Εκεί που παίζουμε χαρτιά με την παρέα μου, λέει ένας φίλος: «Δεν είναι σωστό που οι δυο γκέι μπαμπάδες πήραν το μωρό από τη μητέρα του μόλις γεννήθηκε. Χρειάζεται τη μάνα του σ’ αυτή την ηλικία». Αναφερόταν στην πλέον διάσημη φωτογραφία με τους δυο γκέι μπαμπάδες που κλαίνε κρατώντας στην αγκαλιά τους το νεογέννητο παιδί τους.
Ο φίλος μου είναι γκέι, ανοιχτόμυαλος, οξυδερκής. Από πού ήρθε λοιπόν αυτή η τόσο κολλημένη άποψη, στην οποία επέμενε – «μόνο μια μάνα έχει το μητρικό ένστικτο για να φροντίσει σωστά ένα μωρό».
«Πού το ξέρεις αυτό;» τον ρώτησα. «Όλοι το ξέρουν» ήταν η κλασική απάντηση, που φυσικά δεν είναι απάντηση, αλλά μια αυταπόδεικτη «αλήθεια», που όλοι «ξέρουν» έτσι απλά, επειδή το «ξέρουν». Ισχύει όμως;
Η ερώτηση αυτή καθίσταται πολύ σημαντική στις μέρες μας, που όλο και περισσότεροι γκέι άντρες υιοθετούν ή κάνουν μωρά και τα μεγαλώνουν χωρίς «μαμά». Είναι εξίσου σημαντική ερώτηση για τις όλο και περισσότερες γυναίκες που δεν θέλουν να κάνουν παιδιά και εισπράττουν ασφυκτική πίεση ή/και περιφρόνηση από τον περίγυρό τους. Έχει επίσης σημασία για όσες μητέρες δεν νιώθουν ιδιαίτερη σύνδεση με το μωρό τους και νιώθουν «ανώμαλες». Ω ναι, είναι συχνότερο απ’ ό,τι νομίζουμε.
Ας αφήσουμε λοιπόν στο πλάι τα διάφορα θέσφατα και τις προσωπικές, μη τεκμηριωμένες γνώμες και ας κοιτάξουμε τι στοιχεία έχουν προκύψει μέσα από επιστημονικές έρευνες. Έχουν οι γυναίκες μητρικό ένστικτο, απλά και μόνο επειδή είναι γυναίκες; Το έχουν όλες οι γυναίκες; Άραγε το έχουν και οι άντρες;
Θ’ αφήσω κατά μέρος για επόμενο άρθρο κατά πόσο υπάρχει μητρικό ένστικτο ή αν το έχουν όλες οι γυναίκες και στο παρόν κείμενο θα πραγματευτώ αποκλειστικά το θέμα του κατά πόσο οι άντρες έχουμε (ή μπορούμε να αποκτήσουμε) «μητρικό» ένστικτο.
Πρόσφατη γαλλική έρευνα δείχνει ότι οι πατεράδες είναι εξίσου ικανοί με τις μητέρες να αναγνωρίζουν το κλάμα του παιδιού τους – αρκεί βέβαια να έχουν περάσει εξίσου πολύ χρόνο στο μεγάλωμά του. Σύμφωνα με τους ερευνητές, κρίσιμος παράγοντας δεν είναι το φύλο ή κάποια έμφυτη έμφυλη ικανότητα του γονιού, αλλά ο χρόνος που περνά με το παιδί του.
Παρότι η ικανότητα να αναγνωρίζεις το κλάμα του μωρού σου ανάμεσα σε άλλα ξένων μωρών δεν αποδεικνύει απαραίτητα ότι είσαι καλός γονιός, αντανακλά ωστόσο μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη σύνδεση μεταξύ γονιού και βρέφους. Είναι η πρώτη μελέτη που συσχετίζει αυτή την ικανότητα με τον χρόνο που περνά ο γονιός με το παιδί του – κατά κανόνα αυτός ο γονιός είναι η μητέρα, εξ ου και πιστευόταν ότι είναι εκ φύσεως πιο ικανή.
Παραμένω δύσπιστος ως προς το πόσο ερευνητικά πορίσματα σε ζωικά μοντέλα έχουν απόλυτη αντιστοιχία στον άνθρωπο, ωστόσο αρκετές επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι η περίφημη άγρια επιθετικότητα με την οποία οι μητέρες προστατεύουν τα παιδιά τους οφείλεται σε αυξημένα επίπεδα της ορμόνης προλακτίνη. Ωστόσο, τα ίδια αυξημένα επίπεδα προλακτίνης (και άρα επιθετική προστατευτικότητα) εμφανίζουν όχι μόνο οι μητέρες αλλά και αρσενικά ζώα που φροντίζουν μικρά, όπως και άλλα ζώα (αρσενικά και θηλυκά), που δεν συγγενεύουν γενετικά με τα νεογέννητα αλλά τα φροντίζουν. Με άλλα λόγια, η φροντίδα των παιδιών και όχι το φύλο ή ούτε καν η γενετική συγγένεια καθορίζει το μητρικό ένστικτο. Αυτή η μελέτη σε ζώα επιβεβαιώνεται και σε ανθρώπους, όπως εξηγώ παρακάτω.
Μια άλλη επιστημονική μελέτη από το Ισραήλ είναι ακόμα πιο αποκαλυπτική. Ο εγκέφαλος των πατεράδων ανακαλωδιώνεται εξίσου με αυτόν των μαμάδων με την έλευση του μωρού – αρκεί και πάλι οι μπαμπάδες να περνούν αρκετό χρόνο φροντίζοντας το παιδί τους. Πρόκειται για ένα επαναστατικό εύρημα, διότι καταρρίπτει την παραδοσιακή αλλά ατεκμηρίωτη πεποίθηση ότι οι γυναίκες είναι βιολογικά προετοιμασμένες να είναι καλύτεροι γονείς. Σύμφωνα με τους ερευνητές, «το μητρικό ένστικτο δεν είναι έμφυτο αλλά μια κοινωνική κατασκευή που εξυπηρετούσε την άποψη που επικράτησε στη μεταβιομηχανική εποχή, σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες έπρεπε να μένουν σπίτι και να μεγαλώνουν τα παιδιά τους».
Η εν λόγω έρευνα μελέτησε τα νευρωνικά δίκτυα στον εγκέφαλο, την παραγωγή της ορμόνης «αγάπης» ωκυτοκίνη και τη γονεϊκή συμπεριφορά, συγκρίνοντας μητέρες που έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη φροντίδα, πατέρες που έχουν υποστηρικτικό ρόλο στη φροντίδα και γκέι πατέρες που έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη φροντίδα χωρίς μητρική συμμετοχή. Η έρευνα απέδειξε ότι oι πατεράδες που αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη φροντίδα των παιδιών τους εμφανίζουν μια σειρά από αλλαγές στον εγκέφαλό τους, ο οποίος ανακαλωδιώνεται και γίνεται πιο «μητρικός» (π.χ. πιο επιρρεπής στον φόβο μήπως το παιδί πάθει κάτι). Με άλλα λόγια, ο ρόλος του γονέα, ανεξαρτήτως φύλου, αλλάζει την εγκεφαλική δραστηριότητά του, επιβεβαιώνοντας ότι στον ανθρώπινο εγκέφαλο υπάρχουν νευρωνικά δίκτυα που ενεργοποιούνται, όταν κανείς αναλαμβάνει την κύρια ευθύνη της φροντίδας.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τη Ruth Feldman του Τμήματος Ψυχολογίας του ισραηλινού πανεπιστημίου Bar-Ilan και του Τμήματος Μελέτης του Παιδιού του αμερικανικού Πανεπιστημίου Yale, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), μελέτησαν τη γονεϊκή συμπεριφορά και τους εγκεφάλους 89 ανθρώπων που έγιναν πρώτη φορά γονείς. Οι ερευνητές βιντεοσκόπησαν τις καθημερινές δραστηριότητες των γονιών με τα παιδιά τους στο σπίτι και, στη συνέχεια, ζήτησαν από τους γονείς να παρακολουθήσουν τις βιντεοταινίες στο εργαστήριο, ενώ εξέταζαν τον εγκέφαλό τους με μηχανήματα μαγνητικής απεικόνισης.
Η μελέτη δείχνει ο εγκέφαλος των γονέων αλλάζει. Στο κλασικό γονεϊκό μοντέλο (γυναίκες με πρωταγωνιστικό ρόλο στη φροντίδα, πατέρες με υποστηρικτικό ρόλο στη φροντίδα) οι μητέρες εμφανίζουν πολύ πιο έντονη δραστηριότητα (πενταπλάσια) απ’ ό,τι οι πατέρες στην περιοχή της αμυγδαλής του εγκεφάλου τους, δηλαδή εκεί όπου γίνεται η επεξεργασία των συναισθημάτων και ιδίως του φόβου. Απεναντίας, οι πατέρες εμφανίζουν μεγαλύτερη δραστηριότητα σε μια άλλη περιοχή του εγκεφάλου, την άνω κροταφική αύλακα, η οποία εμπλέκεται σε λογικές δραστηριότητες που αφορούν την κοινωνική αλληλεπίδραση (π.χ. το πώς διαβάζουμε τις εκφράσεις του προσώπου του μωρού).
Ωστόσο, τα πράγματα αλλάζουν, όταν αλλάζει το ποιος γονιός αναλαμβάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη φροντίδα (δηλαδή περνάει τον περισσότερο χρόνο με το βρέφος). Όταν ο άντρας είναι αυτός που αναλαμβάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο φροντίδας (όπως συμβαίνει στα γκέι ζευγάρια με υιοθετημένο παιδί), τότε ενεργοποιούνται ταυτόχρονα και οι δύο περιοχές του εγκεφάλου τους, και η «πατρική» και η «μητρική». «Όσο περισσότερο οι πατέρες εμπλέκονται ενεργά στη φροντίδα, τόσο περισσότερο το “πατρικό” εγκεφαλικό δίκτυό τους ενεργοποιεί το “μητρικό” δίκτυο», τονίζει η Feldman. Με άλλα λόγια, ο «καλός» γονιός δεν εξαρτάται από το φύλο του αλλά από τον χρόνο που περνάει φροντίζοντας το μωρό του.
Θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να γίνει έρευνα για το πόσο οι γυναίκες έχουν εκ προοιμίου ενεργοποιημένο το «μητρικό» δίκτυο στον εγκέφαλό τους ή είναι κάτι που αναπτύσσεται επειδή ήδη από τα παιδικά τους χρόνια ενθαρρύνονται να προετοιμαστούν ενεργά για το ρόλο της μητέρας, φροντίζοντας κούκλες, ενώ στα αγόρια τέτοιες συμπεριφορές αποθαρρύνονται (για να μην πούμε τίποτα πιο χοντρό). Εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον θα είχε να γίνει σύγκριση ανάμεσα σε γυναίκες που γέννησαν το παιδί τους και σε γυναίκες που το υιοθέτησαν, ώστε να διαφωτιστεί κατά πόσο τελικά καλός γονιός γίνεσαι φροντίζοντας ένα παιδί ή παίζει αποφασιστικό ρόλο η εγκυμοσύνη και/ή ο τοκετός.
Κι η φύση; Πού την πάμε τη φύση, η οποία προστάζει ότι μόνο η μάνα μπορεί να γεννήσει και να θηλάσει; Κανείς δεν αμφισβητεί αυτό το γεγονός, όμως αν θέλετε να παίξουμε το χαρτί της Φύσης, με φι κεφαλαίο, τότε εξίσου φυσικό είναι μόλις έχουμε σεξουαλικές ορμές να τις εκφράζουμε χωρίς κανέναν ηθικό (διάβαζε πολιτισμικό) φραγμό. Όμως ο άνθρωπος βιώνει, εκφράζει και περιορίζει τη σεξουαλικότητά του με βάση τις εκάστοτε πολιτισμικές αξίες του, ενίοτε μάλιστα αναστέλλοντάς την πλήρως, κάτι που πάει τελείως ενάντια στη Φύση που τόσο βολικά επικαλούνται κάποιοι όποτε τους συμφέρει. Το ίδιο μη «φυσική» είναι και η μητρότητα, αλλά με αυτή θα καταπιαστούμε σε επόμενο άρθρο.
του Λύο Καλοβυρνά
