Τοξικότητες

Πρόσφατη έρευνα έδειξε πως η συντριπτική πλειοψηφία των γκέι αντρών θεωρούν την αρρενωπότητα ως το πιο ελκυστικό χαρακτηριστικό σε ένα σύντροφο, απορρίπτοντας ταυτόχρονα δείγματα θηλυπρέπειας ή “λανθασμένης” ανδροπρέπειας.

Την ίδια στιγμή, είμαστε μάρτυρες μίας παγκόσμιας εκστρατείας ενάντια στη σεξουαλική κακοποίηση και βία κατά των γυναικών, με θύτες άντρες που καταχράστηκαν τη θέση και την εξουσία τους.

Ζούμε σε μία ιδιαίτερη περίοδο της ιστορίας. Η ιδέα της αρρενωπότητας – το τι σημαίνει να είναι κανείς άντρας σήμερα – βρίσκεται στο στόχαστρο δριμείας κριτικής, ίσως για πρώτη φορά σε τέτοιο βαθμό. Από θεμέλιο της κανονικότητας, της ίδιας της πατριαρχίας, η αρρενωπότητα αμφισβητείται πλέον ανοιχτά, βάζοντας όλους μας στην διαδικασία να ρωτήσουμε τι ακριβώς σημαίνει, από που προέρχεται, ποιες είναι οι επιπτώσεις της και γιατί έχει τόση βαρύτητα ακόμα και σήμερα.

Φυσικά, η ιδέα της αρρενωπότητας έχει λίγο να κάνει με την ανατομία του καθενός, ή με τη γενετική, αφού είναι κοινωνικά κατασκευασμένη. Η έννοια “άντρας” βασίζεται στο κοινωνικό φύλο. Στις δομές, συμπεριφορές, εκφάνσεις και εικόνες που συνιστούν τον τρόπο που η κοινωνία μας βλέπει, και απαιτεί να βλέπει, το αντρικό φύλο.

Το φύλο είναι εν γένει ένα μηχανισμός καταπίεσης. Φαίνεται όμως πως ειδικά οι άντρες έχουν μπλεχτεί στα δίχτυα του για τα καλά.

Βλέπω συχνά άντρες, νέους ή μεγαλύτερους, γκέι ή στρέιτ, να είναι θύματα της ίδιας της ιδέας του φύλου τους. Το πρόβλημα βέβαια είναι πως δεν μπήκαν ποτέ στη διαδικασία να αμφισβητήσουν ή να πολεμήσουν αυτό τον εγκλωβισμό. Το θεωρούν ως δεδομένο, ως κάτι φυσικό. Οι παππούδες μας, οι πατέρες μας, τα αδέρφια μας, όλοι προσπάθησαν και προσπαθούν ακόμα με νύχια και με δόντια να “παίξουν” το φύλο τους, αγνοώντας τις συνέπειες.

“Εγκλήματα διαπράττονται, πόλεμοι αρχίζουν, γυναίκες αντικειμενοποιoύνται, οικονομίες καταστρέφονται, όλα από τους άνδρες, και κυρίως λόγω της ξεπερασμένης έκφρασης της αρρενωπότητας”, γράφει ο ο Βρετανός καλλιτέχνης Grayson Perry γι’ αυτό που σήμερα αποκαλούμε “τοξική αρρενωπότητα” (toxic masculinity).

Και εδώ θα πρέπει φυσικά να μιλήσουμε για το προνόμιο. Αυτήν την τόσο ύπουλη δύναμη που μπορεί να μας στερήσει από χιλιάδες τρόπους να βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας. Το προνόμιο της αρρενωπότητας σε μία πατριαρχική κοινωνία είναι απλό: τα πάντα είναι κατασκευασμένα για να υπηρετούν το αντρικό φύλο ως προτεραιότητα.

Αυτό δεν σημαίνει φυσικά πως όλα είναι εύκολα, αλλά ένας στρέιτ άντρας για παράδειγμα ζει με μία άγνοια που προέρχεται ακριβώς από το προνόμιο του φύλου του. Όλα γύρω του υπογραμμίζουν την κανονικότητα του, την οποία δεν την αμφισβητεί ποτέ, ίσως ούτε καν της δίνει σημασία. Απλώς υπάρχει. Και δυστυχώς, όταν αυτή η άγνοια κλονιστεί, οι περισσότεροι άντρες δεν έχουν τους μηχανισμούς να αντεπεξέλθουν, με πολλές φορές ολέθρια αποτελέσματα.

Σκέψου τον Trump. Η όλη του ρητορική βρίσκεται γύρω από την αρρενωπότητα. Προσέφερε στους λευκούς στρέιτ άντρες των ΗΠΑ μια γεύση νοσταλγίας της παραδοσιακής ανδροπρέπειας, τους θύμισε το βολικό προνόμιο που οι ίδιοι βλέπουν πλέον να αμφισβητείται γύρω τους, και φυσικά κέρδισε τις εκλογές.

Αυτό ακριβώς το περίπλοκο σύστημα τοξικής αρρενωπότητας ευθύνεται τόσο για τις χιλιάδες περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης, όσο και τα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών στους άντρες. Δεν μιλάμε για κάποιο πόλεμο των φύλων, γιατί απλούστατα εδώ κανείς δεν κερδίζει.

Και φτάνουμε πάλι στους γκέι άντρες. Οι οποίοι, ως άντρες, απολαμβάνουν το ίδιο προνόμιο, αλλά ταυτόχρονα – πολύ συχνά από μικρή ηλικία – αμφισβητούν τη θέση τους στον κόσμο των άντρων, αφού “παρεκκλίνουν” από τις παραδοσιακές αξίες της αρρενωπότητας. Και μιλάμε για μία παρέκκλιση που γίνεται αμέσως αντιληπτή και από τις δύο πλευρές. Το θηλυπρεπές αγόρι στο σχολείο γίνεται αυτόματα ο εύκολος στόχος, αφού είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο οι μάτσο συμμαθητές του θα αναρωτηθούν για το ίδιο τους το προνόμιο. Με απλά λόγια, μιλάμε για φόβο και από τις δύο πλευρές.

Ταυτόχρονα όμως, η αρρενωπότητα ιδανικοποιείται. Η δύναμή της είναι τόση που ενώ την αναγνωρίζουμε ως κάτι το προβληματικό, την ίδια στιγμή την αναζητούμε στους συντρόφους μας για να διασφαλίσουμε το προνόμιό μας. Σαν ένα εγωιστικό και παράλογο ένστικτο επιβίωσης, την επιδιώκουμε, λες και είμαστε εθισμένοι στην νομιμοποίηση που μας προσφέρει. Και δυστυχώς είμαστε.

Οι γκέι άντρες κατηγοριοποιούνται με βάση την αρρενωπότητα τους, ακόμα και όταν πρόκειται για τις σεξουαλικές προτιμήσεις τους ή το ρόλο που έχουν σε μία σχέση. Κι αυτό φυσικά συνδέεται και με τη σωματική διάπλαση, την κοινωνική τάξη ακόμα και την φυλετική ή εθνική ταυτότητα.

Ουσιαστικά μιλάμε για μία βαθιά ριζωμένη μισογυνία. Μια ξεκάθαρη αποστροφή της κοινωνίας μας προς ό,τι το θηλυκό. Γιατί κάποιος να επιλέξει τη θηλυπρέπεια, ενώ έχει την βολική επιλογή της αρρενωπότητας; Σαφώς δεν είναι μόνο η μέινστριμ κοινωνία που μάχεται τη θηλυκότητα – το ίδιο ισχύει πολλές φορές και για την LGBT κοινότητα.

Ας κάνουμε την αρχή με το να αναγνωρίσουμε το προνόμιο μας και τη τρομερή δύναμη που έχει πάνω μας και στους γύρω μας. Ειδικά εμείς, οι γκέι άντρες, που έχουμε μπει λίγο πολύ, σε μια διαδικασία να σκεφτούμε για την τοξική ιδέα της αρρενωπότητας, ίσως είμαστε ήδη κατάλληλα προετοιμασμένοι να πάμε ένα βήμα πιο πέρα και την απορρίψουμε για τα καλά. Ας ξεκινήσουμε με μία λευκή σελίδα, για να χτίσουμε από την αρχή ένα νέος είδος άντρα.

του Κυριάκου Βογιατζή