Η queer όπερα της ομάδας ΦΥΤΑ στην κινηματογραφική της εκδοχή έκανε την επίσημη πρεμιέρα της στο 62ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, σε sold out προβολή στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης και καταχειροκροτήθηκε από ένα πολύχρωμο κοινό!
της Δήμητρας Κυρίλλου
Οι δημιουργοί είχαν αναλάβει το ρίσκο να μεταφέρουν στη μεγάλη οθόνη ένα έργο που βασίζεται στην αρχέγονη όπερα του Κλαούντιο Μοντεβέρντι «Ορφέας» επιφέροντας πελώριες καινοτομίες, τόσο στη μορφή, όσο και στο περιεχόμενο. Προέκυψε μια ταινία βασικά στο ύφος της όπερας αλλά με νέο λιμπρέτο και με ανάμειξη διαφορετικών μουσικών θεμάτων, από κλασσική μουσική μέχρι electronica, συρτάκι και εθνικά εμβατήρια. Ενδιάμεσα παρεμβάλλονται υβριδικές κινηματογραφικές λήψεις. Το αποτέλεσμα είναι ένα πυκνό, μεστό έργο, που απαιτεί συγκέντρωση για να το χωνέψει ο νους, αλλά ανταμοίβει.
Η πλοκή
Τα γεγονότα λαμβάνουν χώρα στη σύγχρονη Ελληνική πραγματικότητα, όπου για πρώτη φορά εκλέγεται ένας γκέι πρωθυπουργός, ο Ορφέας Αθανασίου. Πριν ο ίδιος εμφανιστεί στην οθόνη με το ταίρι του, το δημοφιλές Γιούρι, το τετραμελές επιτελείο του (βασικά υπουργεία, γραφείο τύπου a.k.a κυβερνητικοί αντιπρόσωποι) πανηγυρίζει για τη μεγάλη τομή που μόλις έχει συμβεί στη χώρα: «Το φως της Δύσης ήρθε κι εδώ κι ο ίσκιος της Ανατολής πεθαίνει». Ομοψυχία, ανεκτικότητα, φιλία, πρόοδος είναι οι λέξεις – κλειδιά για τη «νέα εποχή» που ανατέλλει και που –κατά τα λεγόμενά τους θέλει χρόνο και πολλή δουλειά για να αποδώσει έργα. Σαν πρώτο βήμα, εξαγγέλλεται η ιδέα μιας νέας πτέρυγας στο Mουσείο Μεταφυσικής Iστορίας (!), που θα αποτείει φόρο τιμής στους ομοφυλόφιλους ήρωες της Ελληνικής επανάστασης!
Στο μεταξύ ωστόσο, η «βάση», δεν συμμερίζεται την ίδια αισιοδοξία, έτσι σε ένα πειρατικό «επαναστατικό ιντερλούδιο» που χακάρει την κυβερνητική τηλεόραση, εξεγερμένες καλιαρντές αντιπολιτεύονται εξ αριστερών τη νέα «πολιτική ορθότητα» της κυβέρνησης και δεν αφήνουν τίποτα όρθιο από τα αφηγήματα της εθνικής ομοψυχίας -«δύο δισεκατομμύρια χρόνια ατελείωτου διαστημικού Ελληνισμού»-, της Δυτικής ανωτερότητας και της υποσχόμενης συμπεριληπτικότητας.
Διλήμματα
Αυτό που μοιάζει με σύγκρουση πολιτισμών είναι βαθιά πολιτικό και πολυεπίπεδο. Διακρίνουμε δυο βασικούς άξονες: Ο πρώτος αφορά στο δίλημμα μεταρρύθμιση ή επανάσταση. Είναι μια επιλογή που δεν τίθεται αυθαίρετα, αλλά από τις διακηρύξεις και τα έργα των πρωταγωνιστών. Η κυβέρνηση του Ορφέα θέτει το στοίχημα της σταδιακής μετάβασης προς μια καλύτερη κοινωνία χωρίς μισαλλοδοξία και διχασμούς, με εχέγγειο την καλή πίστη και την εμπιστοσύνη του κόσμου. Στο πρώτο τρίτο της ταινίας μας κλείνει το μάτι με άκρα σοβαρότητα και αμεσότητα, ότι αυτά που λέει τα εννοεί και θα τα πραγματοποιήσει. Εν τω μεταξύ έχει κατακεραυνώσει τους ανυπόμονους επαναστάτες «του καναπέ», ότι είναι όλο λόγια, χωρίς εποικοδομητικές προτάσεις. «Αυτό είναι μια δήλωση αγέρωχου συμβιβασμού είναι ένα τραγουδάκι ώριμου ρεαλισμού, …το εμβατήριο του συνειδητού ρεφορμισμού».
Η ιστορία όμως δεν κυλάει γραμμικά. Ένα (όχι τόσο) τυχαίο περιστατικό τινάζει τα πάντα στον αέρα. Το αγαπημένο του Ορφέα, Γιούρι, με το οποίο ετοιμάζεται να παντρευτεί σε μια λαμπερή για τον δημόσιο βίο τελετή δολοφονείται βάρβαρα, οπότε ο Ορφέας αποφασίζει να προστρέξει στο μουσείο Μεταφυσικής ιστορίας, τον χώρο φύλαξης των εθνικών μας μύθων, το οποίο εδώ αντιπροσωπεύει πρακτικά το πραγματικό κέντρο εξουσίας, για να πάρει το καλό του πίσω. «Την ιστορία μπορώ εγώ ν’αλλάξω» ισχυρίζεται, αλλά το επιτελείο απαντά ρητά ότι «νόμοι αρχαίοι μας κυβερνάνε σε μάρμαρα γραμμένοι». Ήταν λοιπόν το Γιούρι θύμα της τόλμης αυτών που επιχείρησαν την αλλαγή του ρου της ιστορίας, όπως λέει ο αγγελιαφόρος των κακών νέων Σίλβιο, ή παράπλευρη απώλεια μιας κοινωνικής και πολιτικής μάχης που βρίσκεται σε εξέλιξη;
Αν το πρώτο ερώτημα, της μεταρρύθμισης-επανάστασης είναι ήδη δύσκολο και περίπλοκο, το δεύτερο είναι αμείλικτο. Σχετίζεται με την Ελληνικότητα, το αφήγημα με το οποίο ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι, ΛΟΑΤΚΙ και στρέιτ, Έλληνες και μετανάστες, τα πάντα όλοι. Ο Ορφέας εισέρχεται στο μουσείο καλώντας τη συνδρομή της Λογικής (την υποδύεται η Έλενα Ακρίτα).
«Της δικαιοσύνης ήλιος νοητός θα σε κάψει αν διαβείς την πόρτα», δηλώνει απερίφραστα ο φύλακας – ποιητής του μουσείου. Μα ο Ορφέας επιμένει: «Πρέπει να διαφωνήσω. Η ιστορία με αίμα είναι γραμμένη. Μα οι θνητοί μπορούνε να τη διορθώσουν, στο χέρι τους είναι να την αλλάξουν, νέες ιδέες η μνήμη θα γεννήσει…».
Παρόλο που ο ποιητής – φύλακας δεν του επιτρέπει την είσοδο, ο Ορφέας αποφασίζει να εισέλθει ως λαθρεπιβάτης στο μουσείο. Εκεί θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια σειρά καλά συντηρημένους μύθους, αλλά και αληθινές προσωπικότητες που διαμόρφωσαν τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας (στην οθόνη παρελαύνουν ως εικόνες ιερά τέρατα όπως η Μελίνα Μερκούρη και ο Μίκης, αλλά και σύγχρονα διλήμματα, όπως το «ναι» και το «όχι», μαζί με κάθε λογής σύμβολα της «αιώνιας Ελληνικότητας», από τα αγάλματα και την αρχαία τραγωδία μέχρι τα εικονίσματα της ορθοδοξίας, τον Κολοκοτρώνη και … το πιτόγυρο).
Είναι δυνατό να ξαναγραφτεί η ιστορία; Η διαπραγμάτευση βάζει τον Ορφέα μπροστά σε σοβαρό συμβιβασμό, ο οποίος καταγράφει τα όρια της δύναμής του να αλλάξει τα πράγματα μέσω της πειθούς.
Εγχείρημα υψηλού ρίσκου
Η παρακολούθηση του «Ορφέα» απαιτεί συγκέντρωση και ενέργεια. Όχι γιατί είναι δυσνόητη (δεν είναι), ούτε για τα ετερόκλητα στοιχεία που συνδυάζει, καθώς αυτά είναι αρμονικά δοσμένα και δεμένα σε μια άρτια παραγωγή. Αλλά κυρίως γιατί τα ζητήματα που πραγματεύεται είναι δύσκολα και προκαλούν συναισθηματική φόρτιση.
Ο «ORFEAS2021» θέτει μεγάλα στρατηγικά ερωτήματα. Δεν στοχεύει να τα απαντήσει, αλλά να προκαλέσει σκέψη. Και για να προκαλέσει γενικώς, αλλά το κάνει με άποψη και πετυχαίνει. Αποδομεί θεμελιώδεις μύθους και (μετα)φυσικές αλήθειες της σύγχρονης πραγματικότητας και θέτει την Ελληνική κοινωνία (και μέσα σ’αυτή και τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα) μπροστά σε έναν αυστηρό καθρέφτη. Θα ενοχλήσει, αλλά νομίζω ότι αυτό βρίσκεται μέσα στους στόχους της. Το στοίχημα που έβαλε πάντως, το έχει κερδίσει.
Συζήτηση με τον Φιλ Ιερόπουλο και το Άλεξ Δημητρίου
Λίγες ώρες πριν την επίσημη πρεμιέρα συναντήσαμε στο κυλικείο του Φεστιβάλ το ένα από τα δυο μέλη της ομάδας ΦΥΤΑ, Φιλ Ιερόπουλο και το Άλεξ Δημητρίου (a.k.a. ΜεταΘεοδοσία), που βρίσκεται στην οργάνωση της παραγωγής.
Πείτε μας δυο λόγια για το πώς προέκυψε η ιδέα για την queer όπερα.
Φιλ: Θέλαμε να εκφραστεί ένας προβληματισμός σε σχέση με το πώς συνδέεται η πολιτική δικαιωμάτων με τις mainstream πολιτικές όπως σχετίζονται με πρόσωπα όπως π.χ. τους πρωθυπουργούς της Σερβίας και της Ιρλανδίας, για να μην ξεχνάμε και την Άλις Βάιντελ του Γερμανικού Afd. Διανύουμε μια «περίεργη» περίοδο, όπου από τη μια τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα τείνουν να γίνουν mainstream, αλλά αυτό δεν φέρνει ουσιαστικό αποτέλεσμα για αυτούς τους οποίους τα έχουν ανάγκη. Έτσι εξελίσσεται μια πάλη ανάμεσα σε επαναστατικές και ρεφορμιστικές πολιτικές. Εναλλάσσοντας το τραγικό με το κωμικό στοιχείο θέλαμε το έργο να «τσιγκλίσει» το κοινό, να το φέρει σε ένταση, και ταυτόχρονα να αποτελέσει μια πολιτική τοποθέτηση για το πού βρισκόμαστε σήμερα.
Άλεξ: Η ολοκλήρωση της ταινίας είναι για μας μια μεγάλη δικαίωση. Όπως γνωρίζετε, ξεκίνησε σαν μια οπερική παραγωγή της Λυρικής, έφτασε στην προ-τελική και εκεί μας βρήκε το πρώτο lockdown. Ευτυχώς, βρέθηκαν οι πόροι για μια κινηματογραφική παραγωγή.
Και όχι για κινηματογραφημένη παράσταση;
Άλεξ: Όχι, πρόκειται για νέα παραγωγή και φαντάζεσαι το άγχος μας υπό συνθήκες covid. Ένα και μόνο κρούσμα στην ομάδα θα μπορούσε να σταματήσει τα γυρίσματα.
Και την έχετε αφιερώσει σαν φόρο τιμής στη Zackie Oh.
Φιλ: Δεν την αφιερώσαμε μόνο, αλλά το συμβάν αυτό μας σόκαρε τόσο πολύ, που στην πραγματικότητα δώσαμε άλλη τροπή στο έργο. Η δολοφονία της Ζάκι (Σεπτέμβρης 2018) συνέπεσε με την ανάπτυξη της οπερετικής παράστασης, που ως τότε είχε πιο πολύ το κωμικό στοιχείο, κάτι σε καλιαρντό. Το διανοείστε; Είχαμε κάνει πράγματα μαζί με τον Ζακ, θα μπορούσε κάλλιστα να παίζει στο έργο! Από τότε ζούμε με ένα τραύμα, το οποίο προσπαθούμε να διαχειριστούμε μέσω της τέχνης. Γι’αυτό αλλάξαμε την ταινία, έγινε πιο σκοτεινή και πιο τραγική, θα δείτε (σημείωση: το είδαμε και ισχύει).
Αν και την ονομάζετε «μεταμοντέρνο» έργο, από όσα ακούω εδώ είναι φουλ πολιτικό.
Φιλ: Σαφώς. Θέτει το ερώτημα: ποιες είναι οι προοδευτικές πολιτικές σήμερα και πού ασκούνται; Αγγίζει πράγματα που συμβαίνουν εδώ και τώρα, στην Ελληνική πραγματικότητα και να σημειώσω σαν κομβικό σημείο τον τρόπο που διαχειριστήκαμε την εθνική αντίληψη, την Ελληνικότητα.
Τι προβλέπεται μετά το φεστιβάλ; Θα δούμε τον Ορφέα στα σινεμά;
Άλεξ: Είναι νωρίς ακόμα για να το γνωρίζουμε. Έχουμε κάνει αίτηση για συμμετοχή σε μια σειρά φεστιβάλ. Επίσης, πρόκειται για μια ιδιαίτερη παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Θα δούμε!
