Με τη δημόσια διαβούλευση σχετικά με το Σύμφωνο Συμβίωσης να έχει ολοκληρωθεί, εμείς θυμόμαστε τη συνέντευξη που είχε δώσει ο γενικός γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Κώστας Παπαϊωάννου, στο τελευταίο μας τεύχος.
Πριν από αρκετές ημέρες, ο υπουργός Δικαιοσύνης εξήγγειλε (και πάλι) την επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης και για τα ομόφυλα ζευγάρια. Για ποιο λόγο βρισκόμαστε ακόμη σε επίπεδο εξαγγελιών και όχι μιας πολιτικής πραγματικότητας;
Οι προγραμματικές δηλώσεις, ειδικά όταν αφορούν ένα από καιρό έτοιμο νομοσχέδιο –από τα πρώτα που επεξεργαστήκαμε- το οποίο δυστυχώς συνέπεσε με την εκπλήρωση μνημονιακών υποχρεώσεων της χώρας και χρονικά “έπεσε θύμα τους”, δεν αποτελούν εξαγγελία. Σε ό,τι αφορά στην προώθησή του στη Βουλή και την ψήφισή του, “κοντός ψαλμός Αλληλούια”.
Πέρα από της “μνημονιακές υποχρεώσεις”, η συγκυβέρνηση με τους ΑΝ.ΕΛ και έντονη δυσφορία της εκκλησίας έπαιξαν ρόλο στην καθυστέρηση ψήσισης του νομοσχεδίου;
Επαναλαμβάνω πως το νομοσχέδιο προωθείται στη Βουλή το επόμενο διάστημα. Η καθυστέρηση οφείλεται αποκλειστικά στη ροή και τον φόρτο του νομοθετικού έργου. Δεν γνωρίζω τίποτα περί άλλης θέσης των ΑΝΕΛ. Η θέση της εκκλησίας έγινε επισήμως γνωστή, είναι φυσικά σεβαστή αλλά δεν τη θεωρώ ούτε κατά διάνοια καθοριστική στο συγκεκριμένο θέμα, που αφορά τον σεβασμό και την προώθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Και αποτελεί και μια νομική υποχρέωση της χώρας, ας μην ξεχνάμε άλλωστε, μετά την απόφαση Βαλλιανάτος. Με την ευκαιρία πάντως, θέλω να κάνω δυο παρατηρήσεις. Η πρώτη αφορά την βασική μας επιλογή να μην συμπεριλάβουμε με πρόχειρο τρόπο απλώς τα ομόφυλα ζευγάρια στο προβληματικό σύμφωνο συμβίωσης που προϋπήρχε. Κάτι τέτοιο θα ήταν εύκολο και γρήγορο. Επιλέξαμε να φτιάξουμε ένα καλύτερο, πιο δεσμευτικό σύμφωνο που παρέχει περισσότερα δικαιώματα χωρίς διακρίσεις. Αυτό έγινε σε πλήρη συνεννόηση με τις οργανώσεις της LGBT κοινότητας και χωρίς κανέναν αιφνιδιασμό κανενός. Η δεύτερη παρατήρηση: εκείνοι που κατεξοχήν πέφτουν θύματα διακρίσεων απαιτείται να επιδεικνύουν πιο ανεκτικό και ανοιχτό πνεύμα. Διάβασα μερικά πικρόχολα σχόλια για το γεγονός ότι προωθήθηκε ο νόμος για την χορήγηση ιθαγένειας στα μεταναστόπουλα πριν από το σύμφωνο συμβίωσης. Σχόλια πολύ κατώτερα των περιστάσεων, που υποκρύπτουν, κατά τη γνώμη μου, κοινωνικές προκαταλήψεις. Με λυπεί το γεγονός ότι προήλθαν από άτομα που έχουν αποτελέσει οι ίδιοι στόχο τέτοιων φαινομένων.
Αν σας ζητούσαμε να κάνετε μια χρονική πρόβλεψη σχετικά με το πότε θα ψηφιστεί;
Είναι ζήτημα των επόμενων πολύ λίγων μηνών!
Κατά την παρουσία σας στο Athens Pride τον περασμένο Ιούνιο, είχατε χαρακτηρίσει το νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης «ιστορική στιγμή» γιατί αποτελεί την πρώτη νομική αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών στην Ελλάδα και ταυτόχρονα «πρώτο σημαντικό βήμα για πλήρη ισονομία». Ποια είναι τα άλλα βήματα, κατά τη γνώμη σας, για να επιτευχθεί αυτή η ισονομία;
Η πορεία προς την άρση των διακρίσεων είναι διαρκής. Σημαντικοί επόμενοι σταθμοί, με ουσιαστική αλλά και παιδευτική αξία για την κοινωνία, είναι, θεωρώ, το σύμφωνο συμβίωσης με τη συμπερίληψη των ομόφυλων ζευγαριών, η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, η κατάργηση του άρθρου 347 από τον Ποινικό Κώδικα και νομοτελειακά η συζήτηση για το ζήτημα του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, με ό, τι αυτό συνεπάγεται.
Η αριστερή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είναι έτοιμη για κοινωνικές αλλαγές;
Με δεδομένο το ασφυκτικό πλαίσιο που θέτουν οι διεθνείς υποχρεώσεις και συμφωνίες στο οικονομικό/δημοσιονομικό επίπεδο και αντιστρέφοντας το ερώτημα, θα σας έλεγα πως εάν δεν είναι έτοιμη για αλλαγές δεν έχει λόγο ύπαρξης. Δεν έχει μάλιστα και καμιά πιθανότητα να ασκήσει ουσιαστικά τη διακυβέρνηση, χωρίς θεσμικές τομές και μεταρρυθμιστικές ανατροπές. Διευκρινίζω: μεταρρύθμιση δε σημαίνει αναγκαστικά την πλήρη στρέβλωσή της που ζήσαμε τα τελευταία χρόνια. Εάν λοιπόν δε γίνουν δύσκολες σταθμίσεις, εάν δε ληφθούν δύσκολες αποφάσεις, αν μείνουμε στη μη διάκριση μεταξύ δικαιωμάτων και προνομίων, τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολα και το περιθώριο κοινωνικών αλλαγών ανύπαρκτο. Επιπλέον, ας μην παραγνωρίζουμε πως υπάρχουν και μέτρα που χωρίς να επιφέρουν δημοσιονομικό κόστος συμβάλλουν στον εκδημοκρατισμό του κράτους, καθώς και στην άρση παραβιάσεων και την προώθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Οπότε η κοινωνική πολιτική πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα, ανεξαρτήτως συνθηκών;
Δεν αντιλαμβάνομαι τι εννοείτε “ανεξαρτήτως συνθηκών.” Πάντως, σε ένα τόσο γενικό επίπεδο συζήτησης περί προτεραιοτήτων, η απάντηση είναι αυτονόητα, άκοπα και άκαπνα “ναι”. Είναι σαν να με ρωτάτε αν προτιμάω μια κοινωνικά ευαίσθητη κυβέρνηση από μια κυβέρνηση με κτηνώδη αναλγησία. Φυσικά θα διαλέξω την πρώτη. Το ζήτημα όμως είναι να κάνουμε μια ουσιαστική συζήτηση που λαμβάνει υπόψη τις δεδομένες συνθήκες, όχι μια συζήτηση ανεξαρτήτως συνθηκών. Το ζήτημα είναι το πώς ασκείται κοινωνική πολιτική για τους πιο ευάλωτους σε συνθήκες δημοσιονομικής ασφυξίας και πρωτόγνωρης ύφεσης. Ειδάλλως απλώς ασκούμαστε σε διαγωνισμό διακηρύξεων.
Παρά την ύπαρξη του αντιρατσιστικού νόμου και την ποινικοποίηση της υποκίνησης βίας κατά ατόμων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, οι ομοφοβικές-τρανσφοβικές επιθέσεις συνεχίζονται κανονικά. Πέρα επίσης από τις επιθέσεις, τα θύματα έχουν να αντιμετωπίσουν συχνά και την απροθυμία των αρχών να διαχειριστούν τα περιστατικά αυτά. Πώς θα μπορέσει να γίνει πράξη η τιμωρία του ρατσιστικού εγκλήματος και κυρίως η προστασία των θυμάτων;
Έχουμε ήδη ξεκινήσει να υλοποιούμε μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση του ρατσισμού, της ρατσιστικής βίας και της ρητορικής του μίσους. Για παράδειγμα, έχουμε συστήσει μια Ομάδα εργασίας με τη συμμετοχή της αρμόδιας Εισαγγελέως για θέματα ρατσισμού, αστυνομικών αρχών, του Υπουργείου Δικαιοσύνης, του Δικτύου Καταγραφής περιστατικών ρατσιστικής βίας, της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ΔΑ και της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες για να εντοπίσουμε τις δυσκολίες στην εφαρμογή της αντιρατσιστικής νομοθεσίας και να τις αντιμετωπίσουμε. Επίσης, θα συσταθεί, κατόπιν νομοθετικής πρωτοβουλίας της Γραμματείας μας, Εθνικό Συμβούλιο κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας, το πρώτο όργανο στη χώρα που θα ασχολείται αποκλειστικά με θέματα καταπολέμησης του ρατσισμού και θα συντονίζει τις πολλές υπηρεσίες που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Το όργανο αυτό θα εκπονήσει και το πρώτο Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση του Ρατσισμού. Επίσης, πρέπει να σας πω ότι παρακολουθούμε στενά την εφαρμογή της νέας αντιρατσιστικής νομοθεσίας για να επέμβουμε διορθωτικά εάν χρειαστεί. Συνεργαζόμαστε με τα Γραφεία Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας της ΕΛ.ΑΣ που είναι οι κατεξοχήν αρμόδιοι για την άμεση αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών και ανταλλάσσουμε προτάσεις για τη λήψη μέτρων που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην βελτίωση της ποινικής καταστολής του φαινομένου. Συμμετέχουμε επίσης σε ομάδες εργασίας της Κομισιόν και του FRA (Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ) για τα εγκλήματα μίσους, από τις οποίες αντλούμε βέλτιστες πρακτικές που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και στην Ελλάδα για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της ρατσιστικής βίας.
Πόσο εύκολο είναι για μια κυβέρνηση να υποστηρίξει τα δικαιώματα συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων (ΛΟΑΤ κοινότητα, πρόσφυγες- μετανάστες, κλπ) όταν συγκυβερνά με έναν πολιτικό σχηματισμό με διαφορετική κοινωνική αντίληψη αλλά και με ένα (τουλάχιστον) ακροδεξιό κόμμα στη βουλή;
Δεν είναι εύκολο, ακόμα και αν κυβερνά κανείς μόνος του. Θέλω να πω πως ο ρατσισμός, ο σεξισμός, ο αντισημιτισμός, η ισλαμοφοβία, η ομοφοβία, η τρανσφοβία τέμνουν οριζόντια το κοινωνικό σώμα και τις πολιτικές αποτυπώσεις του. Φυσικά στα δεξιά του πολιτικού φάσματος οι αντιλήψεις αυτές πυκνώνουν, στα άκρα δεξιά γίνονται σχεδόν συμπαγείς. Σε επίπεδο δημόσιου λόγου τα πράγματα επιδεινώθηκαν πολύ τα τελευταία χρόνια, η ρητορική του μίσους δυνάμωσε. Από επίσημα χείλη έχουν ακουστεί απίστευτα πράγματα. Έχουμε την ανάγκη για διαρκή πάλη σε όλα τα μέτωπα, ακόμα και στο εσωτερικό της κυβέρνησης φυσικά. Η προστασία των δικαιωμάτων δεν είναι, ποτέ δεν είναι, εξίσου υψηλή προτεραιότητα για όλους. Τα δικά μας αυτονόητα δεν είναι για όλους αυτονόητα.
Πράγμα που δυσκολεύει τον δικό σας ρόλο…
Δεν έχει τόση σημασία ο βαθμός δυσκολίας. Φυσικά σε συνθήκες δημοσιονομικής ασφυξίας και με μέτρα ακραίας λιτότητας, η λειτουργία μας δυσχεραίνεται. Όμως προσπαθούμε να ανοίξουμε ζητήματα δικαιωμάτων. Ανέφερα ήδη τα μέτρα που λαμβάνουμε στο πεδίο της θεσμικής καταπολέμησης του ρατσισμού και της ρητορικής του μίσους. Εργαζόμαστε για τη σύνταξη και εφαρμογή Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Προωθούμε ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας στο πλαίσιο της αναθεώρησης του Ποινικού Κώδικα. Εργαζόμαστε για την εκπαίδευση στα δικαιώματα, τόσο στην τυπική εκπαίδευση όσο και σε ειδικές ομάδες.
Σχετικά με το θέμα των μεταναστών και των προσφύγων; Πώς μπορεί η Ελλάδα να το διαχειριστεί όλο αυτό, σεβόμενη τα ανθρώπινα δικαιώματα κι αποφεύγοντας τις εικόνες εξαθλίωσης των ανθρώπων αυτών;
Μόνη της δεν μπορεί, να είμαστε ειλικρινείς. Η συνέργεια με την ΕΕ είναι μονόδρομος. Ας δούμε όμως, μέσα στον ζόφο του προσφυγικού, και τις θετικές πλευρές που έχουν αναδειχθεί. Η μια είναι πως, χάρη και στην κυβερνητική στάση των μηνών αυτών, μιλάμε για προσφυγικό ζήτημα και όχι για «λαθρομετανάστευση». Θυμίζω πως η ρητορική μεγάλου μέρους του πολιτικού προσωπικού έλεγε ότι εμείς τραβάμε εδώ τους μετανάστες με την πολιτική μας. Χρειάστηκε χιλιάδες άνθρωποι να διασχίζουν τα ημίκλειστα σύνορα των ευρωπαϊκών κρατών για να πάψει αυτή η ανόητη και επικίνδυνη ρητορική. Υπάρχουν όμως ακόμα εκείνοι που βλέπουν μέσα στο προσφυγικό μια ευκαιρία να σπείρουν μίσος. Η δεύτερη θετική πλευρά έχει να κάνει με την πρωτοφανή αλληλεγγύη, τις ομάδες πρωτοβουλίας, την προσφορά αγαθών από απλούς πολίτες, πολίτες που ταυτόχρονα δοκιμάζονται οι ίδιοι από την κρίση. Δείτε πόσοι άνθρωποι, έλληνες και ξένοι, έσπευσαν στη Μυτιλήνη να συνδράμουν τους πρόσφυγες. Φυσικά τα προβλήματα είναι τεράστια, οι ελλείψεις σε σχεδιασμό και υποδομές είναι οξείες, η μισάνθρωπη μικρόνοια ορισμένων δημάρχων παραμένει. Τα δύσκολα είναι μπροστά μας.
