Προ-Χωράω: Η καμπάνια του Πολύχρωμου Σχολείου για ένα σχολείο που θα χωράει όλα τα παιδιά

Σε μια ιδιαίτερα περίπλοκη και ρευστή περίοδο, με ραγδαίες εξελίξεις σε όλους τους τομείς, η παιδεία αναδεικνύεται περισσότερο από ποτέ καθοριστικής σημασίας στη διαμόρφωση του παγκόσμιου πολίτη. Την ίδια ώρα η υγειονομική κρίση αναδεικνύει εντονότερα τον ήδη αυξημένο κίνδυνο βλαβών σωματικής και ψυχικής φύσης, επιβεβλημένης με τη βία σεξουαλικής δραστηριότητας, πρώιμης και ακούσιας εγκυμοσύνης και σεξουαλικά μεταδιδόμενων λοιμώξεων, ως άμεσες επιπτώσεις της απουσίας μιας Συμπεριληπτικής – Ολοκληρωμένης Σεξουαλικής Εκπαίδευσης (Comprehensive Sexuality Education, CSE).

Αν και διανύουμε την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, είναι εμφανές πως ούτε το εκπαιδευτικό σύστημα, ούτε το σχολείο ως οργανωμένος θεσμός, ούτε οι εκπαιδευτικοί μεμονωμένα έχουμε κατορθώσει να εκπληρώσουμε στην πράξη την υπόσχεση της έμφυλης ισότητας. Αντιθέτως, παρατηρείται τεράστια έλλειψη πληροφόρησης και διαλόγου σε θέματα που αφορούν στη σεξουαλικότητα, τα φύλα και τις έμφυλες σχέσεις, οδηγώντας στην αναπαραγωγή σεξιστικών, ομοφοβικών, αμφιφοβικών, ιντερφοβικών και τρανσφοβικών αντιλήψεων και στάσεων, που στρώνουν με τη σειρά τους το έδαφος για τις διακρίσεις, την έμφυλη βία, τη σεξουαλική κακοποίηση αλλά και τη σιωπή των θυμάτων.

Οι πρόσφατες μαζικές καταγγελίες στο πλαίσιο του ελληνικού #metoo έφεραν στην επιφάνεια τις συνέπειες της έλλειψης μιας Συμπεριληπτικής – Ολοκληρωμένης Σεξουαλικής Εκπαίδευσης (στο εξής ΣΟΣΕ) σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, αλλά και στα σχετικά προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων. Αφού θυσιάσαμε ως κοινωνία πολλά από τα παιδιά μας (βλ. Βαγγέλη Γιακουμάκη, Νικόλα Φιλίππου, Ελένη Τοπαλούδη κ.α.) και αριθμούμε ήδη έντεκα γυναικοκτονίες τους πρώτους εννέα μήνες του 2021, ήρθε επιτέλους η ώρα να απαιτήσουμε την εισαγωγή της ΣΟΣΕ ως υποχρεωτικού μαθήματος, στην ίδια κατεύθυνση με όλα τα προηγμένα κράτη.

Πολυάριθμες έρευνες και μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι η συστηματική προκατάληψη, ο στιγματισμός, η έλλειψη ορατότητας, η καταπάτηση δικαιωμάτων και η βία που αντιμετωπίζουν οι ΛΟΑΤΚΙ+ μαθήτριες/-ές, καταστάσεις ιδιαίτερα ανησυχητικές για τις δημοκρατικές κοινωνίες, αποτελούν σημαντικές πηγές άγχους και επιδρούν αρνητικά στην υγεία και την ευημερία τους. Τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά που μεγαλώνουν σε μη ανεκτικά και συμπεριληπτικά περιβάλλοντα, εσωτερικεύουν συναισθήματα ενοχής και ντροπής, που καθυστερούν την παραδοχή της φύσης τους, μειώνουν την αυτοεκτίμησή τους και οδηγούν σε αδιέξοδα.

Ως Πολύχρωμο Σχολείο θεωρούμε ότι είναι απαραίτητες οι επείγουσες δράσεις για την υπέρβαση του μίσους που αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσωπα και πως η ΣΟΣΕ μπορεί να συμβάλλει αποτελεσματικά προς αυτή την κατεύθυνση.

Τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τη Σεξουαλική Εκπαίδευση (European Standards for Sexuality Education) υποδεικνύουν ότι η ΣΟΣΕ, παρέχοντας επιστημονικές και αμερόληπτες πληροφορίες για όλες τις πτυχές της σεξουαλικότητας και βοηθώντας παράλληλα τα άτομα να αναπτύξουν τις κατάλληλες δεξιότητες για να ενεργούν με βάση αποκτηθείσες γνώσεις, ενισχύει την ανάπτυξη υπεύθυνων συμπεριφορών και την οικοδόμηση ισότιμων κοινωνιών (WHO & BZgA, 2010). Τα παιδιά και οι έφηβες/-οι θέλουν και χρειάζονται πληροφορίες για τις ανθρώπινες σχέσεις, για το φύλο και το σώμα τους, για τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική υγεία όσο το δυνατόν νωρίτερα και πληρέστερα, όπως αναγνωρίζεται στην αναπτυξιακή ψυχολογία και αναγράφεται στα Πρότυπα για τη Σεξουαλική Εκπαίδευση στην Ευρώπη (Περιφερειακό Γραφείο του ΠΟΥ για την Ευρώπη και BZgA, 2010). Η ΣΟΣΕ συνιστά μία συνεχιζόμενη εκπαιδευτική διαδικασία, που ξεκινά σε νεαρή ηλικία, με σπειροειδές μοντέλο διδακτέας ύλης, όπου οι νέες πληροφορίες προστίθενται σε ήδη υπάρχουσες γνώσεις, που αποκτήθηκαν παλαιότερα. Ταυτόχρονα, οι μαθησιακοί στόχοι είναι οργανωμένοι σε επίπεδα, αναλόγως των ηλικιών των εκπαιδευομένων.

Τα μαθήματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης δεν πρέπει να υποβιβάζουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα περιορίζοντάς τα σε ένα κεφάλαιο ή μία συζήτηση, καθώς μία τέτοια προσέγγιση περνά το μήνυμα πως μόνο οι ετερόφυλες σχέσεις, το ετερόφυλο σεξ και η ταύτιση με τα έμφυλα στερεότυπα αποτελούν κανονικότητα και πως οι ΛΟΑΤΚΙ+ σχέσεις αποτελούν «άλλο» θέμα. Πληροφορίες για τη σεξουαλικότητα, συμπεριλαμβανομένων συζητήσεων για το ασφαλές σεξ, τον ερωτικό/σεξουαλικό προσανατολισμό, τις ομόφυλες σχέσεις και την ποικιλομορφία των χαρακτηριστικών φύλου πρέπει να παρέχονται με κατάλληλο τρόπο σε όλα τα παιδιά μέσα στην τάξη.

Στο πλαίσιο αυτό, το Πολύχρωμο Σχολείο πραγματοποίησε συναντήσεις με στελέχη του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), εκπροσώπους του Υπουργείου Παιδείας και την ίδια την υπουργό, Νίκη Κεραμέως, κατά τις οποίες αναλύθηκαν κάποιες από τις πάγιες διεκδικήσεις μας και τέθηκε ο προβληματισμός για τον βαθμό στον οποίο τα «Εργαστήρια Δεξιοτήτων του 21ου αιώνα» καλύπτουν την απουσία του μαθήματος της Σεξουαλικής Εκπαίδευσης στο ελληνικό σχολείο.

Στις συναντήσεις αυτές δεν φάνηκε να υπάρχει σαφές και οργανωμένο σχέδιο από την πλευρά της Πολιτείας, παρά το κυβερνητικό αφήγημα για την εισαγωγή της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης στα σχολεία από τον Σεπτέμβριο του 2021. Στην πραγματικότητα, η Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση συνιστά μία υπο-θεματική των Εργαστηρίων σε τρεις μόνο τάξεις (Γ’ & ΣΤ” Δημοτικού, Β’ Γυμνασίου) για ελάχιστες διδακτικές ώρες. Την ίδια ώρα, δεν υπάρχει η παραμικρή πρόβλεψη για εκπαίδευση των προσώπων που καλούνται να υλοποιήσουν το μάθημα, το υλικό που έχει διατεθεί από οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών δεν καλύπτει όλες τις θεματικές για κάθε ηλικιακή ομάδα και οι προβλεπόμενες διδακτικές ώρες δεν επαρκούν για την εκπλήρωση των μαθησιακών στόχων, όπως αυτοί ορίζονται από έγκριτους διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η διάρκεια και η υποχρεωτικότητα της ΣΟΣΕ αποτελούν αποφασιστικής σημασίας παράγοντες για την αποτελεσματικότητά της, καθώς τα μαθήματα πρέπει να είναι χρονικά οργανωμένα, με δυνατότητα ενίσχυσής τους με ειδικές δραστηριότητες, πρότζεκτ, σχολικές καμπάνιες και εκδηλώσεις. Για την εκπλήρωση του παραπάνω στόχου θα έπρεπε να υπάρχει πρόβλεψη για 15 έως και πολύ περισσότερες διδακτικές ώρες ετησίως, από την προσχολική ηλικία έως και το τέλος του Λυκείου (UNESCO, 2009).

O όρος «Συμπεριληπτική» Σεξουαλική Εκπαίδευση, άλλωστε, αναφέρεται και στην ευρύτητα και το βάθος των θεματικών και του περιεχομένου, το οποίο παραδίδεται με κατάλληλο τρόπο, προοδευτικά και κατ’ εξακολούθηση σε μαθητές/-τριες, χρησιμοποιώντας συνδυαστικές μεθόδους, αντί για τις μεμονωμένες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις που προσφέρουν τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων εξαιτίας της δομής τους.

Δεδομένου ότι η Σεξουαλική Εκπαίδευση συμπεριλαμβάνει πολλά θέματα που θεωρούνται αμφιλεγόμενα (controversial issues), όπως τις έμφυλες ταυτότητες, είναι ευνόητο ότι ελάχιστοι/-ες εκπαιδευτικοί θα επιλέξουν να υλοποιήσουν εργαστήρια που θίγουν τα θέματα αυτά, όπως ακριβώς συνέβη και στην περίπτωση της Θεματικής Εβδομάδας. Ακόμα και με καλής ποιότητας υλικό για ΣΟΣΕ, οι εκπαιδευτικοί, όπως αναφέρει η UNESCO, συχνά αποφεύγουν ή ελαχιστοποιούν θέματα με τα οποία δεν είναι άνετοι/-ες, επειδή στερούνται των ειδικών γνώσεων και της εμπειρίας στη διδασκαλία ευαίσθητων και αμφιλεγόμενων θεμάτων και δεν τους παρέχεται πρόσβαση σε στοχευμένες, εκπαιδευτικές ευκαιρίες επικεντρωμένες στην ΣΟΣΕ. Λαμβάνοντας υπόψη, ωστόσο, ότι ως εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στην εφαρμογή της και χρειάζεται να υπάρχει εμπιστοσύνη, επιθυμία, δέσμευση και πόροι για να μπορέσουν να διδάξουν πιο σύνθετα ζητήματα σεξουαλικότητας, φύλου και Σεξουαλικής και Αναπαραγωγικής Υγείας, για να εφαρμόσουν σωστά τη ΣΟΣΕ πρέπει να αισθάνονται ότι υποστηρίζονται από το νομικό πλαίσιο, τη σχολική διεύθυνση και τις τοπικές αρχές, και ότι έχουν πρόσβαση σε κατάρτιση και πόρους.

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα, ως Πολύχρωμο Σχολείο θεωρούμε ότι πριν την εισαγωγή της ΣΟΣΕ στο ωρολόγιο πρόγραμμα είναι αναγκαία και απαραίτητη η οργάνωση κατάλληλης και διαρκούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, στη βάση των κατευθυντηρίων διεθνών και ευρωπαϊκών οργανισμών, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο ΠΟΥ, η UNESCO κ.α., που κάνουν λόγο για ειδικές δεξιότητες που χρειάζεται να αποκτηθούν.

Φαίνεται λοιπόν, ότι το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην εισαγωγή της Σεξουαλικής Εκπαίδευσης στο σχολείο, αλλά έχει προεκτάσεις που αφορούν στον τρόπο υλοποίησης του εγχειρήματος, το πλαίσιο και τους στόχους. Εγείρονται ζητήματα περιεχομένου, μεθόδων και πρακτικών, εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών και ολόπλευρης στήριξής τους από το Υπουργείο Παιδείας.

Ο ΠΟΥ και η UNESCO επισημαίνουν ότι η αποτελεσματικότητα της ΣΟΣΕ εξαρτάται από τη γενικότερη εκπαιδευτική κατεύθυνση, αλλά και από τα μέτρα που λαμβάνει η Πολιτεία για την έμφυλη ισότητα και την πρόληψη της έμφυλης βίας με τη δημιουργία κατάλληλων νομικών πλαισίων, δηλαδή από όλους τους τομείς που επηρεάζουν την εμβέλεια και την επίδρασή της.

Για να εισαχθεί, λοιπόν, ως υποχρεωτικό μάθημα και να αποδώσει καρπούς απαιτείται επομένως, πολιτική βούληση, ολιστικές επενδύσεις και παρεμβάσεις που θα στοχεύουν στους τομείς της υγείας, της κοινωνίας και της εκπαίδευσης, σοβαρή προετοιμασία και διαρκής στήριξη.

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω και θεωρώντας ως ιδιαίτερα κρίσιμες τις ανάγκες που ανακύπτουν, το Πολύχρωμο Σχολείο, με τη στήριξη του Συμβουλίου της Ευρώπης (Council of Europe) διοργανώνει καμπάνια με βασικά αιτήματα:

•  Να θεσμοθετηθεί η ΣΟΣΕ ως υποχρεωτικό μάθημα από το νηπιαγωγείο και για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες.
• Να διαμορφωθεί εξειδικευμένο αναλυτικό πρόγραμμα ανά τάξη, με μορφή συμπεριληπτική και ολοκληρωμένη, που θα λαμβάνει, υπόψη τις ανάγκες όλων των παιδιών, σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οργανισμών, όπως η UNESCO, το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο ΠΟΥ κ.α., αλλά και το παράδειγμα άλλων χωρών που έχουν μακρόχρονη εμπειρία στην εφαρμογή τέτοιων προγραμμάτων (Μάλτα, Ολλανδία, Φιλανδία, Καναδάς κ.α.). Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι το μάθημα της Σεξουαλικής Εκπαίδευσης δε θα εξαντλείται στη μελέτη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας παραθέτοντας μόνο βιολογικά δεδομένα για την αναπαραγωγική διαδικασία, αλλά θα περιλαμβάνει τη διάσταση του κοινωνικού φύλου και τις γνωστικές, κοινωνικές, συναισθηματικές, σχεσιακές και σωματικές πτυχές της σεξουαλικότητας, και θα επεκτείνεται σε ζητήματα συναισθημάτων, αισθήσεων, έλξεων, σχέσεων, συναίνεσης, ενσυναίσθησης, ορίων, χωρισμού, απώλειας, δέσμευσης, επιθυμίας, εικόνας σώματος, με μακροχρόνιες σωματικές, νοητικές, πνευματικές ή αισθητηριακές βλάβες, αυτοπεποίθησης – αυταξίας κτλ., δηλαδή σε ζητήματα που απασχολούν όλα τα άτομα μιας σύγχρονης κοινωνίας από μικρή ηλικία και σχετίζονται άμεσα με την ανθρώπινη σεξουαλικότητα και ποικιλομορφία, τόσο του βιολογικού, όσο και του κοινωνικού έμφυλου φάσματος.
• Να αναδιατυπωθούν και να συμπληρωθούν τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών που εκπονεί το ΙΕΠ, ώστε να συμπεριληφθούν οι άξονες του φύλου, της σεξουαλικότητας και των σχέσεων.
• Να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί διαρκής επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων, με ιδιαίτερη έμφαση στην καταπολέμηση των στερεοτυπικών αντιλήψεων και των κοινωνικών νορμών που σχετίζονται με το φύλο, και των προσδοκιών έμφυλης συμπεριφοράς που καλούνται να επιβεβαιώσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες. Η εκπαίδευση αυτή θα πρέπει να ξεκινάει ήδη από τα παιδαγωγικά μαθήματα των σχολών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ενώ για την είσοδο ενός προσώπου στην εκπαίδευση και την πιστοποίηση της διδακτικής του επάρκειας είναι ιδιαίτερα σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη οι γνώσεις αναφορικά με τους άξονες του φύλου και της σεξουαλικότητας.
• Να σχεδιαστούν και να πραγματοποιούνται διαρκή προγράμματα επιμόρφωσης Επιμορφωτριών/-τών και Υπευθύνων Εκπαιδευτικών των σχολικών μονάδων σε ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού, έκφρασης φύλου, ταυτότητας φύλου και χαρακτηριστικών φύλου, ώστε να ενισχύονται οι εκπαιδευτικοί που υλοποιούν τη ΣΟΣΕ, και εκείνοι με τη σειρά τους να βοηθούν στη στοχοθεσία του σχολείου, ώστε να αποκτά παράδοση συμπερίληψης και δημοκρατίας, και να έχουν τις γνώσεις που απαιτούνται προκειμένου να αντιμετωπίζουν ορθά έκτακτα περιστατικά.
• Να εκδοθεί Οδηγός προς Εκπαιδευτικούς για μια Συμπεριληπτική Εκπαίδευση σε ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου και χαρακτηριστικών φύλου. Επίσης, κρίνεται απαραίτητη η εκπόνηση σχετικών Οδηγών και λοιπού υλικού ευαισθητοποίησης και η προώθησή τους προς όλα τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, Κ.Ε.Δ.Α.Σ.Υ. και ποικίλες Δομές Πρόληψης και Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας που συνεργάζονται με τα σχολεία.
• Να συνταχθεί και να διανεμηθεί από το Υπουργείο εξειδικευμένη εγκύκλιος προς τις σχολικές μονάδες για τη διαχείριση ζητημάτων σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου και χαρακτηριστικών φύλου, καθώς επίσης και έμφυλων στερεοτύπων και σεξισμού, που προκύπτουν καθημερινά στη σχολική ζωή, ώστε να διασαφηνιστεί το πλαίσιο δικαιωμάτων που παραμένει μέχρι και σήμερα ασαφές.
• Να θεσμοθετηθεί σταθερή επικοινωνία με Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων για ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και επιμόρφωση σε ζητήματα που αφορούν τη ΣΟΣΕ. Επίσης να προβλεφθεί εποπτεία φορέων που πραγματοποιούν Σχολές Γονέων.

Ο πυρήνας των σχολείων μας είναι οι μαθητές και οι μαθήτριες, και θα πρέπει γι’ αυτό οι ανάγκες τους να τίθενται πάντα σε προτεραιότητα.

Η ερευνητική εμπειρία δείχνει ότι σε σχολεία που εφαρμόζεται η ΣΟΣΕ παρατηρείται συνολική βελτίωση του μαθησιακού και παιδαγωγικού κλίματος, όλα τα παιδιά, ΛΟΑΤΚΙ+ και μη, αισθάνονται ασφαλή και αποδεκτά, βασικές προϋποθέσεις για να αφεθούν στην περιπέτεια της μάθησης. Το αίσθημα της ασφάλειας και της συμπερίληψης είναι ουσιώδες για την αποτελεσματική μάθηση και δημιουργεί το χώρο ώστε θύματα εκφοβισμού, βίας ή κακοποίησης να καταγγέλλουν τα περιστατικά, να υποστηρίζονται και να ενδυναμώνονται.

Τα ζητήματα της Σεξουαλικής και Αναπαραγωγικής Υγείας, των έμφυλων στερεοτύπων, της έμφυλης βίας και της σεξουαλικής κακοποίησης μας αφορούν όλες/-ους/-α γιατί επιδρούν καταλυτικά στη σωματική και ψυχική μας υγεία, περιορίζουν τις δυνατότητές μας, την ελευθερία, τα όνειρά μας και επηρεάζουν τις σχέσεις μας. Και είναι ευθύνη όλων μας να μην ανεχόμαστε τον σεξισμό, την ομοφοβία, την τρανσφοβία και την ιντερφοβία στο περιβάλλον μας και να πιέζουμε τις κυβερνήσεις να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται η ισότιμη και καθολική απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, ζητάμε από τις Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών, αλλά και από κάθε μεμονωμένο άτομο που αντιλαμβάνεται τα οφέλη και την αναγκαιότητα της σεξουαλικής εκπαίδευσης, να συνυπογράψουν το παρόν κείμενο και να συνεισφέρουν στην καμπάνια προΧωράω!

Το χρωστάμε στα παιδιά μας.