Τα πεδία μάχης που έχουν καθορίσει τον αγώνα των ανθρώπινων δικαιωμάτων τα τελευταία δέκα χρόνια, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος, από τις εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο και την άνοδο των παγκόσμιων κινημάτων, μέχρι την αναζωπύρωση της πολιτικής του μίσους και τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Η δεκαετία που μόλις πέρασε σίγουρα άνοιξε νέα δικαιωματικά σύνορα.
Ακολουθεί η ταξινόμηση και αναφορά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της τελευταίας δεκαετίας σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία:
Πολιτική της δαιμονοποίησης
Μια από τις πιο ανησυχητικές τάσεις της περασμένης δεκαετίας ήταν η άνοδος της ρητορικής και των πολιτικών, που δαιμονοποιούν ορισμένες από τις πιο ευάλωτες ομάδες στην κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων των προσφύγων και των αιτούντων/ουσών άσυλο, των θρησκευτικών και εθνοτικών μειονοτήτων, των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων.
Είναι το κοινό νήμα που συνδέει τη δίωξη των Rohingya στη Μιανμάρ, τη μαζική απαγωγή των Uighurs στην Κίνα και την προτεινόμενη επιβολή της θανατικής ποινής σε ομοφυλόφιλους/ες στην Ουγκάντα. Επίσης, πυροδότησε ξενοφοβικές επιθέσεις εναντίον μεταναστών/ριων στη Νότια Αφρική και αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη της πολιτικής των Η.Π.Α. για το βίαιο διαχωρισμό των οικογενειών που αναζητούν ασφάλεια. Παράλληλα, συνέβαλε στην αυξανόμενη ποινικοποίηση εκείνων που βοηθούν τους πρόσφυγες στην Ευρώπη.
Αντί να αντιμετωπίζουν πραγματικά προβλήματα όπως η ανισότητα, η διαφθορά, η ανεργία και οι οικονομικές κακουχίες, οι πολιτικοί ηγέτες σε όλες τις ηπείρους χρησιμοποιούν τις μειονοτικές ομάδες ως αποδιοπομπαίους τράγους για κοινωνικά και οικονομικά δεινά, διαδίδουν ψεύτικα νέα και προκαλούν διακρίσεις, εχθρότητα και βία εναντίον τους.
Οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν επιτρέψει αυτές τις απόψεις μίσους ώστε να ευδοκιμήσουν σε μεγάλο βαθμό και ανεξέλεγκτα. Ωστόσο, είναι αυτό το ίδιο το μίσος που έχει αφυπνίσει τους/τις ακτιβιστές/ριες σε όλο τον κόσμο. Το να πολεμήσουμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν φαινόταν ποτέ πιο σημαντικό.
Η επιτακτική ανάγκη για το κλίμα
Αυτή η δεκαετία είναι πιθανόν να στιγματιστεί από τις πιο υψηλές θερμοκρασίες στην ιστορία – ένα άλλο ανησυχητικό σημάδι της κλιματικής έκτακτης ανάγκης, η οποία είναι μια από τις μεγαλύτερες απειλές της εποχής μας αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Εκατομμύρια άνθρωποι ήδη υποφέρουν από τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής – από την παρατεταμένη ξηρασία στην Αφρική μέχρι τις καταστροφικές τροπικές καταιγίδες στη Νοτιοανατολική Ασία και την Καραϊβική, καθώς και τα κύματα καύσωνα που έχουν δημιουργήσει ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών στην Ευρώπη.
Η κλιματική αλλαγή απειλεί να επιδεινώσει τις ανισότητες μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, μεταξύ διαφορετικών εθνοτήτων και τάξεων, μεταξύ των φύλων, των γενεών και των κοινοτήτων – με τις πιο μειονεκτούσες ομάδες να πλήττονται περισσότερο. Έχει ήδη επιβλαβείς επιπτώσεις στα δικαιώματά μας στη ζωή, την υγεία, τα τρόφιμα, το νερό, τη στέγαση και τα μέσα διαβίωσης.
Η επιστήμη υποδηλώνει ότι οι ακραίες καιρικές συνθήκες μόνο θα επιδεινώνονται εάν οι κυβερνήσεις δεν αναλάβουν επειγόντως δράση για να μειώσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, μέσω μιας μετάβασης που προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα των ευάλωτων ομάδων. Ωστόσο, σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις δεν καταφέρνουν να εφαρμόσουν αποτελεσματικά σχέδια και εξακολουθεί να υπάρχει αντίσταση από μερικούς από τους μεγαλύτερους πομπούς, ιδίως τις ΗΠΑ, οι οποίες υπό τον Πρόεδρο Trump ξεκίνησαν τη διαδικασία για επίσημη αποχώρηση από τη Συμφωνία του Παρισίου.
Περισσότερο από ποτέ, πρέπει να σταθούμε μαζί για να πιέσουμε τους πολιτικούς μας ηγέτες να λογοδοτήσουν. Το κίνημα «Fridays for Future» , που ξεκίνησε το 2018 από τη Σουηδή έφηβη Greta Thunberg και τους/τις συμμαθητές/ριές της, μας δείχνει ότι η αλλαγή είναι δυνατή. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να αποτύχουμε.
Η βία κατά των γυναικών
Ο αγώνας για την προστασία των γυναικών και των κοριτσιών, και άλλων από όλες τις μορφές βίας με βάση το φύλο, ήταν πιο σκληρός από ποτέ. Η σεξουαλική βία συνέχισε να χρησιμοποιείται ως όπλο πολέμου, συμπεριλαμβανομένης της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, όπου σε μια από τις πολλές περιπτώσεις, περισσότεροι από 300 άνθρωποι βιάστηκαν σε τέσσερις ημέρες από ένοπλους άνδρες στο Walikale του Βόρειου Kivu. Η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε επίσης τον τρομακτικό αντίκτυπο του βιασμού σε άλλες ζώνες συγκρούσεων όπως το Ιράκ, τη Σομαλία, το Νταρφούρ, τη Νιγηρία και το Νότιο Σουδάν.
Σε πολλά μέρη, οι άνθρωποι που προορίζονται να διατηρούν την κοινωνία ασφαλή είναι αυτοί που επιτίθενται σε γυναίκες και κορίτσια. Στο Μεξικό, οι γυναίκες ανέφεραν βασανιστήρια και άλλες μορφές βίας, όπως ηλεκτροσόκ στα γεννητικά όργανα, ψηλάφισμα στήθους και βιασμό με αντικείμενα – κατά τη σύλληψη και την ανάκριση από την αστυνομία και τις ένοπλες δυνάμεις στο πλαίσιο του «πολέμου κατά των ναρκωτικών» της χώρας. Τα ποσοστά ανθρωποκτονιών για τις γυναίκες αυξήθηκαν έντονα καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας, ενώ οι μεξικανικές αρχές δεν κατάφεραν να λάβουν αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας.
Σε μια σημαντική ανακάλυψη, η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης ενέκρινε στις 7 Απριλίου 2011 τη σύμβαση-ορόσημο της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας – για την οποία η Διεθνής Αμνηστία ασχολήθηκε εντατικά με τη σύνταξη των σχεδίων. Πρόσφατα, η Σουηδία και η Ελλάδα έγιναν οι δύο από τις λίγες Ευρωπαϊκές χώρες που άλλαξαν τους νόμους τους για να αναγνωρίσουν ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός.
Ένα από τα πιο εμβληματικά online κινήματα της δεκαετίας, το #MeToo, ένωσε εκατομμύρια γυναίκες για να αντιμετωπιστεί η σεξουαλική βία, η παρενόχληση και η επίθεση. Το #MeToo ώθησε την αλλαγή παντού, από τα στούντιο του Χόλιγουντ έως τα απομακρυσμένα χωριά του Νεπάλ και της βόρειας Νιγηρίας.
Σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα
Παρόλο που περίπου 50 χώρες τα τελευταία 25 χρόνια έχουν αλλάξει τους νόμους τους για να επιτρέψουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην άμβλωση, τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα εξακολουθούν να αμφισβητούνται. Ένα πράγμα που ενώνει όλες τις επιτυχημένες εκστρατείες για τη μεταρρύθμιση των νόμων περί αμβλώσεων, είναι η γενναιότητα των γυναικών που μιλούν ανοιχτά και απαιτούν το δικαίωμα να αποφασίζουν για ότι συμβαίνει με τα σώματά τους.
Τα αναπαραγωγικά δικαιώματα έχουν απειληθεί και αλλού. Οι προσπάθειες για περαιτέρω περιορισμό της πρόσβασης στην άμβλωση προκάλεσαν εθνικές διαμαρτυρίες στην Πολωνία. Περίπου ολικές απαγορεύσεις ή νόμοι που περιορίζουν περαιτέρω την πρόσβαση στην άμβλωση έχουν εισαχθεί σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ. Ο επαναπροσδιορισμός του κανόνα του «global gag rule» του προέδρου Trump, ο οποίος εμποδίζει την ομοσπονδιακή διεθνή χρηματοδότηση των ΗΠΑ για ΜΚΟ που παρέχουν συμβουλές ή παραπομπές για τις αμβλώσεις ή που υποστηρίζουν την αποποινικοποίηση της άμβλωσης, ήταν ένα τεράστιο πλήγμα για τα δικαιώματα των γυναικών παγκοσμίως. Το ίδιο παρατηρήθηκε και από τις προσπάθειες της αμερικανικής κυβέρνησης να αφαιρέσει τις αναφορές σε «σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία» από έγγραφα πολιτικής υψηλού επιπέδου των Ηνωμένων Εθνών που εγκρίθηκαν από τις ομόσπονδες πολιτείες.
Από την Ιρλανδία μέχρι τη Νότια Κορέα, οι ακτιβιστές/ριες βοήθησαν να διαλυθεί το στίγμα και η μυστικότητα γύρω από την άμβλωση, λέγοντας τις ιστορίες τους. Στην Αργεντινή και την Πολωνία, πάνω από ένα εκατομμύριο γυναίκες έχουν ζητήσει να ακουστούν οι φωνές τους. Μόνο το τελευταίο έτος, υπηρεσίες νόμιμων αμβλώσεων άνοιξαν στην Ιρλανδία και βρίσκονται σε εξέλιξη και στη Βόρεια Ιρλανδία, μετά από χρόνια εκστρατειών από οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Αμνηστίας. Μεγαλύτερος αντίκτυπος υπήρξε στην Αργεντινή, όπου ο εκλεγμένος πρόεδρος Alberto Fernández υποσχέθηκε ότι θα κινηθεί για να νομιμοποιήσει την άμβλωση μετά την ανάληψη των καθηκόντων του τον Δεκέμβριο του 2019.
Δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ
Χωρίς αμφιβολία, το κίνημα για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ είναι πιο ορατό από ποτέ, αλλά η πρόοδος αυτή την τελευταία δεκαετία διαφέρει ανάλογα με τις χώρες την τελευταία δεκαετία. Σε πολλές χώρες, άτομα από τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα εξακολουθούν να παρενοχλούνται στους δρόμους, να τους/τις ξυλοκοπούν, να τους/τις συλλαμβάνουν και μερικές φορές να δολοφονούνται απλώς και μόνο λόγω του ποιοι/ες είναι ή ποιον/α αγαπούν.
Η συναινετική σεξουαλική δραστηριότητα ομοφυλόφιλων αποτελεί έγκλημα σε 70 χώρες και η θανατική ποινή επιβάλλεται ως τιμωρία σε αρκετές χώρες, όπως στο Ιράν, τη Σαουδική Αραβία, το Σουδάν και την Υεμένη. Μερικές φορές, η εχθρότητα που στρέφεται εναντίον των ΛΟΑΤΚΙ, είναι από τις ίδιες τις κυβερνήσεις. Στην Τσετσενία, για παράδειγμα, μια κρατική εκστρατεία οδήγησε στην απαγωγή, τα βασανιστήρια και ακόμη και τη δολοφονία ανθρώπων που πιστεύεται ότι είναι ομοφυλόφιλοι ή λεσβίες.
Το περασμένο έτος έγιναν μερικά σημαντικά βήματα. Μια απόφαση ορόσημο στην Ινδία αποποινικοποίησε τις συναινετικές σχέσεις του ίδιου φύλου, σηματοδοτώντας ένα κρίσιμο ορόσημο στην τριακονταετή πάλη των ακτιβιστών/ριων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και των συμμάχων τους. Η Ταϊβάν έγινε η πρώτη χώρα στην Ασία που νομιμοποίησε τον γάμο του ιδίου φύλου μετά την υπογραφή ενός ιστορικού νόμου στις 17 Μαΐου 2019. Και το Πακιστάν πέρασε μία από τις πιο προοδευτικές νομοθεσίες στον κόσμο σχετικά με τα δικαιώματα των τρανς, καθιστώντας την πρώτη ασιατική χώρα και μία από τις λίγες στον κόσμο που θα αναγνωρίσει νομικά την ταυτότητα φύλου όπως την αντιλαμβάνεται το κάθε άτομο.
Όμως, για πολλά ΛΟΑΤΚΙ άτομα σε όλο τον κόσμο που έχουν διωχθεί, στοχοποιηθεί, σκοτωθεί, ντροπιαστεί, πυρποληθεί, τους αρνείται η είσοδος στα νοσοκομεία, τους αποφεύγουν, έχουν βιαστεί και περιθωριοποιηθεί, υπάρχει ακόμα μακρύς δρόμος. Οι κυβερνήσεις πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα δικαιώματά τους προστατεύονται και ότι καταργούνται οι διακρίσεις λόγω πραγματικού ή αντιληπτού σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου.
Σύγχρονη τεχνολογία και προστασία προσωπικών δεδομένων
Η δεκαετία πήρε μια οργουελλιανή στροφή με την άνοδο των εταιρειών Big Tech, όπως το Facebook και η Google, συλλέγοντας και αποτιμώντας τα προσωπικά μας δεδομένα και την επακόλουθη πανταχού παρούσα παρακολούθηση των δισεκατομμυρίων ανθρώπων γεγονός που αποτελεί συστημική απειλή για τα ανθρώπινα δικαιώματά μας.
Ενώ, στις αρχές της δεκαετίας, όλοι/ες μας ήμασταν υπνωτισμένοι/ες σε μια ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας, πιστεύοντας ότι απλά μοιραζόμασταν φωτογραφίες με μερικούς φίλους/ες, έγινε ολοένα και πιο σαφές ότι οι κοινές μας πληροφορίες μπορούσαν να αξιοποιηθούν, τόσο ως όπλο επιρροής, όσο και ως όπλο διάδοσης επικίνδυνων μορφών παραπληροφόρησης και κατάχρησης σε απευθείας σύνδεση. Μια δεκαετία αργότερα, η λεγόμενη «βιομηχανία επιρροής» με τη μορφή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των μηχανών αναζήτησης στο διαδίκτυο, των μεσιτών δεδομένων και των εταιρειών τεχνολογίας που αναλύουν τα προσωπικά μας δεδομένα και διαπραγματεύονται προβλέψεις σχετικά με τα συμφέροντα, τα χαρακτηριστικά και τελικά τη συμπεριφορά για το μάρκετινγκ και τη διαφήμιση, έχει γίνει μια από τις μεγαλύτερες και πιο επικίνδυνες κοινωνικές απειλές της εποχής μας.
Τώρα, ζούμε σε έναν κόσμο όπου ο ύπουλος έλεγχος της ψηφιακής ζωής μας έχει σοβαρές συνέπειες που υπερβαίνουν την ιδιωτική μας ζωή – η παραπληροφόρηση και ο χειρισμός των πληροφοριών είναι ένα συνεχές πεδίο μάχης, με σοβαρές επιπτώσεις στην ελευθερία της γνώμης, της έκφρασης και της σκέψης μας. Στις δημοσκοπήσεις, τεράστιοι αριθμοί ατόμων δηλώνουν ότι ανησυχούν για την επιρροή που έχει η σύγχρονη τεχνολογία στις ζωές τους, τόσο για τα δεδομένα που αποκαλύπτουν πάρα πολλά για αυτά, όσο και για τα δεδομένα που χρησιμοποιούν οι κρατικές αρχές για να τους στοχεύσουν.
Χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να καταστούν σαφείς οι κίνδυνοι για τα ανθρώπινα δικαιώματα που δημιουργήθηκαν από την σύγχρονη τεχνολογία, εν μέρει επειδή η κοινωνία των πολιτών και οι εταιρείες τεχνολογίας εργάζονται παραδοσιακά μαζί για να διατηρήσουν το Διαδίκτυο ελεύθερο από κρατικές παρεμβάσεις και κατ’ επέκταση από κανονισμούς. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η υπεράσπιση της κρυπτογράφησης από άκρη σε άκρη. Αυτό το έργο είναι σημαντικό. Αλλά βλέποντας την απειλή των ανθρώπινων δικαιωμάτων ως αποτέλεσμα της κυβερνητικής επιτήρησης και της λογοκρισίας, κάπως δεν καταφέραμε να κατανοήσουμε πλήρως το μέγεθος της απειλής που προκάλεσε η πανταχού παρούσα τεχνολογική εξέλιξη.
Καθώς θα περάσουμε σε μια νέα δεκαετία, είναι ευθύνη των κυβερνήσεων να αναλάβουν δράση για να μας προστατεύσουν από τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, περιλαμβανομένης της επιβολής ισχυρών νόμων περί προστασίας δεδομένων και αποτελεσματικής ρύθμισης της σύγχρονης τεχνολογίας, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
