Vasilis Thanopoulos
Σε μια χώρα που έχει να συνηθίζει να τοποθετεί την τέχνη (σε οποιαδήποτε μορφή της) στα στεγανά των όρων “εμπορικό” και “ποιοτικό”, η αβάν-καρντ θεώρησή της φαντάζει σχεδόν εξωπραγματική. Όχι πάντα. Η Μαρίκα Κλαμπατσέα είναι από τις λίγες καλλιτέχνιδες που τολμούν στη χώρα μας να υπερασπιστούν τον τίτλο της “αβάν-καρντ περφόρμερ“, μεταφέροντας ένα ηχηρό μήνυμα καλλιτεχνικής (και όχι μόνο) διαφορετικότητας.
Σε λίγες μέρες θα σας δούμε στο Αμφιθέατρο Μπενάκη με το “KALT”, μια ιδιαίτερη περφόρμανς. Μιλήστε μας λίγο γι΄ αυτό.
Ανυπομονώ να τραγουδήσω στο «KALT» που σε λίγες μέρες θα παρουσιάσω στο Αμφιθέατρο Μπενάκη για δεύτερη φορά μετά τον Νοέμβρη του 2015 που το παρουσίασα στοΜέγαρο Μουσική. Ο τίτλος της συναυλίας μου διάλεξα να είναι «KALT» μια και ένιωθα έτσι! Κι αυτό από μόνο του, ήδη πιστεύω, σηματοδοτεί πολλά. Η λέξη είναι γερμανική και σημαίνει κρύο, παγωνιά. Δεν θα μπορούσε να σημαίνει στην προκειμένη περίπτωση κάτι άλλο απ’ αυτό που σήμερα βιώνουμε νιώθοντας ανήμποροι να «ζεσταθούμε» κυριολεκτικά και μη, μέσα στην οικονομική αθλιότητα, τον ρατσισμό, την ομοφοβία, την περιθωριοποίηση των απόρων, συνταξιούχων ή την εμπορευματοποίηση της τέχνης. Κυρίως όμως επιλέγω τον τίτλο αυτό που είναι ομώνυμος του εβραιογερμανικού τραγουδιού ΚΑLT. Η πρώτη συναυλία που παρουσίασα στο Μέγαρο Μουσικής ήταν «Τα Τραίνα». Τα τραίνα αυτά που μετέφεραν εκατομμύρια πολιτικούς κρατούμενους στα ναζιστικά στρατόπεδα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θέλησα να ψάξω να βρω τραγούδια και μουσική που γράφτηκε στα γκέτο και στα ναζιστικά στρατόπεδα την περίοδο εκείνη και, αλήθεια, βρήκα μερικά απ’ αυτά σε μια πρώτη προσέγγιση μέρους της συλλογής που συγκέντρωσαν μουσικοί μελετητές. Ένα απ’ αυτά ήταν το ΚΑLT ένα τραγούδι (Yiddish) Εβραιογερμανικό που διηγείται τον βίαιο αποχωρισμό ενός ζευγαριού. Αυτό το τραγούδι θα το ερμηνεύσω στα εβραιογερμανικά στο «KALT».
Τι να περιμένουμε;
Είναι μια συναυλία που επικεντρώνεται στην ερμηνεία που κύριο χαρακτηριστικό της είναι ο σπαραγμός. Οδηγός μου η φωνή της JANIS JOPLIN, η τραγουδίστρια που θαύμαζα από μικρή και θα έπρεπε να διδάσκεται σαν σημαντική σπουδή στους μουσικούς στα ωδεία σ’ ότι αφορά την τεχνική της και την ερμηνεία της. Εκεί που ο τραγουδιστής τραγουδά, σπαράζει και οι ήχοι βγαίνουν αβίαστα μέσα από τα σωθικά του, εκεί που η ερμηνεία φτάνει στ’ άκρα, εκεί που το τραγούδι και η ψυχή γίνονται ένα. Οι άριες, τα blues, το ροκ, το καμπαρέ και οι ελεύθεροι αυτοσχεδιασμοί ενώνονται μέσα από την κοινή ερμηνεία στο «KALT». Για να γίνω πιο σαφής, φέρνω παράδειγμα την άρια «E Lucevan le Stelle» του Giacomo Puccini, που θα τραγουδήσω προσπαθώντας σαν σοπράνο να πλησιάσω τη χροιά ενός τενόρου σαν του Luciano Pavarotti, και το Ροκ με χαρακτηριστικό το «Summertime» ή το «Moveover» που τραγουδά η Janis. Στόχος του «KALT» είναι να ενωθούν σαν μία πνοή ερμηνευτικά και μουσικά παρόλη τη διαφορετικότητα που έχει μια άρια από το ροκ αλλά και το καμπαρέ ή ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός, κι αυτό πιστεύω είναι ενδιαφέρον. Αυτό που νιώθω το ενσωματώνω στη χροιά της φωνής –ακόμα και βίαια πολλές φορές. Ένας βελούδινος ήχος που μετατρέπεται σε σκληρό τραχύ (ανυπόφορο), επιθετικό. Ακόμη, η κοινή ερμηνεία που κύριο σημείο αναφοράς της είναι ο σπαραγμός, τα ενώνει.
Έχετε αναδειχθεί σε ένα από τα πιο εμβληματικά πρόσωπα της ελληνικής avant–garde μουσικής σκηνής. Πόσο εύκολος είναι αυτός ο καλλιτεχνικός δρόμος στη χώρα μας;
Ό,τι έχει σχέση με την πρωτοποριακή μουσική, ΝΑΙ, είναι πρωτόγνωρο στην Ελλάδα. Ο δρόμος δεν είναι εύκολος, έχει πολλά αγκάθια ή αν θέλετε πολλές φορές είναι και βαρύ το τίμημα για τους καλλιτέχνες που την υπηρετούν. Μεγάλο μέρος του κοινού δεν αγκαλιάζει τη μουσική αυτή και δεν θα ήθελα να αναφερθώ στα λίγο-πολύ γνωστά αίτια γι’ αυτό -ότι δεν υπάρχει τοανάλογο επίπεδο μόρφωσης, μουσική παιδεία κλπ που μάλλον θ ακουστούν τετριμμένα. Πιστεύω ότι όλα αυτά θα μπορούσαν να ξεπεραστούν αν, όπως έχω αναφέρει και σ’ άλλες συνεντεύξεις μου, δεν υπήρχε η ακατάπαυστη εμπορευματοποίηση της τέχνης που σκοπό έχει το μεγαλύτερο κέρδος, παρά την ποιότητα. Υπεύθυνοι γι’ αυτό θεωρώ είναι μεγάλο μέρος από τα μέσα ενημέρωσης, πολλοί συναυλιακοί χώροι που προωθούν την εύπεπτη μουσική αλλά και οι ίδιοι οι μουσικοί που εξυπηρετούν αυτή τη θέση, ενώ επικαλούνται βιοποριστικούς λόγους, που τους δικαιολογεί όμως ως ένα βαθμό. Η επιμονή της στάσης αυτής οδηγεί αναπόφευκτα στην αλλοτρίωση της τέχνης -και είναι θλιβερό- και την κατασκευή ενός κοινού κατευθυνόμενου από την πληθώρα κακών ακουσμάτων κι αδύναμου να επικοινωνήσει με ό,τι οριοθετούμε σαν ποιοτική μουσική.
Οι φωνητικοί αυτοσχεδιασμοί κομματιών από διάφορα μουσικά είδη, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό των εμφανίσεών σας. Ποια είναι τα κομμάτια που ξεχωρίζετε; Θεωρείτε ότι μέσω αυτών των αυτοσχεδιασμών έχουν κάτι νέο να δώσουν στον κοινό;
Ναι, είναι καλή η ερώτηση σας, αν και είναι δύσκολο να ξεχωρίσω γιατί τ’ αγαπώ όλα όσα θα τραγουδήσω και θ’ αυτοσχεδιάσω στο «KALT». Και κάποια που πολλές φορές αγαπώ και θεωρώ το απόγειο των ελεύθερων φωνητικών μου αυτοσχεδιασμών και δεν εισπράττονται πάντα με τον ίδιο τρόπο από το κοινό. Μπορώ όμως να σας απαντήσω εν μέρει. Θα μπορούσα να πω ότι στη συναυλία αυτή ξεχωρίζει ένας αυτοσχεδιασμός μου όταν συνδέω τέσσερα διαφορετικά μουσικά θέματα που είναι γνώριμα και μπορεί να τα προσεγγίσει και ένας μέσος ακροατής μια και είναι γνωστές μελωδίες. Αυτά είναι το «Laschiate mi Morire» του Claudio Monteverdi, το «Suicidio» του Almicare Ponchielli που έχει χαρακτηριστικά ερμηνεύσει συγκλονιστικά η αγαπημένη Μαρία Κάλλας, το Βιεννέζικο «Βαλς του Δούναβη» του Yohann Strauss και το ελληνικό παραδοσιακό τραγούδι που οι μανάδες τραγουδάνε στα παιδιά τους «Πούντο πουντο το δαχτυλίδι», όλα αυτά τα μουσικά θέματα περιπλέκονται μέσα στον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό με φωνή και πιάνο. Ακόμη το Lily Marlen, το τραγούδι που τραγούδησε η Marlen Dietrich και που αυτοσχεδιάζω με μια φωνή που θα ΄λεγε κανείς ακραία… μιμούμενη και με σαρκαστική διάθεση την βαριά φωνή της Marlen. Νομίζω ότι αυτός ο αυτοσχεδιασμός είναι έντονα παρωδικός.
Το «KALT», μέσα από την επιλογή των διαφορετικού μουσικού ύφους και περιεχομένου έργων, περνά ένα μήνυμα διαφορετικότητας. Ποια είναι η στάση της Μαρίκας Κλαμπατσέα σε θέματα διαφορετικότητας (πέρα από τη μουσική);
Είμαι πολύ ευαίσθητη, ευέξαπτη θα έλεγα και επιθετική πολλές φορές όταν δεν υπάρχει η ανάλογη αποδοχή και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα. Πιστεύω ότι η στάση και η συμπεριφορά μας απέναντι στο διαφορετικό οριοθετούν και τον πολιτισμό μας. Είμαι πολύ προσεκτική και κόβω και δεσμούς ακόμη όταν καταλαβαίνω ότι υπάρχει αυτή η δυσλειτουργία -το λιγότερο που θα μπορούσα να πώ- αλλά και χυδαιότητα πολλές φορές από πολλούς σε σχέση με τη στάση τους ή την κριτική τους απέναντι στη διαφορετικότητα.
Σε σχέση με την κατάσταση των ΛΟΑΤ ατόμων στην Ελλάδα, τι έχετε να πείτε;
Στην Ελλάδα η ομοφοβία είναι κάτι που χαρακτηρίζει τον μέσο (πολλά βαρύ) Έλληνα. Χρειάζεται αγώνας χρόνων για να υπάρξει εξέλιξη στο πώς αντιμετωπίζεται η διαφορετικότητα, είναι φανερό στον τόπο μας ότι οι Λεσβίες, Ομοφυλόφιλοι, Αμφιφυλόφιλοι και Τράνς αντιμετωπίζονται στην πλειοψηφία της ελληνικής συντηρητικής κοινωνίας βάναυσα ενώ η ανήθικη πολλές φορές συμπεριφορά σε βάρος τους δίνει και παίρνει. Με θυμώνει! Με εξοργίζει αυτό! Σ’ ότι αφορά τα δικαιώματα, και βέβαια επιβάλλεται να ‘ναι ίσα, φέρνοντας και σαν παράδειγμα ό,τι αφορά στην οικογένεια και στο δικαίωμα που έχει ένα ζευγάρι ομοφυλοφίλων να υιοθετήσει παιδί. Η στάση μας στο διαφορετικό είναι και ο βαθμός του πολιτισμού μας.
Η συναυλία αφιερώνεται στον ηθοποιό, σκηνοθέτη και συγγραφέα Γιώργο Κώνστα. Κάποιο σχόλιο γι΄ αυτό;
ΝΑΙ! Η συναυλία, το «ΚALT», όπως είπα και πιο πάνω όταν αναφέρθηκα στον τίτλο, σημαίνει ΚΡΥΟ. Μέσα στο αίσθημα αυτό της μοναξιάς, του κρύου, της παγωνιάς έρχονται στον νου όλα όσα ανέφερα και επαναλαμβάνω: η αθλιότητα, οι αυτοκτονίες, ο ρατσισμός, η περιθωριοποίηση των ηλικιωμένων, απόρων, αναπήρων, η ομοφοβία, η έλλειψη πολιτισμού. Η συναυλίααφιερώνεται στον φίλο συνεργάτη κι εξαίρετο ηθοποιό, σκηνοθέτη και συγγραφέα Γιώργο Κώνστα που έφυγε πρόωρα από τη ζωή στις 18 Ιανουαρίου 2016. Συνεργαστήκαμε σε έργα του όπως το «Chernobyl», μαύρο μιούζικαλ που είχε γράψει για την πυρηνική καταστροφή που έγινε το 1986 στο Chernobyl, ακόμη σε ένα άλλο έργο που παρουσίασα στην Αγγλία με την υποστήριξη του Arts Council, μαύρο μιούζικαλ στο έργο «Jekyll and Hyde» του R .L Stevenson, που υποδύεται ο ίδιος τις 2 περσόνες σε απόσπασμα από το έργο του σε video στο «ΚALT».
Άλλα καλλιτεχνικά σχέδια- εμφανίσεις;
Υπάρχουν πολλά είναι αλήθεια παρά τις δυσκολίες που προανέφερα. Μέρος απ’ αυτά τα έργα και πιο άμεσα είναι να επαναλάβω το έργο μου Όπερα δωματίου «Butterfly in Blood», σύνθεση στο βιβλίο της Fania Fenelon «Women΄s Οrchestra of Auschwitz» που παρουσίασα στην Αγγλία με την υποστήριξη του Arts Council, που πιθανό να παρουσιάσω στα πλαίσια του φεστιβάλ Αθηνών. Και στις 3 Μαρτίου στο ίδρυμα Θεοχαράκη θα παρουσιάσω μια συναυλία που επικεντρώνεται στο ροκ με τίτλο «JANIS».
