Ένας φίλος της σελίδας μου έστειλε στο inbox το εξής: «καλήμερα! αν θες κανε ένα σχόλιο κάποια στιγμή για το the Witcher και τους πολύ δυνατούς γυναικείους χαρακτήρες που έχει!». Ακολούθησε ένας σύντομος ευχάριστος διάλογος και ανταλλαγή podcasts, ταινιών και ιδεών αλλά παρολαυτά θα ήθελα να χρησιμοποιήσω το μήνυμα ως αφορμή για να κάνω πράγματι ένα σχόλιο για το Witcher και τους Δυνατούς Γυναικείους Χαρακτήρες γενικότερα δηλώνοντας το εξής: Με έχουν κουράσει οι «Δυνατοί Γυναικείοι Χαρακτήρες». Κι ακόμα περισσότερο με έχει κουράσει που θεωρούνται αυτόματα φεμινιστικοί.
Τα τελευταία χρόνια η βιομηχανία κινηματογράφου ανταποκρίνεται στην αυξημένη ζήτηση για γυναικεία αντιπροσώπευση και διαφορετικότητα με την παραγωγή ταινιών και σειρών με δυνατούς γυναικείους χαρακτήρες. Έχει έτσι κατακλυστεί η μικρή και η μεγάλη οθόνη από γυναίκες υπερηρωίδες, αντι-ηρωίδες ή υπερ-κακές (Super-Villains), γυναίκες πολεμίστριες, βασίλισσες, μπατσίνες, μάγισσες, γυναίκες δολοφόνους ή γυναικείες εγκληματικές συμμορίες. Τι κοινό έχουν όλοι αυτοί οι «Δυνατοί Γυναικείοι Χαρακήτρες»; Κάνουν πράγματα που παραδοσιακά θεωρούνταν αντρικά: σκοτώνουν, κλωτσάνε, δίνουν μπουκέτα, κυβερνούν, κάνουν πόλεμο, σώζουν την ανθρωπότητα ή καταστρώνουν το τέλειο εγκληματικό σχέδιο. Τι διαφορά έχουν από τους αντίστοιχους αντρικούς; Κάνουν όλα τα παραπάνω με δωδεκάποντα, στενή και όχι ιδιαίτερα πρακτική αμφίεση ή στολή, και είναι πάντα μα πάντα συμβατικά σέξι, όμορφες και αδύνατες ενώ συχνά χρησιμοποιούν την σεξουαλικότητά τους αυτή για να επιτύχουν τους στόχους τους. Ο κινηματογράφος έχει καταφέρει να προάγει την ποικιλία και την «διαφορετικότητα» των χαρακτήρων, αλλά το μόνο στερεότυπο που δεν έχει σπάσει ακόμα είναι αυτό της (με πατριαρχικά κριτήρια) μη εμφανίσιμης πρωταγωνίστριας. Ακόμα και o Θωρ προσέφερε τελικά στους άντρες έναν Υπερήρωα χωρίς κοιλιακούς. Το αντίστοιχο δε θα επιχειρούταν ποτέ με γυναίκα ούτε για αστείο εκτός αν επρόκειτο για παρωδία και όχι ταινία δράσης.
Οι «δυνατοί γυναικείοι χαρακτήρες» δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό. Είναι δίκαιο να προσφέρεται αντιπροσώπευση στο άλλο μισό του πληθυσμού σε ρόλους που έχουμε μάθει να βλέπουμε παραδοσιακά τους άντρες. Και όπως ήδη ξέρουμε, η αντιπροσώπευση και η απεικόνιση ΈΧΟΥΝ σημασία. Επιπλέον, καταλαμβάνοντας ένα παραδοσιακά «αντρικό» είδος, αυτό των ταινιών δράσης, σπάνε κλασικά πατριαρχικά φράγματα -δεν είναι άλλωστε τυχαία ότι η δράση προορίζεται για τους άντρες, ως τα κατεξοχήν δρώντα υποκείμενα. Για δεκαετίες οι γυναίκες απεικονίζονταν ως παθητικοί, υποτακτικοί χαρακτήρες, ως υπάκουες χαμηλοβλεπούσες σύζυγοι που συνήθως υπήρχαν μόνο ως ανταμοιβή σε έναν πρωταγωνιστή, ως αντικείμενο πόθου, ως θύματα βίαιων εγκλημάτων, ως χαρακτήρες στις οποίες συνέβαιναν πράγματα αλλά σπάνια δρούσαν οι ίδιες ή που όταν το έκαναν ήταν μόνο περιφερειακοί στην πλοκή ή τιμωρούνταν στο τέλος. Κι αυτό, όπως είναι λογικό, επηρέαζε τον ορισμό της κυρίαρχης θηλυκότητας στενεύοντας τα όρια του διανοητού για μια γυναίκα. Οι «δυνατοί γυναικείοι χαρακτήρες» είναι ίσως ένα αντίδοτο σε αυτή την κατάσταση και σίγουρα οι γυναίκες μπορούν να αντλήσουν ένα είδος ενδυνάμωσης βλέποντας θηλυκούς χαρακτήρες που παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους.
Το πρόβλημα όμως παραμένει το εξής: Από τη μία η «δύναμη» των χαρακτήρων αυτών ορίζεται μέσω παραδοσιακά αντρικών αξιών. Και από την άλλη η ενδυνάμωση που προσφέρουν είναι αποκομμένη από το υπάρχον πατριαρχικό πλαίσιο. Με λίγα λόγια, βλέποντας γυναίκες να ενεργούν πλήρως απελευθερωμένες από τους πατριαρχικούς περιορισμούς και χωρίς καμία αναφορά σε αυτούς, λες και αυτοί είναι απλά ένα ψυχολογικό εμπόδιο που οι γυναίκες μπορούν να ξεπεράσουν, δίνεται η ψευδαίσθηση της ενδυνάμωσης και ενισχύεται η άποψη ότι οι γυναίκες που παραπονιούνται για την πατριαρχία έχουν απλά την ψυχολογία θύματος. Αν μπορεί η Captain Marvel να εξολοθρεύσει τους εχθρούς της, γιατί δεν μπορείς κι εσύ; Αν η Cersei και η Sansa μπορούν να είναι θύματα βιασμού και ταυτόχρονα δυνατές, ανεξάρτητες βασίλισσες, εσύ γιατί κλαίγεσαι για την κουλτούρα του βιασμού και το πώς επηρεάζει τη ζωή σου;
Ωραία, θα μου πείτε, και τότε τι θες; Αν οι παθητικοί γυναικείοι χαρακτήρες είναι σεξιστικοί και οι Δυνατοί Γυναικείοι Χαρακτήρες δεν είναι απαραίτητα φεμινιστικοί, τότε τι είδος γυναικείου χαρακτήρα θα πρέπει να προσδοκούμε ως φεμινίστριες; Την απάντηση μπορούμε να βρούμε μέσα από γυναικείους χαρακτήρες που έχουν γραφτεί από δηλωμένες φεμινίστριες. Παράδειγμα αποτελεί η σειρά Shrill, δημιουργός της οποίας είναι η γνωστή φεμινίστρια αθρογράφος Lindy West. To Shrill έχει για πρωταγωνίστρια μία χοντρή γυναίκα. Δεν είναι όμως το είδος της χοντρής γυναίκας με την ανεξάντλητη αυτοπεποίθηση, το αστείρευτο sex appeal, που δεν μασάει από χοντροφοβικά σχόλια και τους βάζει όλους στη θέση τους. Στην πρώτη σκηνή βλέπουμε την πρωταγωνίστρια να έρχεται αντιμέτωπη με την αγενή και χοντροφοβική προσέγγιση μιας γυμνάστριας που προσπαθεί να την πείσει να γυμναστεί μαζί της πατρονάροντάς της ξεδιάντροπα και προτρέποντάς της να μην το βάλει κάτω γιατί μέσα της, λέει, ζει ο αδύνατος εαυτός της που προσπαθεί να απελευθερωθεί. Το κοινό περιμένει την Άννυ να της αντιμιλήσει, να υπερασπιστεί τον εαυτό της και να την αποστομώσει με μία ατάκα. Αυτό θα μας έκανε να νιώσουμε όμορφα, θα εκτόνωνε την ένταση της στιγμής και θα έδειχνε ότι τα σχόλια αυτά δεν έχουν καμία επιρροή πάνω μας και μπορούμε να τα συντρίψουμε με το δυναμισμό μας. Η Άννυ όμως, αν και φανερά αμήχανη, υπεκφεύγει ευγενικά και υποχωρεί. Η χοντροφοβία έτσι γίνεται κάτι πραγματικό και ο θεατής νιώθει την δυσφορία της. Η Άννυ βέβαια είναι μια πολύ έξυπνη και ικανή δημοσιογράφος. Δεν είναι «αδύναμη» παρόλο που της λείπει η αυτοπεποίθηση και ο τσαμπουκάς. Είναι όμως χαμηλών τόνων. Δεν είναι η super woman που περιμένουμε να μας σώσει από την πατριαρχία, είναι ένας ρεαλιστικός χαρακτήρας που παλεύει με αυτήν καθημερινά όπως εμείς. Δύσκολα όμως θα την ταξινομούσε κάποιος ανάμεσα στους Δυνατούς Γυναικείους Χαρακτήρες.
Η Άννυ δεν διεκδικεί με φόρα αυτό που θέλει, βάζει όμως όλο και πιο άμεσα τα όρια της, κυνηγά επίμονα τα όνειρά της και βρίσκει σιγά σιγά δύναμη και αυτοπεποίθηση. Δεν υπάρχει μία μαγική στιγμή που γίνεται αυτό, σαν κεραυνός που την χτυπάει χαρίζοντάς της υπερδυνάμεις. Η Άννυ ενδυναμώνει και ενδυναμώνεται από άλλες γυναίκες, όπως την κολλητή της αλλά και γυναικείες συλλογικότητες. Γράφει υπέρ των σεξεργατριών και πιάνει τον εαυτό της να νιώθει επιτέλους άνετα με το σώμα της σε ένα pool party οργανωμένο από και για χοντρές γυναίκες. Η δύναμή της έτσι είναι κάτι που απορρέει από μια συλλογική προσπάθεια και αντλεί από το φεμινιστικό κίνημα, όχι κάτι που είναι έμφυτο ούτε ανεξάρτητο από τους πατριαρχικούς περιορισμούς. Δεν υπάρχει σε ένα κενό. Η Άννυ δεν είναι τέλεια, έχει κι αυτή τις ατέλειές της, κάνει λάθη, πισωγυρίσματα, έχει διλήμματα αλλά συνεχίζει να βελτιώνεται και να εξελίσσεται ως άνθρωπος και σε αυτό μοιάζει πολύ με τον επίσης γραμμένο από φεμινίστρια χαρακτήρα της Ρεμπέκα του Crazy ex-Girlfriend. Πολύ βασικό, στόχος τους δεν είναι ούτε να βρουν τον έρωτα, όπως είθισται να είναι των γυναικείων χαρακτήρων, ούτε να κερδίσουν εξουσία και να κατατροπώσουν εχθρούς, όπως είθισται να είναι των αντρικών και που είδαμε να επιχειρούν οι χαρακτήρες του Witcher ή του Game of Thrones. Στόχος είναι η προσωπική αλλά και συλλογική απελευθέρωση από καταπιεστικά στερεότυπα και θεσμούς.
Με όλα αυτά δε θέλω να πω ότι υπάρχει μόνο ένα είδος γυναικείου χαρακτήρα που θα έπρεπε να βλέπουμε κατ’αποκλειστικότητα. Χρειαζόμαστε και τις υπερηρωίδες, και τις μάγισσες και τις δολοπλόκες, σκληρές βασίλισσες και μόνο επειδή έχουμε φάει αρκετούς τέτοιους αντρικούς χαρακτήρες στην μάπα για δεκαετίες. Και μόνο για να σπάσουμε το στερεότυπο κάποιας εγγενώς παθητικής, πράας και ειρηνικής γυναικείας φύσης. Σίγουρα μπορούμε να διασκεδάσουμε βλέποντας την Wonder Woman ή την Harley Quinn να κλωτσάει και να ρίχνει μπουνιές σε μία τέλεια χορογραφημένη σκηνή παραδοσιακής δράσης. Θα πρέπει όμως να αποφύγουμε τις παγίδες της ταύτισης της «δύναμης» με τις αντρικές πατριαρχικές αξίες της εξουσίας, του πολέμου και της βίας. Όπως και να σταματήσουμε να εθελοτυφλούμε μπροστά σε κατάφωρα σεξιστικά κλισέ που συνεχίζουν να ενσαρκώνουν τέτοιοι χαρακτήρες, όπως η χρήση της σεξουαλικότητας για την απόκτηση εξουσίας, η μητρότητα ως βασικό κίνητρο πολλών από αυτές και το γεγονός ότι παραμένουν στην πλειοψηφία τους λευκές, ετεροφυλόφιλες, αδύνατες και εμφανίσιμες γυναίκες.
Οι γυναίκες ήταν πάντα δυνατές. Δε θα πρέπει να χρειάζεται να κάνουμε «αντρικά» πράγματα για να το αποδείξουμε. Σίγουρα όμως έχουν κι αυτά την πλάκα τους.
