Vasilis Thanopoulos
Την Πέμπτη 24 Φεβρουαρίου η Ρωσία ξεκινά την εισβολή της στην Ουκρανία. Οι σειρήνες του πολέμου ηχούν η μία μετά την άλλη στις ουκρανικές πόλεις, ενώ τα πρώτα βίντεο για το πώς μπορείς να φτιάξεις μία μολότοφ αρχίζουν να προβάλλονται στην τηλεόραση. Ένα απ΄αυτά τα βίντεο ολοκληρώνεται με τη φράση «καλούμε όλους τους πολίτες να πολεμήσουν». Τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στην Ουκρανία, που μέχρι τώρα πολεμούσαν για την ισότητα και την ορατότητα, αποφασίζουν να απαντήσουν σε αυτό το κάλεσμα, δίνοντας την πιο δύσκολη μάχη της ζωής τους. Μία μάχη για ελευθερία!
«Μπορώ να πω πως αυτή τη στιγμή νιώθουμε όλοι ίσοι και ενωμένοι, δε διαχωριζόμαστε σε queer και μη queer κοινότητα», είναι από τα πρώτα πράγματα που μας εξηγεί ο Maksim, μέλος του KyivPride. Ο Maksim είναι από τα άτομα που διαχειρίζονται τα social media της οργάνωσης, σε μια προσπάθεια να προβάλλει τις ιστορίες των queer Ουκρανών που πολεμούν αυτή τη στιγμή για την πατρίδα τους. «Συγκεντρώνω αυτές τις ιστορίες και τις προβάλλω στα social για να ενημερωθεί ο κόσμος. Ιστορίες για queer άτομα που πολεμούν προσθέτοντας rainbow στοιχεία στον εξοπλισμό τους, που δείχνουν το queerness τους ακόμα και στο πεδίο της μάχης».
Η καθημερινότητα του πολέμου
Η περίπτωση το Vlad Shast, ενός non-binary ατόμου που έκανε παραστάσεις ως drag queen στο Κίεβο και τώρα μάχεται στην πρώτη γραμμή είναι μία από τις πρώτες που έγιναν γνωστές, μετά τη συνέντευξη που παραχώρησε στο δίκτυο ΝPR, δηλώνοντας χαρακτηριστικά: «Είμαι ένας θρύλος στην ουκρανική queer σκηνή! Και ξέρετε, τώρα ζω με στρέιτ άντρες και δεν τους νοιάζει καν η ομοφυλοφιλία μου, το queerness μου – γιατί τώρα είμαστε ενωμένοι». Καταφέραμε -με δυσκολία- να επικοινωνήσουμε μέσω του Ιnstagram. Μας εξήγησε πως οι καταστάσεις που βιώνουν είναι εξαιρετικά δύσκολες και διατηρώντας ένα αισιόδοξο πνεύμα μάς προσκάλεσε να τα ξαναπούμε, όταν όλος αυτός ο εφιάλτης θα έχει τελειώσει. «Η κατάσταση είναι τρομακτική και δύσκολη για το κάθε άτομο», περιγράφει και ο Maksim, με τον οποίο χρειάστηκε να ανανεώσουμε το online ραντεβού αρκετές φορές, προκειμένου να βρεθεί ο απαιτούμενος χρόνος. Τη στιγμή που μιλάμε βρίσκεται στο Κίεβο, προσπαθώντας να λειτουργήσουν τα γραφεία του Kyiv Pride ως καταφύγιο. «Δεν μπορώ να πω ότι αισθάνομαι ασφαλής, αλλά πουθενά στην Ουκρανία δεν υπάρχουν πια ασφαλή μέρη. Αλλά προσπαθώ να είμαι όσο πιο ασφαλής γίνεται», εξηγεί. Τον ρωτάμε για τον τρόπο με τον οποίο η ΛΑΟΤΚΙ+ κοινότητα της χώρας αντέδρασε στην πραγματικότητα του πολέμου. Τα λόγια του Boris, ενός ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστή και φίλου του είναι τα πρώτα που του έρχονται στο μυαλό. «Tώρα είναι η ώρα να προστατεύσουμε τη χώρα μας όχι σε συνέδρια ή διαλέξεις, είναι ώρα να την προστατέψουμε με ένα όπλο στο χέρι. Να προστατεύσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα». Εξηγεί, ωστόσο, πως το κάθε άτομο μάχεται με τον τρόπο που μπορεί. «Άλλα μέλη της queer κοινότητας που δεν μπορούν να πολεμήσουν στους δρόμους για τους δικούς τους λόγους, βοηθούν στο κομμάτι της ενημέρωσης, δωρίζουν χρήματα, βοηθούν στο διαδίκτυο. Κάποια άλλα μέλη της κοινότητας, επιλέγουν να φύγουν αναζητώντας ένα πιο ασφαλές μέρος σε όλη την Ευρώπη».
«Αυτή είναι μια πολύ δύσκολη ερώτηση», μας απαντά η Vira Chernygina, πρόεδρος της λεσβιακής-φεμινιστικής οργάνωσης Sphere. «Το κάθε άτομο βιώνει διαφορετικά αυτόν τον πόλεμο». Από το 2008 η Sphere δραστηριοποιείται στο Χάρκοβο δημιουργώντας ασφαλή μέρη και διοργανώνοντας εκδηλώσεις ενδυνάμωσης για queer άτομα και θηλυκότητες. Αυτή τη στιγμή το Χάρκοβο έχει υποστεί, όπως και πολλές άλλες πόλεις, τεράστιες καταστροφές δημιουργώντας μία άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική κρίση. Της ζητάμε να μάς δώσει μία πιο συγκεκριμένη εικόνα της κοινότητας στην πόλη της. «Αρκετά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα βρίσκονται ακόμη σε κίνδυνο στο Χάρκοβο, κάποια συμμετέχουν σε εχθροπραξίες υπερασπιζόμενα την Ουκρανία. Κάποια προσφέρονται εθελοντικά για να πολεμήσουν, κάποια αποφάσισαν να μετακομίσουν σε ασφαλέστερο μέρος ή στο εξωτερικό. Μερικά έχουν ήδη σκοτωθεί από τον ρωσικό στρατό».
«Είναι τρομακτικό όταν οι φίλοι σου δεν απαντούν εγκαίρως στα μηνύματά σου ή όταν δεν ξέρεις πού βρίσκονται οι γονείς σου», ξεκαθαρίζει ο F. (επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμος), ένας τρανς άνδρας που ζει στην πόλη Λβιβ, στη δυτική Ουκρανία. «Το μόνο που σκέφτεσαι κάθε στιγμή είναι τον κίνδυνο». Παρόλ΄αυτά δηλώνει αποφασισμένος να πολεμήσει για την πατρίδα του. «Αυτό είναι ένα συναίσθημα που μοιράζονται πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα», ξεκαθαρίζει τονίζοντας ότι δεν πρόκειται να αφήσει την επιθετικότητα της Ρωσίας να θέσει σε κίνδυνο, όλα αυτά που έχουν πετύχει ως κοινότητα.
Τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα στην Ουκρανία
Τα λόγια του F, μας κάνουν να προβληματιστούμε για την καθημερινότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Ουκρανία, πριν τον πόλεμο. Ρωτάμε τον Maksim, να μας δώσει περισσότερες πληροφορίες. «Μπορώ να πω ότι ειδικά το Κίεβο είναι ασφαλές, πιο ασφαλές από όσο φαντάζονται κάποιοι. Έχουμε ένα ισχυρό κίνημα υπερηφάνειας. Πέρυσι το Kyiv Pride πραγματοποίησε τη δική του πορεία με 7.000 άτομα και ήταν ασφαλής. Πολλοί πολιτικοί, μέσα ενημέρωσης και επωνυμίες υποστήριξαν το Pride και είχαμε επίσης ένα ασφαλές Pride στο Χάρκοβο, το οποίο βρίσκεται σε πολύ δύσκολη κατάσταση τώρα».
Μιλώντας για το Χάρκοβο, η Vira μάς εξηγεί ότι πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, η οργάνωσή της είχε έντονη δραστηριότητα: «Υπήρχε ένα κέντρο ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας στο Χάρκοβο και κάναμε το Kharkiv Pride (τρία συνεχόμενα χρόνια) και δράσεις για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Η ίδια δηλώνει διατεθειμένη να συνεχίσει την υποστήριξη τηςκοινότητας, μετά «τη νίκη της Ουκρανίας επί των κατακτητών».
Η συζήτηση επιστρέφει στο Κίεβο. «Το Κίεβο ένωσε πολλές δημιουργικές και σύγχρονες κοινότητες, queer κοινότητες. Στο Κίεβο είχαμε ένα ισχυρό queer rave κίνημα», εξηγεί ο Maksim θέλοντας να αναφέρει όλα τα βήματα που έχει κάνει η κοινότητα στη χώρα, τονίζοντας την τεράστια διαφορά που υπάρχει μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, σε θέματα διαφορετικότητας. «Τον Δεκέμβριο του περασμένου έτους, δύο μήνες πριν από την εισβολή, τρέξαμε μαζί με τη Διεθνή Αμνηστία μια εκστρατεία για την Ημέρα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και φωτίσαμε το διοικητικό κτίριο του Κιέβου με χρώματα του ουράνιου τόξου. Αυτή η εκστρατεία υποστηρίχθηκε από τη διοίκηση της πόλης του Κιέβου. Μπορείτε να δείτε αυτό το έργο στα social media μας. Φωτίσαμε επίσης, το Podil, μια κύρια συνοικία του Κιέβου για queer ανθρώπους. Πετύχαμε πολλά και είμαστε ορατά στην Ουκρανία, μας υποστηρίζει η κυβέρνησή μας. Τα τελευταία δύο χρόνια, παλεύαμε για τον νόμο 5488, που αφορά τα εγκλήματα μίσους. Το κίνημά μας στην Ουκρανία είναι πραγματικά ισχυρό και δεν θέλουμε να το χάσουμε από τη Ρωσία. Δεν έχουν καν όραμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν θέλουμε την ίδια κατάσταση στην Ουκρανία, γιατί η Ουκρανία είναι μια πραγματικά δημοκρατική χώρα».
Τα προνόμια επιβιώνουν και στον πόλεμο
Ίσως η πιο συγκλονιστική διαπίστωση που κάναμε συνομιλώντας με τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας στην Ουκρανία είναι ότι ακόμη και μια «ολοκληρωτική» κατάσταση, όπως είναι ο πόλεμος, δεν επιδρά με τον ίδιο τρόπο στις ταυτότητες των ανθρώπων και ότι ακόμη και εδώ ενυπάρχει η έννοια του κυρίαρχου προνομίου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση των τρανς γυναικών στην Ουκρανία με έγγραφά που δεν αντιστοιχούν στην ταυτότητα φύλου τους και που λόγω της υποχρεωτικής επιστράτευσης που ισχύει για τους άνδρες δεν μπορούν να φύγουν από τη χώρα. Η ιστορία της Zi Faámelu, μιας τρανς μουσικού στο Κίεβο έγινε γνωστή, όταν μίλησε στο CBS News δηλώνοντας ότι παραμένει κρυμμένη στο διαμέρισμά και φοβάται να φύγει, όχι μόνο λόγω του πολέμου – αλλά και επειδή φοβάται για την ασφάλειά της ως τρανς γυναίκα. «Πολλοί άνθρωποι έχουν όπλα. Μπορεί να είναι δικαιολογία για βία», είχε πει τονίζοντας ότι φοβάται να πάει να φτάσει στα ουκρανικά σύνορα μιας και «δεν θα της επιτρεπόταν να περάσει επειδή το διαβατήριό της δεν ταιριάζει με την ταυτότητα φύλου της».
https://www.instagram.com/p/Cd7yjb8qt88/
Ρωτάμε τον Maksim για αυτό περιστατικό αλλά και για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα τρανς άτομα. Ο ίδιος δηλώνει αρκετά αναστατωμένος, γιατί όπως λέει αυτή η υπόθεση και ότι ο τρόπος με τον οποία προβλήθηκε από πολλά μέσα, δημιούργησε «μια εικόνα μη δημοκρατίας και μια αρκετά ψεύτικη κατάσταση με τα τρανς δικαιώματα στην Ουκρανία». Αν και παραδέχεται ότι οι τρανς γυναίκες που δεν έχουν αλλάξει τα έγγραφά τους δεν μπορεί να φύγουν από τη χώρα, τονίζει ωστόσο ότι λειτουργούν πολλές οργανώσεις που μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα αυτά με τα έγγραφά τους. «Υπάρχουν πολλοί οργανισμοί που μπορούν να βοηθήσουν. Έχουμε πολλούς φιλικούς γιατρούς, δικηγόρους. Δεν ξέρω ακριβώς την κατάστασή της συγκεκριμένης γυναίκας. Είπε ότι είναι μόνη, αλλά δεν ήρθε ποτέ σε επαφή με τις οργανώσεις τρανς δικαιωμάτων, που μπορούν να βοηθούν σε σχέση με τους στρατιωτικούς καταλόγους. Σε κάθε περιοχή, έχουμε στρατιωτική διοίκηση. Και εγώ είμαι σε μια λευκή λίστα που λέει ότι δεν μπορώ να πάω στρατό, γιατί έχω μια μητέρα ανάπηρη. Αν το επιθυμείς μπορείς να αποκλειστείς απ΄αυτή τη λίστα. Να συνεχίσεις να παίρνεις τις ορμόνες. Κανένα άτομο δεν είναι μόνο του. Έμαθα ότι η εν λόγω γυναίκα είναι τώρα είναι στη Γερμανία, επομένως κατάφερε να περάσει τα σύνορα με ένα “ανδρικό” έγγραφο. Μπορεί κάποιοι να σκέφτονται ότι δεν χρειάζεται να υποστηρίξουμε την Ουκρανία, γιατί η Ουκρανία είναι ίδια με τη Ρωσία, αλλά δεν είναι η πραγματική κατάσταση. Μετά το 2014, το κίνημά μας έγινε τόσο ορατό όσο κάθε κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, επειδή η Ουκρανία επέλεξε μια διαδρομή προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ουκρανική κυβέρνηση υποστηρίζει την υπερηφάνειά μας. Η Ουκρανία δεν είναι Ρωσία. Η Ρωσία έχει τον νόμο κατά της προπαγάνδας των ομοφυλοφίλων και το κίνημα κατά των queer στα μέσα ενημέρωσης της, και δεν έχουν καν Pride σε καμία πόλη. Είμαστε διαφορετικοί και είμαι πραγματικά στενοχωρημένος με αυτή την περίπτωση που δείχνει τη λάθος κατάσταση. Διαβάστε τις πληροφορίες στα social media μας και δείτε πώς είναι πραγματικά».
Queer πρόσφυγες
Τόσο ο Maksim όσο και Vira μάς μίλησαν για έναν αριθμό queer ατόμων που αποφάσισαν να φύγουν από τη χώρα αναζητώντας ένα πιο ασφαλές μέλος. Ως queer πρόσφυγες τώρα καλούνται να διαχειριστούν μία νέα σκληρή πραγματικότητα, ιδιαίτερα όταν καταλήγουν σε αρκετά συντηρητικά χώρες, όπως η Πολωνία. «Το να είσαι ΛΟΑΤΚΙ+ στην Πολωνία είναι δύσκολο», εξηγεί η Julia Maciocha, μέλος του Warsaw Pride και της πολωνικής ΜΚΟ, Parada Równości, η οποία έσπευσε από την πρώτη στιγμή να βοηθήσει τα queer άτομα που θα βρεθούν στα Πολωνοουκρανικά σύνορα. «Είμαστε η πιο ομοφοβική χώρα στην Ευρώπη (σύμφωνα με την κατάταξη της ILGA Europe) και βλέπουμε μια αύξηση της βίας κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων από τότε που ανέλαβε η δεξιά κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης της σωματικής βίας στους δρόμους». Ωστόσο, η ίδια πιστεύει πως κανένας πρόσφυγας δε θα βιώσει διακρίσεις αυτή τη στιγμή. «Αυτοί οι άνθρωποι φεύγουν από τον πόλεμο και αυτό δίνει μια διαφορετική προοπτική και στην κοινωνία μας», συμπληρώνει. «Δεν είμαι σίγουρη πώς θα είναι η κατάσταση μακροπρόθεσμα, αν και ελπίζω ότι τόσο η ουκρανική όσο και η Πολωνική κοινωνία θα καταλάβουν πόσο ωφέλιμο είναι για εμάς να είμαστε πιο κοντά στις ευρωπαϊκές αξίες και να δημιουργούμε κοινωνίες όπου όλοι είναι ίσοι».
Όταν η Julia ενημερώθηκε για τον πόλεμο στη γειτονική Ουκρανία ένα αίσθημα φόβου την κατέκλυσε για το μέλλον των φίλων της που ζούσαν εκεί. «Ήθελα να είναι ασφαλείς, ήθελα να έρθουν στην Πολωνία ή οπουδήποτε αλλού για να είναι ασφαλείς. Αλλά οι περισσότεροι από αυτούς επέλεξαν να μείνουν, και φυσικά το κατάλαβα, αλλά ήταν ακόμα οδυνηρό να τους βλέπεις να αναγκάζονται από τον Πούτιν να εγκαταλείψουν την κανονική τους ζωή και να πολεμήσουν για τη χώρα τους. Υπήρχε ένα τόσο περίεργο συναίσθημα, κάτι μεταξύ φόβου και κινητοποίησης για να βοηθήσουμε τους πρόσφυγες που ξέραμε ότι θα έρχονταν στη χώρα μας ανά πάσα στιγμή, θυμός για τους πολιτικούς και την όλη κατάσταση, γνωρίζοντας ότι για κάποιους ανθρώπους στην εξουσία είναι ένα παιχνίδι στο οποίο διακυβεύονται ζωές ανθρώπων».
Ζητάμε από την Julia να μας πεις για τις ανάγκες που έχουν τα queer άτομα που φτάνουν στην Πολωνία και τους τρόπους με τους οποίους προσπαθούν να τα βοηθήσουν. «Οι ανάγκες είναι βασικές. Όλοι/ε/α αναζητούν ένα καταφύγιο, ένα ασφαλές μέρος για να ζεσταθούν και να κοιμηθούν, γιατί πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους περιμένουν στα σύνορα πολλές μέρες και νύχτες. Οι περισσότεροι έρχονται εδώ με μία τσάντα ή ένα σακίδιο, επομένως χρειάζονται βασικά πράγματα που θεωρούμε δεδομένα σε καθημερινή βάση, όπως ρούχα, καλλυντικά, ακόμη και ένα χαρτί και ένα στυλό. Στην Πολωνία, ως κοινότητα, έχουμε δημιουργήσει ένα δίκτυο (paradarowosci.eu) σε όλη τη χώρα, το οποίο μας επιτρέπει να παρέχουμε ολοκληρωμένη βοήθεια παντού. Έχουμε μια βάση δεδομένων φιλικών προς τους ΛΟΑΤΚΙ+ οικοδεσπότες όπου μπορούν να μείνουν οι άνθρωποι, μπορούμε να παρέχουμε ρούχα και είδη πρώτης ανάγκης όπως τρόφιμα, καλλυντικά κ.λπ. Παρέχουμε επίσης ασφαλή ιατρική περίθαλψη για τρανς άτομα για να συνεχίσουν τη μετάβαση ή για άτομα που ζουν με HIV να συνεχίσουν τη θεραπεία τους. Μακροπρόθεσμα, θα είμαστε σε θέση να παρέχουμε ψυχολογική υποστήριξη και από ψυχολόγους και να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να βρουν δουλειά». Κλείνοντας η Julia δηλώνει πραγματικά περήφανη για την κοινότητά της. «Προσπαθούμε να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να βοηθήσουμε».
Μια μεγάλη κοινότητα
Κλείνοντας αναρωτιόμαστε για το τι μπορούμε να κάνουμε ως κοινότητα/ες για να υποστηρίξουμε τους ανθρώπους στην Ουκρανία. «Να μην μένετε αδρανείς», απαντά ο Maksim. «Nα σταθείτε δίπλα στην Ουκρανία. Να μοιραστείτε πληροφορίες σχετικά με δωρεές στους οργανισμούς μας. Δημιουργήσαμε μία λίστα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γιατί βοηθάμε εκατοντάδες queer άτομα με χρήματα για ιατρικούς λόγους, για μεταφορά, για καταφύγιο και χρειαζόμαστε πραγματικά δωρεές για αυτό. Ακόμη και εσείς μπορείτε να βοηθήσετε με χρήματα, μπορείτε να βοηθήσετε υποστηρίζοντας με λόγια, και αυτό μας δείχνει πραγματικά ότι δεν είμαστε μόνοι, ότι η Ευρώπη υποστηρίζει και αποδέχεται την Ουκρανία στο ίδιο επίπεδο με μια δημοκρατική ευρωπαϊκή χώρα. Πιέστε τη δική σας κυβέρνηση να επιβάλει περισσότερες κυρώσεις. Γνωρίζω ότι πολλοί Ρώσοι ολιγάρχες και επιχειρηματίες έχουν πολλούς τραπεζικούς λογαριασμούς στην Ελλάδα και την Κύπρο. Ίσως η κυβέρνησή σας θα πρέπει να μπλοκάρει τους ρωσικούς τραπεζικούς λογαριασμούς ή να επιβάλλει τυχόν κυρώσεις στη Ρωσία που θα βοηθήσουν να σταματήσει αυτή η τρομοκρατία».
Στην απάντησή της η Vira θέτει και την προοπτική της επόμενης μέρας. «Είναι πολύ σημαντικό να παραμείνουμε στον δρόμο της υποστήριξης της Ουκρανίας στον δρόμο της υποστήριξης των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Θα υπερασπιστούμε τη χώρα και θα κερδίσουμε. Μετά τη νίκη, όμως, θα υπάρξει πολλή δουλειά, τόσο στη διαδικασία αποκατάστασης της πόλης και των δρόμων, όσο και στην αποκατάσταση του έργου για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατανοούμε όλες τις συνέπειες του πολέμου και θα χρειαστούμε την υποστήριξη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας σε όλο τον κόσμο».
Ολοκληρώνουμε τις συνεντεύξεις με την ευχή να σταματήσει ο πόλεμος και ανανεώνουμε το ραντεβού μας σε ένα πιο αισιόδοξο μέλλον. «Να έχετε στο μυαλό σας ακόμα ότι η Ουκρανία δεν πολεμά μόνο για εμάς, εμείς πολεμάμε για την ελευθερία της Ευρώπης στο σύνολό της, οπότε αν κερδίσουμε, η Ευρώπη θα κερδίσει και οι άνθρωποι και τα δικαιώματα θα νικήσουν και η δημοκρατία θα νικήσει. Παλεύουμε για όλα αυτά. Βοηθήστε όσο μπορείτε», μας λέει ο Maksim και μας αποχαιρετά.
