σχετικά με τα τρανς δικαιώματα.
Ακόμα κι αν δε θελήσω ποτέ να κάνω έκτρωση, ακόμα κι αν αυτοπροσδιορίζομαι, ή όχι ως τρανς, δεν έχω κανένα απολύτως δικαίωμα να πω σε κάποιο άλλο άτομο τί θα κάνει με το σώμα του, δεν έχει καμία σχέση με εμένα το τί επιθυμεί αυτό το άτομο. Φυσικά και θα υποστηρίξω νομικά την επιλογή κάθε ατόμου να έχει την ελευθερία να κάνει ό,τι επιλέγει με το σώμα του, αλλά πιστεύω ότι δε θα έπρεπε καν να τίθεται νομικό ζήτημα, μόνο να υπάρχει η ελευθερία επιλογής, ούτως ή άλλως.
Εύχομαι να μπορούσαμε όλ@ να αντιληφθούμε και να σεβαστούμε τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων σχετικά με το σώμα τους, χωρίς να θέτουμε εμπόδια. Ακόμα, εύχομαι όλα μας να φτάσουμε σε ένα σημείο που θα μπορέσουμε να καταλάβουμε ότι ο εαυτός μας είναι αυτό που έχει σημασία, κι όχι η άποψη των άλλων.
-Ελευθερία Κατόπη
