Χριστίνα ΜαργιώτηΕπιλέξαμε να αφηγηθούμε την queer ιστορία του Harry Whyte και του αγοριού του, Ivan, παρά το γεγονός πως για τον δεύτερο ελάχιστα πράγματα έχουν διασωθεί. Η σημερινή queer ιστορία ωστόσο παρουσιάζει ιδιαίτερο κοινωνικό και πολιτικό ενδιαφέρον καθώς εντοπίζεται σε μια εποχή και μια γεωγραφική περιοχή εντός των οποίων έχουν ιστορικά παρατηρηθεί ανησυχητικές προσπάθειες αποσιώπησης του queerness.
Η μεγάλη κόκκινη ντουλάπα
Η ιστορία μας ξεκινά την δεκαετία του 1930 στην Πρώην Σοβιετική Ένωση, και συγκεκριμένα στην κομμουνιστική Ρωσία. Ο Ιωσήφ Στάλιν έχει αναλάβει την εξουσία. Βασικός πολιτικός του στόχος είναι η εκβιομηχάνιση και κολλεκτιβοποίηση του σοβιετικού μπλοκ ταυτόχρονα με την εκκαθάριση της Ένωσης από ό,τι ο ίδιος ονομάζει «κοινωνική ανωμαλία». Ο Στάλιν χρησιμοποιεί τον όρο προκειμένου να περιγράψει σεξεργαζόμενα άτομα καθώς και ανθρώπους που βρίσκονται σε κατάσταση επαιτείας και αστεγίας.
Σοβιετικοί αστυνομικοί ανακαλύπτουν τυχαία έναν χώρο σεξεργασίας για γκέι άνδρες. Συλλαμβάνουν εργαζόμενους και πελάτες, αλλά δεν ξέρουν πώς να τους απαγγείλουν κατηγορίες. Ο σοβιετικός νομοθέτης δεν αναφέρει πουθενά (ως τότε) πως η ομοφυλοφιλία και οι queer ταυτότητες πρέπει να ποινικοποιηθούν. Απ’ το ποινικό σύστημα της ΕΣΣΔ λείπει κάθε αναφορά σε άλλες σεξουαλικότητες. Ο αρχηγός της μυστικής αστυνομίας γράφει στον Στάλιν και τον προτρέπει να θεσπίσει έναν νέο νόμο, ο οποίος να ποινικοποιεί τις μορφές σεξουαλικότητας που δεν απαντούν στις ετεροκανονικές νόρμες. Ο Στάλιν συμφωνεί. Το καθεστώς επιβάλλει νόμο κατά της ομοφυλοφιλίας το 1934. Ένα κύμα συλλήψεων ομοφυλόφιλων σαρώνει μεγάλες σοβιετικές πόλεις. Τα θύματα είναι απλοί άνθρωποι, μέλη της καλλιτεχνικής ελίτ, ακόμη και υψηλόβαθμοι σοβιετικοί αξιωματούχοι.
Ο άνθρωπος που τα έβαλε με τον Στάλιν
Δύο χρόνια πριν την ψήφιση του ομοφοβικού νόμου, το 1932 δηλαδή, ένας νεαρός σκωτσέζος δημοσιογράφος φτάνει στην Μόσχα και πιάνει δουλειά στην εφημερίδα Moscow Daily News. Πρόκειται για τον Harry Whyte, ο οποίος τον προηγούμενο χρόνο είχε ενταχθεί στο Εργατικό Κόμμα του Λονδίνου, όπου βρέθηκε στην προσπάθειά του να αποφύγει τους αντιλοατκι νόμους του Εδιμβούργου.
Ο Harry μέρα την άφιξη του στην Ρωσία δεν αργεί να γνωρίσει τον Ivan, έναν νεαρό Ρώσο με τον οποίο συνάπτει δεσμό. Η σχέση τους εκτυλίσσεται κατά την διάρκεια της ποινικοποίησης της ομοφυλοφιλίας. Το 1934, λίγο μετά την ψήφιση του νόμου, οι δύο νεαροί βρέθηκαν παρόντες σε μια από τις επιδρομές δημόσιας καταστολής που η μυστική υπηρεσία του Στάλιν ονόμαζε «επιχειρήσεις εξυγίανσης σεξουαλικής ανηθικότητας».
Λίγο αργότερα ο Harry ανακαλύπτει ότι ο Ivan έχει εξαφανιστεί. Δεν αργεί να πληροφορηθεί από την αδελφή του συντρόφου του, ότι εκείνος έχει συλληφθεί από τη μυστική αστυνομία του Στάλιν, η οποία φρόντισε να εξαφανίσει κάθε ίχνος ύπαρξης του αδερφού της το προηγούμενο βράδυ. Ο Harry, σαστισμένος, υποψιάζεται ότι ο λόγος της σύλληψης του Ivan μπορεί να είναι η ομοφυλοφιλία του, αλλά υπενθυμίζει στον εαυτό του ότι η ΕΣΣΔ δεν έχει επίσημους νόμους ποινικοποίησης της ομοφυλοφιλίας/ queer συμπεριφοράς. Με φόβο (και ίσως με αφέλεια) ο Harry τολμά να πάει ο ίδιος στο ίδιο το αρχηγείο της μυστικής αστυνομίας για να ανακαλύψει τι έχει συμβεί. Στη συνέχεια γράφει στον Στάλιν με την ελπίδα ότι ο δικτάτορας θα απελευθερώσει τον σύντροφό του.
Στον σύντροφο Στάλιν
Η επιστολή του Whyte διασώζεται ολόκληρη στο site της Συμμαχίας για την Ελευθερία των Εργατών. Αποφασίζει να ξεκινήσει το γράμμα του απευθύνοντας ένα πολύ ενδιαφέρον πολιτικό ερώτημα στον σοβιετικό ηγέτη. «Σύντροφε Στάλιν, ίσως να φανεί περίεργο σ’ εσένα, τον ηγέτη του παγκόσμιου προλεταριάτου, το γεγονός πως σε προσεγγίζω με αίτημα να πέσει φως σε ένα ερώτημα, που κατ’ εμέ, έχει μεγάλη σημασία για αρκετά σημαντικό αριθμό κομουνιστών τόσο στην ΕΣΣΔ, όσο και σε άλλες χώρες. Το ερώτημα έχει ως εξής: μπορεί ένα ομοφυλόφιλο άτομο να θεωρηθεί αξιότιμο μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος;», αναφέρει στην εισαγωγή του.
Ο Harry Whyte σε μια επιστολή 4.500 εκθέτει επιχειρήματα εναντίον του νεοψηφισθέντος νόμου που ποινικοποιεί την ομοφυλοφυλία. Τον χαρακτηρίζει «ισοπεδωτικό» για τον τομέα της σεξουαλικής ζωής, αντισυνταγματικό, άδικο, παράλογο και αντιεπιστημονικό. Υποστηρίζει επίσης τις κοινές καταπιέσεις ανθρώπων που βιώνουν αποκλεισμούς για το χρώμα, το φύλο, τη θρησκεία, τη σεξουαλικότητα, την καταγωγή τους. Τονίζει μάλιστα πως τα άτομα αυτά είναι πιθανό να υποστούν περαιτέρω «εκμετάλλευση και διώξεις υπό την καπιταλιστική κυριαρχία».
Δεν δυστάζει να προχωρίσει επίσης σε μια κρίσιμη επισήμανση: «αν ο σοσιαλισμός μπορούσε να μετριάσει τα δεινά του ρατσισμού και να αντιμετωπίσει τους ανθρώπους αυτούς ως ίσους σε μια ισότιμη σοσιαλιστική κοινωνία, τότε η ΕΣΣΔ και τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα έπρεπε να κάνουν το ίδιο, αλλιώς δεν ήταν καλύτερα από τις καπιταλιστικές κοινωνίες». Συγκρίνοντας τις ομοφοβικές διώξεις με αυτές των φυλετικών διακρίσεων, ο Whyte υποστήριξε ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε την ίδια ευθύνη να εξαλείψει τις έμφυλες διακρίσεις, όπως διατείνονταν πως θα έκανε με τις φυλετικές διακρίσεις.Επιπλέον αντλώντας απ’ την Μεγάλη Σοβιετική εγκυκλοπαίδεια η οποία επέκρινε τις δυτικές χώρες για την ξεπερασμένη καταπίεση των ομοφυλόφιλων.
Απ’ την Ρωσία χωρίς καθόλου αγάπη
Ο Whyte δεν έλαβε καμία απάντηση στην επιστολή του. Υπήρξε όμως μια αρνητική κοινωνική αλλαγή για τη σοβιετική κοινωνία. Το άρθρο στη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια ενημερώθηκε, περιγράφοντας πλέον την ομοφυλοφιλία ως «ντροπιαστική και εγκληματική» και ως ένα φαινόμενο που «αποκαλύπτει την παρακμή των κυρίαρχων τάξεων».
Όσες πιστέψατε πως ο αριστερός ηγέτης θα συγκινούταν από τον ορθολογισμό των επιχειρημάτων του νεαρού queer δημοσιογράφου, πλανάστε. Αντ΄αυτού μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης τη δεκαετία του 1990, οι ερευνητές ανακάλυψαν την επιστολή του Whyte στα νεοανοιγμένα κρατικά σοβιετικά αρχεία. Σε όλη την πρώτη σελίδα υπάρχει μια χειρόγραφη σημείωση: «Αρχειοθετήστε αυτό. Ηλίθιος και εκφυλισμένος. Ιωσήφ Στάλιν».
