Της Τζούντιθ Μπάτλερ
Η επιταγή της απομόνωσης συμπίπτει με μια νέα αναγνώριση της παγκόσμιας αλληλεξάρτησής μας κατά τη διάρκεια του νέου χρόνου και χώρου της πανδημίας. Αφενός, μς ζητείται να αποτραβηχτούμε σε οικογενειακές μονάδες, σε κοινούς χώρους κατοίκησης ή ατομικές κατοικίες, στερούμενοι κοινωνικών επαφών και εκτοπισμένοι σε σφαίρες σχετικής απομόνωσης. Αφετέρου, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν ιό που διασχίζει γρήγορα τα σύνορα, αγνοώντας την ίδια την ιδέα της εθνικής επικράτειας.
Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της πανδημίας όσον αφορά τον στοχασμό της ισότητας, της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης και των υποχρεώσεων του ενός προς τον άλλο; Ο ιός δεν κάνει διακρίσεις. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μας αντιμετωπίζει ισότιμα, μας βάζει εξίσου σε κίνδυνο να αρρωστήσουμε, να χάσουμε κάποιον κοντινό μας, να ζήσουμε σ’ έναν κόσμο επικείμενης απειλής.
Με τον τρόπο που κινείται και χτυπά, ο ιός καταδεικνύει ότι η ανθρώπινη κοινότητα είναι εξίσου επισφαλής. Ταυτόχρονα, ωστόσο, η αποτυχία ορισμένων κρατών ή περιφερειών να προετοιμαστούν εκ των προτέρων (οι ΗΠΑ είναι ίσως το πιο διαβόητο μέλος αυτής της λέσχης), η υποστήριξη εθνικών πολιτικών και το κλείσιμο των συνόρων (που συνοδεύονται συχνά από πανικόβλητη ξενοφοβία), καθώς και η άφιξη επιχειρηματιών που λαχταρούν να κεφαλαιοποιήσουν την παγκόσμια δυστυχία, όλα μαρτυρούν την ταχύτητα με την οποία η καπιταλιστική εκμετάλλευση και η ριζική ανισότητα, η οποία περιλαμβάνει τον εθνικισμό, τη λευκή υπεροχή, τη βία κατά των γυναικών, των κουίρ και των τρανς, βρίσκουν τρόπους για να αναπαράγουν και να ενισχύουν τις εξουσίες τους εντός των πανδημικών ζωνών. Αυτό δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει.
Η πολιτική της υγειονομικής περίθαλψης στις ΗΠΑ καθιστά ανάγλυφη αυτή την κατάσταση με χαρακτηριστικό τρόπο. Ένα σενάριο που μπορούμε ήδη να φανταστούμε είναι η παραγωγή και η εμπορία ενός αποτελεσματικού εμβολίου κατά του Covid-19. Λαχταρώντας σαφώς να κερδίσει πολιτικούς πόντους που θα εξασφαλίσουν την επανεκλογή του, ο Τραμπ επιδίωξε ήδη να αγοράσει (με μετρητά) τα αποκλειστικά δικαιώματα για τις ΗΠΑ ενός εμβολίου από μια γερμανική εταιρεία, την CureVac, που χρηματοδοτείται από τη γερμανική κυβέρνηση.
Ο Γερμανός υπουργός Υγείας, που σίγουρα δεν θα του άρεσε αυτό, επιβεβαίωσε στον γερμανικό Τύπο ότι υπήρξε τέτοια προσφορά. Ένας Γερμανός πολιτικός, ο Καρλ Λάουτερμπαχ, επισήμανε: «Η αποκλειστική πώληση ενός πιθανού εμβολίου στις ΗΠΑ πρέπει να αποτραπεί με όλα τα μέσα. Ο καπιταλισμός έχει όρια». Εικάζω ότι αντιτάχθηκε στην παροχή «αποκλειστικής χρήσης» και δεν θα ήταν περισσότερο ικανοποιημένος με τον ίδιο όρο, αν ήταν να εφαρμοστεί μόνο στους Γερμανούς. Ας το ελπίσουμε, διότι μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο στον οποίο οι ευρωπαϊκές ζωές αποτιμώνται πάνω από όλες τις άλλες – βλέπουμε αυτή την αποτίμηση να λαμβάνει βίαια χώρα στα σύνορα της ΕΕ.
Δεν έχει νόημα να ρωτήσω ξανά: τι σκεφτόταν ο Τραμπ; Το ερώτημα έχει τεθεί τόσες πολλές φορές σε καταστάσεις απόλυτου εκνευρισμού που πιθανόν δεν μπορούμε να εκπλαγούμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι η οργή μας ελαττώνεται με κάθε νέα περίπτωση αήθους ή εγκληματικής αυτοπροβολής του. Αν είχε πετύχει στην προσπάθειά του να αγοράσει το δυνητικό εμβόλιο και να περιορίσει τη χρήση του μόνο σε πολίτες των ΗΠΑ, πιστεύει άραγε ότι οι πολίτες των ΗΠΑ θα χειροκροτούσαν τις προσπάθειές του, ενθουσιασμένοι από την ιδέα ότι απαλλάχτηκαν από μια θανάσιμη απειλή, όταν άλλοι λαοί δεν θα τα είχαν καταφέρει;
Θα τους άρεσε πραγματικά αυτό το είδος ριζικής κοινωνικής ανισότητας, αμερικανικού εκλεκτικισμού, και θα κατέφασκαν τον «λαμπρό», όπως τον περιέγραψε ο ίδιος, τρόπο επίτευξης μιας συμφωνίας; Φαντάζεται πράγματι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται ότι η αγορά θα έπρεπε να αποφασίσει πώς θα αναπτυχθεί και διανεμηθεί το εμβόλιο; Χωράει στον κόσμο του η σκέψη ότι η παγκόσμια φροντίδα για την υγεία θα πρέπει να υπερβεί τη λογική της αγοράς στην παρούσα φάση; Έχει δίκιο να υποθέτει ότι ζούμε κι εμείς επίσης στις παραμέτρους ενός τέτοιου φανταστικού κόσμου;
Ακόμη κι αν δεν εφαρμοστούν τέτοιοι περιορισμοί βάσει της εθνικής ιθαγένειας, θα δούμε σίγουρα τους πλούσιους και όσους έχουν πλήρη ασφάλιση να σπεύδουν να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε οποιοδήποτε τέτοιο εμβόλιο όταν καταστεί διαθέσιμο, ακόμη κι αν ο τρόπος διανομής εγγυάται ότι μόνο ορισμένοι θα έχουν πρόσβαση και οι άλλοι θα εγκαταλειφθούν στη συνεχή και εντεινόμενη επισφάλεια.
Η κοινωνική και οικονομική ανισότητα θα σιγουρέψει ότι ο ιός κάνει διακρίσεις. Ο ιός από μόνος του δεν κάνει διακρίσεις, αλλά εμείς οι άνθρωποι σίγουρα κάνουμε, διαμορφωμένοι και κινούμενοι όπως είμαστε από τις αλληλένδετες εξουσίες του εθνικισμού, του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και του καπιταλισμού.
Φαίνεται πιθανό να δούμε του χρόνου ένα οδυνηρό σενάριο στο οποίο ορισμένα ανθρώπινα πλάσματα θα υποστηρίζουν το δικαίωμά τους να ζουν σε βάρος των άλλων, επανεγγράφοντας την κίβδηλη διάκριση ανάμεσα σε ζωές που είναι άξιες να θρηνούνται και ζωές ανάξιες θρήνου, δηλαδή ανάμεσα σε εκείνους που θα πρέπει να προστατεύονται από τον θάνατο με κάθε κόστος και εκείνους που η ζωή τους θεωρείται ότι δεν αξίζει να προφυλαχθεί από την ασθένεια και τον θάνατο.
Όλα αυτά διαδραματίζονται κατά την διάρκεια των προκριματικών εκλογών στις ΗΠΑ, στις οποίες οι πιθανότητες του Μπέρνι Σάντερς να εξασφαλίσει το χρίσμα των Δημοκρατικών φαίνεται τώρα να είναι πολύ απομακρυσμένες, αν και δεν είναι αδύνατο στατιστικά. Οι νέες προβλέψεις που δείχνουν να έχει σαφές προβάδισμα ο Μπάιντεν είναι καταστροφικές στην παρούσα συγκυρία, ακριβώς επειδή τόσο ο Σάντερς όσο και η Γουόρεν υποστηρίζουν την «Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλους» (Medicare for all), ένα εκτεταμένο πρόγραμμα δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης που θα εξασφάλιζε βασική υγειονομική περίθαλψη για όλους στη χώρα.
Ένα τέτοιο πρόγραμμα θα έβαζε τέλος στις καθοδηγούμενες από την αγορά ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, που συστηματικά εγκαταλείπουν τον άρρωστο, απαιτούν δαπάνες που πρέπει να καλυφθούν από την τσέπη του και είναι κυριολεκτικά αδύνατον να εξοφληθούν, διαιωνίζοντας μια βάναυση ιεραρχία μεταξύ των ασφαλισμένων, των ανασφάλιστων και όσων δεν μπορούν να ασφαλιστούν.
Η σοσιαλιστική προσέγγιση του Σάντερς στην υγειονομική περίθαλψη θα μπορούσε να περιγραφεί πιο εύστοχα ως μια σοσιαλδημοκρατική προοπτική που δεν διαφέρει ουσιαστικά από εκείνο που παρουσίασε η Ελίζαμπεθ Γουόρεν στα πρώτα στάδια της εκστρατείας της. Κατά την άποψή του, η ιατρική κάλυψη αποτελεί «ανθρώπινο δικαίωμα», εννοώντας ότι κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στο είδος υγειονομικής περίθαλψης που χρειάζεται.
Αλλά γιατί να μην το κατανοήσουμε αυτό ως κοινωνική υποχρέωση, μια υποχρέωση που προκύπτει από το ότι διαβιούμε εν κοινωνία με τους άλλους; Για να τύχει λαϊκής συναίνεσης μια τέτοια έννοια, τόσο ο Σάντερς όσο και η Γουόρεν θα πρέπει να πείσουν τον αμερικανικό λαό ότι θέλουμε να ζήσουμε σ’ έναν κόσμο στον οποίο κανένας μας δεν θα αρνείται υγειονομική περίθαλψη σε κανέναν μας.
Με άλλα λόγια, θα πρέπει να συμφωνήσουμε σε έναν κοινωνικό και οικονομικό κόσμο στον οποίο είναι ριζικά απαράδεκτο να έχουν κάποιοι πρόσβαση σε ένα εμβόλιο που μπορεί να σώσει τη ζωή τους, όταν θα πρέπει να απαγορεύεται σε άλλους η πρόσβαση με την αιτιολογία ότι δεν μπορούν να πληρώσουν ή δεν μπορούν να εξασφαλίσουν ασφάλιση που θα πλήρωνε.
Ένας λόγος που ψήφισα τον Σάντερς στην Καλιφόρνια στον πρώτο γύρο τον εκλογών, μαζί με την πλειοψηφία των εγγεγραμμένων Δημοκρατικών, είναι ότι, μαζί με τη Γουόρεν, άνοιξε έναν δρόμο για να ξαναφανταστούμε τον κόσμο μας σαν να είχε οργανωθεί από μια συλλογική επιθυμία για ριζική ισότητα, έναν κόσμο στον οποίο συνασπιστήκαμε για να αξιώσουμε ότι τα υλικά που απαιτούνται για τη ζωή, συμπεριλαμβανομένης της ιατρικής περίθαλψης, θα είναι εξίσου διαθέσιμα ανεξάρτητα από το ποιοι είμαστε ή αν έχουμε τα οικονομικά μέσα.
Αυτή η πολιτική θα εδραίωνε την αλληλεγγύη με άλλες χώρες που είναι προσηλωμένες στην καθολική υγειονομική περίθαλψη, και έτσι θα θέσπιζε μια διεθνική πολιτική υγειονομικής περίθαλψης ταγμένης στην πραγματοποίηση των ιδανικών της ισότητας.
Οι νέες δημοσκοπήσεις δείχνουν να περιορίζεται η εθνική επιλογή στους Τραμπ και Μπάιντεν ακριβώς ενόσω η πανδημία παύει την καθημερινή ζωή, εντείνοντας την επισφάλεια των αστέγων, των ανασφάλιστων, των φτωχών. Η ιδέα ότι θα μπορούσαμε να γίνουμε ένας λαός που επιθυμεί να δει έναν κόσμο στον οποίο η πολιτική υγείας είναι εξίσου προσηλωμένη σε όλες τις ζωές, καταργώντας τον έλεγχο της υγειονομικής περίθαλψης από την αγορά που διακρίνει μεταξύ των προνομιούχων και εκείνων που μπορούν εύκολα να εγκαταλειφθούν στην αρρώστια και το θάνατο, έμεινε μόνο για λίγο ζωντανή.
Φτάσαμε να κατανοήσουμε τον εαυτό μας διαφορετικά καθώς ο Σάντερς και η Γουόρεν πρόσφεραν αυτή την άλλη δυνατότητα. Κατανοήσαμε ότι θα μπορούσαμε να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε και να αποτιμούμε έξω από τους όρους που μας θέτει ο καπιταλισμός. Ακόμη κι αν η Γουόρεν δεν είναι πια υποψήφια, και ο Σάντερς είναι απίθανο να ανακτήσει τη δυναμική του, πρέπει εντούτοις να αναρωτηθούμε, ειδικά τώρα, γιατί ως λαός εξακολουθούμε να αντιμαχόμαστε την αντιμετώπιση όλων των ζωών σαν να ήταν ίσης αξίας; Γιατί κάποιους εξακολουθεί να τους συναρπάζει η ιδέα ότι ο Τραμπ θα επιδιώξει να εξασφαλίσει ένα εμβόλιο που θα προστατέψει τις αμερικανικές ζωές (όπως αυτός τις προσδιορίζει) πριν απ’ όλες τις άλλες;
Η πρόταση της καθολικής και δημόσιας υγείας αναζωογόνησε ένα σοσιαλιστικό φαντασιακό στις ΗΠΑ, το οποίο τώρα πρέπει να περιμένει ώσπου να υλοποιηθεί ως κοινωνική πολιτική και δημόσια δέσμευση σε αυτή τη χώρα. Δυστυχώς, την εποχή της πανδημίας, κανείς μας δεν μπορεί να περιμένει.
Το ιδανικό πρέπει τώρα να κρατηθεί ζωντανό στα κοινωνικά κινήματα που είναι λιγότερο εστιασμένα στην εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές απ’ ό,τι στον μακροπρόθεσμο αγώνα που έχουμε μπροστά μας. Αυτά τα θαρραλέα και συμπονετικά οράματα που χλευάστηκαν και απορρίφθηκαν από τους καπιταλιστές «ρεαλιστές», έμειναν για αρκετό χρόνο στην επικαιρότητα, τράβηξαν αρκετή προσοχή, ώστε αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων –μερικοί για πρώτη φορά– να επιθυμούν να αλλάξει ο κόσμος.
Μακάρι να μπορέσουμε να διατηρήσουμε αυτή την επιθυμία ζωντανή.
Μετάφραση: Γεράσιμος Κακολύρης – Κική Καψαμπέλη
Η Τζούντιθ Μπάτλερ είναι καθηγήτρια φιλοσοφίας στο τμήμα Ρητορικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϋ. Το τελευταίο της βιβλίο κυκλοφορείται “Η ισχύς της μη βίας” (The Force of Non-Violence) και κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 2020. Το παρόν κείμενο αναρτήθηκε στον διαδικτυακό τόπο των εκδόσεων Verso στις 13 Μαρτίου 2020: https://www.versobooks.com/blogs/4603-capitalism-has-its-limits.
Πηγή: www.efsyn.gr
