Έκανε την πρεμιέρα του στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, συγκίνησε, καταχειροκροτήθηκε και δίκαια απέσπασε το βραβείο κοινού.
από τη Δήμητρα Κυρίλλου
Το ντοκιμαντέρ του «ΑΚΟΕ/ΑΜΦΙ: Η Ιστορία Μιας Επανάστασης (*Να κοιμάμαι στο στήθος του…)» ιχνηλατεί τη γέννηση και τα πρώτα βήματα του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος στην Ελλάδα, πριν αυτό ονομαστεί ΛΟΑΤΚΙ+, όταν «ομοφυλόφιλος» ήταν ο καλύτερος χαρακτηρισμός που επιφύλασσαν τα ισχύοντα ήθη για τη «ντροπή της κοινωνίας» και όταν μια κυβέρνηση επιχείρησε με τον νόμο «περί αφροδισίων νοσημάτων» να προβλέψει μέχρι και …ποινές εκτόπισης (a.k.a. ξερονήσια)!
Αυτή τη συγκυρία είχε να παλέψει η ομάδα που συγκρότησε το Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλοφίλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ) το 1976-77, ένα κίνημα που δικαιώθηκε ηθικά και πολιτικά και για το οποίο ουσιαστικά πολύ λίγα πράγματα είναι σήμερα γνωστά. Αυτό το κενό καλύπτει με άρτιο και συγκινητικό τρόπο η ταινία του Σήφη Βαρδάκη, την οποία αξίζει να δει (θα προβληθεί στις αίθουσες) όχι μόνο η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, αλλά και κάθε άνθρωπος που σιχαίνεται την ομοφοβία και τον σεξισμό.
Συνομιλώντας με τον δημιουργό, Σήφη Βαρδάκη
Παρακολουθώντας την ταινία, αισθάνθηκα ότι μπήκαν σε μια σειρά κάποια κομμάτια του puzzle της ιστορίας του λοατκι+ κινήματος στην Ελλάδα, που βρίσκονταν κατακερματισμένα ανάμεσα σε προσωπικές αφηγήσεις και ντοκουμέντα, όπως π.χ. το βιβλίο αναφοράς του Λουκά Θεοδωρακόπουλου. Από αυτή την άποψη, πιστεύω ότι αυτό το ντοκιμαντέρ άργησε να έρθει (σε σχέση με το ότι η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα το χρειάζεται). Ήταν δύσκολο; Πώς τα κατάφερες και το έκανες;
Δεν το συζητάμε ότι άργησε. Ήταν το όνειρό μου να κάνω μια ταινία για το ΑΚΟΕ, γιατί ήταν για μένα τόσο απελευθερωτική εμπειρία να συναντήσω αυτό το χώρο. Και ήταν ένα όνειρο, από όταν γνώρισα τον Λουκά (Θεοδωρακόπουλο). Συνειδητοποιούσα ότι, ακόμα και άνθρωποι που είχαν ασχοληθεί ενεργά γνώριζαν πρόσωπα και πράγματα, αλλά πολλά στοιχεία δεν είχαν ξεκαθαριστεί, πάντα ρωτούσαν για την ιστορία και ενώ είχαν σχέσεις με τους παλιότερους, δεν ξέραμε πώς ακριβώς είχαν γίνει τα πράγματα. Όταν ο Λουκάς έγραψε το «Αμφί και απελευθέρωση» δεν είχε πρόσβαση στα αρχεία που είχα την τύχη να βρω εγώ (στη διάρκεια του lockdown) και λόγω του γεγονότος ότι πολλά στοιχεία είναι σήμερα σε ψηφιακή μορφή, υπήρξε δυνατότητα να ανατρέξω σε εφημερίδες, στα ΑΣΚΙ κι έτσι μπόρεσα να βάλω ημερομηνίες σε γεγονότα που ήταν ασαφή. Είχα τη βοήθεια του δημοσιογράφου Θοδωρή Αντωνόπουλου που ήταν σύμβουλος σεναρίου στην ταινία και του ιστορικού Κώστα Γιαννακόπουλου, που ήταν επιστημονικός σύμβουλος. Και οι δύο υπήρξαν μέλη του ΑΚΟΕ στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Ο Κώστας μου έδωσε ένα πρώτο σκελετό, μια βάση για να κινηθώ. Είχα εμμονή με την απόδοση ημερομηνιών, δεν ήξερα π.χ. πότε ιδρύθηκε το ΑΚΟΕ. Γνώριζα ότι κάποιες συζητήσεις είχαν ξεκινήσει το φθινόπωρο του ’76 αλλά, πότε ιδρύθηκε; Μιλώντας με κόσμο, ανέφεραν για συναντήσεις στο σπίτι του Ράνου, υπήρχαν διαφωνίες για το δια ταύτα, αλλά όταν κατέβηκε το νομοσχέδιο για τα αφροδίσια νοσήματα, όλοι συγκλίνουν στο ότι τα πάντα επιταχύνθηκαν. Κανείς δεν ήταν σίγουρος για το πότε μοιράστηκε η πρώτη διακήρυξη στο Κολωνάκι, πάνε και πενήντα χρόνια πια, αλλά ο Μάρκελλος θυμόταν ότι είχε γράψει σχετικά η «Καθημερινή». Ερεύνησα λοιπόν κι εγώ την «Καθημερινή» από τον Σεπτέμβριο του ’76 και μετά, σελίδα-σελίδα και βρέθηκε, ήταν 2 Απριλίου του 1977, αν μπορούμε να θεωρήσουμε ημέρα ίδρυσης του ΑΚΟΕ. Βέβαια η υπογραφή αναφέρει: Επιτροπή για την ίδρυση του Απελευθερωτικού Κινήματος Ομοφυλόφιλων Ελλάδας, ακόμα δεν έχει σταθεί στα πόδια του. Σίγουρα πάντως το μεγάλο γεγονός του Λουζιτάνια στις 25 Απριλίου μπορεί να θεωρηθεί ένα ιδρυτικό γεγονός, όπου ετερόκλητα άτομα συγκεντρώνονται και δηλώνουν την παρουσία τους «είμαστεεδώ, έχουμε φωνή, μας επηρεάζει, δεν θα το επιτρέψουμε», πράγματα καθόλου αυτονόητα τότε.
Είχα την τύχη νωρίς στην παραγωγή της ταινίας να συναντήσω τον Παναγιώτη Ευαγγελίδη, αυτό έγινε τυχαία όταν είχα επισκεφτεί για συνέντευξη τη Μαρία Cyber. Εκεί ο Παναγιώτης μου ανέφερε ότι μαζί με τον Πάνο Κούτρα είχαν κάνει μια σειρά από τρεις συνεντεύξεις με τον Λουκά, υλικό που δεν είχαν χρησιμοποιήσει και το έθεσε στη διάθεσή μου. Ήταν πολύ γενναιόδωρη χειρονομία από την πλευρά του και καταπληκτικό για μένα, καθώς είχα μεν κι εγώ βιντεοσκοπήσει τον Λουκά πριν πολλά χρόνια στο υπόγειο που έμενε, ωστόσο συνειδητοποίησα ότι το δικό μου υλικό είχε χαθεί ανάμεσα σε μένα και τον καμερα-μαν, και σώθηκα από το υλικό του Πάνου. Βρήκα και μίλησα με μέλη του ΑΚΟΕ, κάποια μπροστά στην κάμερα εφόσον ήθελαν, μου είπαν να κάνω μια εισαγωγή, γιατί δίνω μεγάλη σημασία στην έναρξη, να μπουν τα πράγματα σε μια σειρά. Όταν πια ξεκινούν να υπάρχουν τα γραφεία, το ΑΚΟΕ είναι σαν λουλούδι που βγάζει κλαδιά, είναι μια ολόκληρη εμπειρία, όπως η αίσθηση που έδινε σε μας το ξεφύλλισμα του «Αμφί»: Λίγο τρυφερό, λίγο αγαπησιάρικο και ταυτόχρονα επαναστατικό, είχες την αίσθηση ότι κάποιος σε νοιάζεται και σου λέει «είναι οκ αυτό που ζεις». Μπορείς να φανταστείς τι σήμαινε για ένα νέο τη δεκαετία του ’80 στην Ελλάδα, πολύ ριζοσπαστικό, η επανάσταση της αποδοχής απέναντη στην απόρριψη και την απαξίωση.
Πώς μπόρεσες και συγκέντρωσες όλο αυτό το αρχειακό υλικό;
Μαζέψαμε ιστορίες από πολύ κόσμο, αλλά ο οδηγός μου είναι το «Αμφί». Π.χ. το συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο, η συγκέντρωση στα Προπύλαια -όλο το τεύχος είναι τυπωμένο με μωβ μελάνι, η τηλεφωνική γραμμή από το Νοέμβριο ’84, υπάρχουν τεύχη αφιερωμένα σε επιστολές και ιστορίες από την τηλεφωνική γραμμή, γιατί όλα αυτά λειτουργούν αμφίδρομα, μέσα από αυτό βρίσκεις ποιος είσαι. Επίσης οι εφημερίδες, αυτό σημαίνει ατελείωτη βουτιά στα αρχεία. Ευτυχώς, όταν προχώρησε η πρόταση στο ΕΚΚ, ενώ εγώ είχα την αρχική ιδέα και είχα βάλει τον εαυτό μου μόνο στο σενάριο, μίλησα με τον Λευτέρη Χαρίτο, ο οποίος μου δήλωσε ότι πρέπει να αναλάβω τη σκηνοθεσία, εγώ όμως είχα αποκλειστικά θεατρική εμπειρία αν και είχα σπουδάσει σινεμά και πανικοβλήθηκα. Συνεργαζόμενος όμως με την «Laika Productions», οι παραγωγοί Μαρίνα Δανέζη και Τάσος Κορωνάκης, είχαν εμπειρία και με καθοδήγησαν πού και πώς θα ερευνήσω και θα βρω το αρχειακό υλικό που ψάχνω.
Πώς όμως επέλεξες τι από όλα αυτά θα κρατήσεις;
Καλά για να εξαντλήσουμε το υλικό θα έπρεπε να μας έδιναν budget για έξι επεισόδια στην ΕΡΤ! (γέλια). Μόλις σήμερα τακτοποίησα τα αρχεία που συγκέντρωνα επί δυο χρόνια και … άδειασε το σπίτι. Είχα και κάποια τυχερά. Ο Λουκάς μου είχε χαρίσει ένα τεύχος από το περιοδικό Spartacus από το 1977, στο οποίο βρήκα τα ονόματα των μπαρ της εποχής. Στο Τορόντο υπάρχει μια βιβλιοθήκη με ΛOATKI+ αρχεία και έχουν όλα τα Spartacus. Επικοινώνησα και μια ευγενική γυναίκα, βρήκε από όλα τα τεύχη του περιοδικού της περιόδου 1976-78 οτιδήποτε σχετικό με Ελλάδα, τα σκάναρε και μου τα έστειλε. Θα ήθελα εδώ να κάνω μια παρένθεση σχετικά με τα κριτήρια με τα οποία φτιάχτηκε και ολοκληρώθηκε η ταινία. Έχει περιορισμούς διάρκειας, κάθε λεπτό κοστίζει, πρέπει να διαλέξεις πράγματα που να έχουν μια ροή και μια συνέχεια πάνω στο κεντρικό θέμα, ήθελα να είναι ανθρώπινη, κι όπως μας έμαθαν στη σχολή, όταν κάνεις σινεμά πρέπει να μάθεις «να σκοτώνεις τις αγάπες σου»! Και για να έρθω στο ερώτημά σου, με ενδιέφερε η ταινία να μην εστιάσει στα αρνητικά, να δίνει έμπνευση στους ανθρώπους που θέλουν να παλέψουν.
Το κάνει!
Χαίρομαι πάρα πολύ που το λες. Ξέρεις, έχω την αγωνία πώς περνάει αυτό που κάνεις, κάνεις ό,τι καλύτερο μπορείς και ελπίζεις…
Ελπίζω η ταινία να προβληθεί σε πλατύ ακροατήριο και να προκαλέσει τη συζήτηση που αξίζει να γίνει. Όταν την ετοίμαζες, ποιο ακροατήριο είχες κατά νου; Σε ποια άτομα απευθύνεται αυτό το ντοκιμαντέρ;
Ήθελα η ταινία να πιάνει το κλίμα της εποχής, το κοινό μου είναι τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά του σήμερα, θέλω να ξέρουν πώς ήταν τα πράγματα και να κάνουν τις συγκρίσεις στο μυαλό τους, να κρίνουν κατά πόσο κάποια πράγματα έχουν αλλάξει ή όχι. Αλλά ήθελα να ξέρουν και πόσο δύσκολο ήταν να βγεις έξω τότε, να δηλώσεις την παρουσία σου με το πρόσωπό σου, αδιανόητο!
Είχες να αφηγηθείς διαφορετικές ιστορίες και να διαχειριστείς την παρουσία διαφορετικών κομματιών του κινήματος (cis γκέι άντρες, λεσβίες, τρανς). Πώς διαχειρίστηκες στην ταινία την αντιπροσώπευση;
Θα πρέπει να πρόσεξες ότι η ταινία ακολουθεί τη γλώσσα της εποχής που περιγράφει. Εκείνη την εποχή χρησιμοποιούσαν -και ακόμη σήμερα οι μεγαλύτεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν τον όρο «ομοφυλόφιλος-η». Μου το θύμισε και η Ειρήνη στη συνομιλία μας, όταν τη ρώτησα, πώς έγινε και απευθύνθηκε σε έναν χώρο ο οποίος αυτό-προσδιοριζόταν με αυτό τον όρο, θυμηθήκαμε ότι οι λεσβίες λέγονταν “ομοφυλόφιλες γυναίκες”, ακόμα και για τα τρανς άτομα χρησιμοποιούσαν τον όρο ομοφυλόφιλοι. Αυτό που σήμερα λέμε ΛΟΑΤΚΙ+, τότε καλυπτόταν σαν τσουβάλιασμα με τον όρο «ομοφυλόφιλος-η».
Και μάλιστα θα έλεγα αποτελούσε την πλέον θετική αναφορά…
Ναι, ήταν η πιο ήπια γι’ αυτό την είχε αγκαλιάσει το κίνημα, με λίγο ιατρική μυρωδιά (γέλια). Η δε λέξη τραβεστί (το συζήτησα αυτό και με τη Μπέττυ και την Πάολα), δεν σήμαινε μόνο τρανς γυναίκες, αλλά επίσης cis άντρες, non-binary άτομα τα οποία, επειδή δεν μπορούσαν να εργαστούν αλλιώς, κατέφευγαν στην παρενδυσία ως σεξεργασία, αυτοί επίσης λέγονταν τραβεστί, οι λέξεις και οι έννοιες ήταν αδιαφοροποίητες, δεν είχαν αναδυθεί ακόμα οι ταυτότητες που σήμερα βλέπουμε και αγκαλιάζουμε και χαιρόμαστε που υπάρχουν. Μερικές φορές αναρωτιέμαι ακόμα και για μένα, αν μου είχε δοθεί η δυνατότητα να συνειδητοποιήσω τον εαυτό μου έξω από το κλειστό πλαίσιο που υπήρχε τότε, δεν ξέρω, μπορεί και να προσδιοριζόμουν ως nonbinary άτομο, έχω μια γλυκιά κλίση προς αυτή την ταυτότητα (γέλια), είχα ξεκινήσει ως θηλυπρεπής γκέι όταν είχα φύγει από την Κρήτη, βαφόμουν, οπότε, δεν ξέρω αν είναι τραγικό ή συγκινητικό, πώς είναι στην εφηβεία που σε πιάνει μια τρέλα να βρεις πού ανήκεις, να καθορίσεις την ταυτότητά σου, χρειάζεται θάρρος να δηλώσεις κάτι που δεν είναι μέσα στο πλαίσιο.
Στην ταινία ωστόσο, είχες να λειτουργήσεις με τις τότε ισχύουσες κωδικοποιήσεις. Στο τρανς κομμάτι εγώ βρίσκω ότι έδωσες βήμα στην ταινία, στο λεσβιακό θα έλεγα μάλλον λιγότερο.
Ισχύει. Πάντως την εποχή που εγώ ήμουν στο ΑΚΟΕ, στα τέλη της δεκαετίας του ’80 δρούσαν πολλές γυναίκες λεσβίες, η Ειρήνη, η Μαρία, ήθελα να τις συμπεριλάβω, ίσως να είχε με τους ρόλους των φύλων. Θυμόμουν ότι τις μέρες που συνεδρίαζαν οι λεσβίες στα γραφεία, δεν επιτρεπόταν να πάει άλλο άτομο. Είχε να κάνει με την τοξική αρρενωπότητα, που είχε δηλητηριάσει τις σχέσεις ανάμεσα στα φύλα, ας μην κοροϊδευόμαστε, και πώς εμείς την κουβαλούσαμε κάποιες φορές.
Αυτή υπάρχει και σήμερα. Τώρα συζητάμε για το ποιες δυνατότητες είχες και έθεσες κάνοντας αυτή την ταινία τεκμηρίωσης.
Οι λεσβίες πάντως είχαν μια λαμπρή πορεία δημιουργώντας το «Σπίτι των γυναικών», το περιοδικό «Λάβρυς», αυτές τις ιστορίες τις αναφέρω στην ταινία, αλλά το κέντρο μου είναι το ΑΚΟΕ και το περιοδικό «Αμφί». Τα άλλα είναι παρακλάδια.
Στα θετικά, ότι δεν δίστασες να αναφέρεις προκαταλήψεις που υπέβοσκαν μέσα στους cis γκέι άντρες για τις τρανς γυναίκες.
Φυσικά, ναι, να υπενθυμίσω ότι η διάρκεια της ταινίας αποτέλεσε τεράστιο περιορισμό. Έχω αφήσει ψήγματα για την εσωτερικευμένη ομοφοβία, για το πώς αυτή αντικατοπτρίζεται στις συμπεριφορές προς τους άλλους. Η τρανσφοβία που συναντούσε κανείς στο ΑΚΟΕ, ειδικά στην αρχή, ακόμη και στο Αμφί -πρέπει να σου πω ότι κάθισα και ξαναδιάβασα όλα τα τεύχη ένα προς ένα- φαίνεται να συνδέεται με το ότι ένα κομμάτι απέφευγε να ταυτιστεί με τα τρανς άτομα. Υπήρχαν δυο τάσεις: Ο Βελισσαρόπουλος ήταν από τους πιο ανοιχτούς, άλλωστε το FHAR (η αρχέγονη ΛΟΑΤΚΙ+ οργάνωση στη Γαλλία) είχε τρανς άτομα στην πρώτη γραμμή. Εν αντιθέσει με τους ομοφυλόφιλους και τις λεσβίες, δεν είναι θέμα αγάπης – η ταινία είναι τρυφερή όπως έχεις δει- είναι για το δικαίωμα στην αγάπη και την ευτυχία, για τα τρανς άτομα είναι ζήτημα ύπαρξης, το ίδιο και στην Αμερική στο Stonewall, γιατί όπως ανέφερε κι η Μπέττυ, τα τρανς άτομα δεν έχουν τίποτα να χάσουν. Οπότε πρέπει να διεκδικήσουν πιο πρωταρχικά πράγματα, το δικαίωμα στη ζωή! Και τελικά ναι, το ΑΚΟΕ ανοίγεται στα τρανς άτομα, στα Προπύλαια είναι μπροστά.
Μια και ανάφερες το όνομα του Ανδρέα Βελισσαρόπουλου, πρέπει να σου πω ότι, παρόλα αυτά που είχα διαβάσει για τον ρόλο που διαδραμάτισε, εγώ πρώτη φορά είδα το πρόσωπό του σε μια φωτό στην ταινία, και βρίσκω ευρηματική τη χρήση animation για την αναπαράσταση της αφήγησης όπου έλειπαν άλλα δεδομένα.
Ναι, για την ακρίβεια ήταν δυο οι φωτογραφίες, ξέρεις πόσο δύσκολο ήταν να τις βρούμε; Ο Ξανθούλης που ήταν χρόνια συγκάτοικός του είχε τη μια από τις δυο (στο τέλος) και η Μήτσορα που ήταν κολλητή του στη Γαλλία και αφηγείται το backstory είχε την άλλη, από το γύρισμα της ταινίας του «Όπερα», η οποία δεν υπάρχει!
Η απεικόνιση του Αντρέα, που κωδικοποιείται και στο animation ως «ο άνθρωπος με το αμπέχωνο» είναι γέφυρα με τη γενιά και το άρωμα του Μάη του ’68; Θέλω να πω, αν και το ΑΚΟΕ σαφώς δεν ελεγχόταν από κανένα κομματικό χώρο, είχε πολιτικές συμπάθειες;
Ναι από εκεί έρχεται, φυσικά, αν και θα ήθελα να αποφύγω τους φορτισμένους (loaded) προσδιορισμούς, το ΑΚΟΕ ήταν πιο κοντά στον αναρχικό/αυτόνομο και στον αριστερό χώρο. Οι περισσότεροι προέρχονταν από αριστερά κινήματα, στα οποία όμως αντιμετώπιζαν δυσκολία να ενταχθούν. Ο Μυλωνάς ήταν στους αναρχοαυτόνομους των ΚΑΤΕΕ (μεταγενέστερων ΤΕΙ), αλλά αντιμετώπιζε την ομοφοβία και ήρθε στο ΑΚΟΕ. Ο Λουκάς Θεοδωρακόπουλος ήταν μέχρι τέλους στην Αριστερά και περήφανος που έζησε όλη του τη ζωή σ’ένα υπόγειο και δεν έβγαλε ποτέ λεφτά, ήταν φοβερή προσωπικότητα. Ο Λουκάς περιγράφει τον εαυτό του στις συνεντεύξεις ως παθητικό άνθρωπο, ωστόσο έκανε πολλές επαναστατικές πράξεις, υπάρχει μια συγκλονιστική αφήγηση του ίδιου (που δυστυχώς δεν μπόρεσα να τη χωρέσω στο ντοκιμαντέρ) που αναφέρεται στο δημοψήφισμα μετά το τέλος του εμφυλίου σε σχέση με το πολιτειακό, το οποίο συνέβη κάτω από απίστευτες συνθήκες βίας. Ενώ στο χωριό του όλοι ψήφιζαν φανερά υπέρ του βασιλιά, ο Λουκάς πήγε στο παραβάν, κι όταν κάποιος από την εφορευτική επιτροπή τον ρώτησε, αυτός απάντησε «ναι τους μαύρισα», με αποτέλεσμα να πανικοβληθεί η οικογένειά του για τα σίγουρα αντίποινα κι έτσι ο ίδιος αναγκάστηκε να φύγει άμεσα για την Αθήνα. Είχε πολεμήσει στον εμφύλιο με τον δημοκρατικό στρατό, όπου και εκεί ισχυρίζεται ότι λειτουργούσε με παθητικό τρόπο, ήταν βέβαια δεκαεπτά χρονών. Η αληθινή ιστορία διαπόμπευσης που αφηγείται στον Καιάδα ήταν το άλλο trigger του, που σε συνδυασμό με τη συνέντευξη του Γκι Οκενγκέμ στο Nouvel Observateur ήταν τα στοιχεία που τον συνέδεσαν με τον Αντρέα Βελισσαρόπουλο.
Λες τη συνέντευξη που συνοδεύει την έκδοση του «Καιάδα»; Νόμιζα ότι προστέθηκε σε μεταγενέστερη έκδοση.
Όχι, υπήρχε από την αρχή. Αυτή νομίζω διάβασε ο Βελισσαρόπουλος και αποφάσισε να τον προσεγγίσει.
Το αμφί ήταν διανοουμενίστικο έντυπο; Είναι βάσιμα κάποια σχόλια που διατυπώνονται και στην ταινία ότι ήταν υπερβολικά σοφιστικέ σε σχέση με τις λαϊκές τάξεις;
είναι ξεκάθαρο. Εσύ τι νομίζεις; Η αλήθεια είναι ότι το ΑΚΟΕ ήταν κάπως «εστέτ», υπήρχε ένα ταξικό θέμα, και το ταξικό έπαιξε ρόλο και στη σχέση με τις “τραβεστί” που συζητούσαμε πριν. Σίγουρα δεν ήταν το ίδιο για μια τρανς γυναίκα και για έναν θηλυπρεπή άντρα που προερχόταν από την αστική τάξη σε σύγκριση με άτομα από την επαρχία, χωρίς οικονομική δυνατότητα. Αυτός ο παράγοντας υπήρχε στο ΑΚΟΕ και στο «αμφί» στα πρώτα βήματα, αλλά άλλαξε πιστεύω. Η δική μου εμπειρία στη δεκαετία του ’80 δεν ήταν τέτοια.
Η ερώτησή μου σχετιζόταν περισσότερο με το ύφος του περιοδικού, η γνώμη μου είναι πως, ό,τι κι αν είχαν στο μυαλό τους οι ιδρυτές του «αμφί», στην πορεία των γεγονότων μετατράπηκε σε φωνή όλων των καταπιεσμένων. Η ανάγνωση από τον Ιωκο εκείνης της επιστολής του γκέι από τη Θεσσαλονίκη είναι συγκλονιστική,
Όπως το λες είναι, ακριβώς, και γι’αυτό ο Ιώκο έκλαιγε γοερά όταν έπρεπε να τη διαβάσει για το γύρισμα, και είχε δίκιο.
Για πες λίγο για το πώς σκέφτηκες να δώσεις την υβριδική μορφή συνεντεύξεις – αφήγηση από τον Ιώκο, – animation.
Έχω 16 πρόσωπα που μιλάνε και αυτό σε μια ταινία 70 λεπτών είναι χαοτικό, χρειάζεσαι έναν άξονα για να μην χαθεί ο θεατής. Πέρα από ωραίες ατάκες που ακούγονται από κάποιους χαρακτήρες ήθελα κάποιον να κάνει ένα ρεζουμέ. Επίσης, όταν ξεκίνησα τις συνεντεύξεις δεν είχα την πλήρη εικόνα, μερικά στοιχεία που περιγράφονταν δεν ήταν ακριβή, οπότε ήθελα να τα βάλω στη ροή τους, χωρίς να χρειαστεί να διορθώσω. Επίσης ο Ιωκο έδινε τη σύνοψη και βοηθούσε και από άποψη διάρκειας. Το animation το είχα από την αρχή στο μυαλό μου, γιατί γνώριζα ότι υπάρχουν κενά στις αφηγήσεις και το ανέλαβε ο Στιβ Στιβακτής, ακτιβιστής από την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα.
Με άγγιξε πολύ ο τρόπος που αναδείχτηκε η διεκδίκηση της ορατότητας μέσα στο χρόνο. Η διαδήλωση με τις μάσκες, οι τηλεοπτικές εκπομπές με τον συνεντευξιαζόμενο ομοφυλόφιλο με γυρισμένη την πλάτη φαντάζουν σήμερα μακριά.
Είναι το πέρασμα από μια εποχή όπου οι ομοφυλόφιλοι αποκαλούνταν στον καθημερινό λόγο με λέξεις όπως «ανώμαλοι», «κίναιδοι», το «τρίτο φύλο» στην καλύτερη περίπτωση και ξαφνικά είναι σαν να παίρνουμε τον έλεγχο του αφηγήματος. «Όχι δεν θα μας λέτε έτσι», το πώς ο Αντρέας το διεκδίκησε, συχνά χτυπώντας το χέρι του στο τραπέζι των δημοσιογράφων. Κι αυτό από το μηδέν, από το να μην έχεις καθόλου φωνή.
Ας ξαναρθούμε λίγο στην εξέλιξη της πορείας του ΑΚΟΕ. Αρχικά είχαμε ένα κινηματικό ξέσπασμα με το νόμο για τα αφροδίσια που ψηφίστηκε αλλά έμεινε στα χαρτιά, στη συνέχεια αλλαγή κυβέρνησης στη δεκαετία του ’80, πώς περάσατε στην τηλεφωνική γραμμή;
Η τηλεφωνική γραμμή ξεκίνησε με το ΑΙDS, γύρω στο Νοέμβριο του ’84. Είχαμε στο περιβόητο κιτάπι τηλέφωνα δικηγόρων, γιατρών, αφροδισιολόγων, ώστε να δώσουμε οδηγίες, πώς να κινηθεί κανείς. Το ΑΚΟΕ στην αρχή στέκεται με αμηχανία απέναντι στην εμφάνιση του ΑΙDS κι αυτό φαίνεται με ένα τρόπο στην ταινία, είναι οι πρώτες εποχές, αρχικά όλοι αρνούνται να το αποδεχτούν, πράγμα που εξηγείται, ας μην ξεχνάμε ότι ούτε ο Φουκώ, ούτε ο Μπρους Τσάτγουιν το είπαν δημόσια. Από ένα σημείο και μετά, αναδύεται μια νέα ομάδα ανθρώπων με εκπρόσωπο τύπου τον Βαλλιανάτο, που βγαίνει ανοιχτά και στην κάμερα, μιλάει, επιχειρεί να ξαναπάρει το αφήγημα στα χέρια του.
Ξέρεις, η σκηνή που δίνεις από την αίθουσα του νοσοκομείου του ανθρώπου με HIV είναι τρομακτική αλλά και απαραίτητη για να συνειδητοποιήσουμε πώς έκλεισε ο κύκλος…
Καλά δεν γινότανε, η επιδημία διέλυσε την κοινότητα. Χάσαμε καρδιακούς φίλους σε ελάχιστο χρόνο, τόσο που όταν μοντάραμε αυτά τα κομμάτια κλαίγαμε, ήταν φοβερό.
Well done όμως, η συνολική εικόνα δόθηκε! Για να ξαναπιάσουμε το νήμα με το σήμερα, η κοινότητα, οι νέοι ακτιβιστές στους οποίους απευθύνεσαι κι εσύ θα έχουν ένα χρήσιμο ντοκουμέντο, μια αναφορά στις ρίζες του κινήματός μας.
Αυτό θα ήταν για μένα το ιδανικό. Μακάρι να αποτελέσει την αρχή για μια σειρά από ταινίες που να καταγράψουν τις διαφορετικές ιστορίες και εμπειρίες, να ανοίξει η συζήτηση για την ιστορία μας, που ασφαλώς δεν εξαντλείται εδώ. Εγώ μιλάω μέσα από το δικό μου πρίσμα, είμαι πιο συναισθηματικός, πιο μελοδραματικός.
Μια και το αναφέρεις αυτό, ήθελα να σε ρωτήσω για τον τίτλο που διάλεξες, φωτίζεις τη «μεγάλη εικόνα» -την επανάσταση, αλλά και το «να κοιμάμαι στο στήθος του».
Τα ντοκιμαντέρ πρέπει να μιλάνε για πανανθρώπινα πράγματα, για κάτι πιο πρωταρχικό, για την ανθρώπινη εμπειρία, να μιλάνε για κάτι μεγαλύτερο. Λες μια ιστορία, τι μας μαθαίνει για την ανθρώπινη φύση; Και επειδή είμαι drama queen… Το σοβαρό ζήτημα ωστόσο είναι να αποδομήσουμε την ταύτιση της ομοφυλοφιλίας με το σεξ από τους επικριτές της (ομοφοβικούς, εκκλησία κ.α.), θυμάσαι το γράμμα της αδελφής από τις Σέρρες, τον ξυλοδαρμό; Φώναζαν «Καλά να πάθει ο πούστης, να μάθει να γαμιέται». Η εστίαση στο σεξ βοηθάει το αφήγημα που δαιμονοποιεί τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Αλλά δεν είναι έτσι, όπως αναφέρει ο Κίμωνας και η Μαρία. Σκέψου το σκίρτημα για άνθρωπο του ίδιου φύλου. Αυτό είναι αδιανόητο για τους ετεροφυλόφιλους. Σκέψου πόσοι ΛΟΑΤΚΙ+ άνθρωποι ακόμη και σήμερα, ειδικά στην επαρχία δεν ακολουθούν την επιθυμία τους και οδηγούνται σε ετεροφυλόφιλους γάμους από σύμβαση!
Πώς ήταν η πρεμιέρα της ταινίας στη Θεσσαλονίκη;
Η ανταπόκριση, η αγάπη ήταν φανταστική. Μας τίμησαν κι έκλαιγα συνέχεια. Μας στήριξε πολύ το Φεστιβάλ, είχαμε και τη Μπέττυ την πρώτη μέρα. Η αίθουσα ήταν γεμάτη μέχρι το τέλος του Q&A. Μετά την πρώτη προβολή και τη συζήτηση είχα καταρρεύσει και στο μπαράκι που πήγαμε μετά, περνούσαν νέα παιδιά και με ευχαριστούσαν για την ταινία, με πιάνανε τα κλάματα. «Ψάξτε την ιστορία μας», απαντούσα.
Αν επιχειρούσαμε μια σύγκριση του τότε με το σήμερα;
Ακούω κάποιους που λένε ότι είναι αποδυναμωμένα τα σημερινά γκέι κινήματα. Δεν συμφωνώ, αυτό αγνοεί ότι σήμερα κινούνται με διαφορετικούς τρόπους γιατί αυτά που διεκδικούνται σήμερα είναι διαφορετικά.
Κάποια πράγματα έχουν αλλάξει, κάποια όχι, βρισκόμαστε σε μια επικίνδυνη εποχή. Είχα δει ένα ντοκιμαντέρ σε συνέχειες, το «Pride», που παρουσίαζε το Αμερικάνικο κίνημα ανά δεκαετία. Η διοργανώτρια του Pride της Νέας Υόρκης επί Τραμπ ανέφερε το εξής: «Οι αντι-ΛΟΑΤΚΙ+ δυνάμεις νομίζουν ότι είναι σταλμένες από το Θεό, το Έθνος και άλλα παρόμοια που είναι κολλημένα μέσα στο κεφάλι τους και δεν θα τα αφήσουν ποτέ δυστυχώς, θα πολεμούν διαρκώς την κοινότητά μας». Μακάρι να φτάσουμε κάποια στιγμή σε ένα ασφαλές σημείο, που αυτό να μην αποτελεί θέμα (προς διεκδίκηση), αλλά απέχουμε φοβάμαι και δεν υπάρχει χώρος για εφησυχασμούς. Να έχουμε ένα μέτρο, να εκτιμάμε πού βρισκόμαστε και τι πρέπει να κάνουμε κάθε στιγμή. Είναι αναγκαίο!
