Ανδρομάχη Κουτσουλέντη
Στα πλαίσια της έκθεσης Stories of Our Lives: In Search of Queer Sanctuaries στο ΕΜΣΤ, το Antivirus μίλησε με τον Sunny Dolat από τη Nest Collective, για τις queer εμπειρίες στην Κένυα, τη διαθεματικότητα, και την ανάγκη ανάδειξης μιας ελπιδοφόρας αναπαράστασης του αφρικανικού queerness.
Η έκθεση, που στα ελληνικά ονομάζεται Ιστορίες της Ζωής μας: Σε Αναζήτηση Queer Καταφυγίων, είναι μια εγκατάσταση της συλλογικότητας Nest, που εδράζεται στην Κένυα, και αποτελεί ένα συνονθύλευμα από δουλειά μιας ολόκληρης δεκαετίας. Αν πρέπει να κρατήσουμε μόνο ένα στοιχείο από την έκθεση, είναι η σημασία της προβολής αυτής ακριβώς της εναλλακτικής αναπαράστασης της αφρικανικής queer εμπειρίας, και να γνωρίσουμε αυτά τα queer καταφύγια, που γεννήθηκαν μέσα σε πλαίσια βίας, πόνου, και καταπίεσης.
Θέλεις να μας πεις λίγα λόγια για την κολεκτίβα (Nest Collective);
Λοιπόν, η Nest έχει ως βάση της το Ναϊρόμπι της Κένυας. Την φτιάξαμε τον Σεπτέμβριο του 2012, οπότε υπάρχουμε εδώ και 11 χρόνια. Ξεκινήσαμε ως ένας χώρος συνάντησης για καλλιτέχνες, οπότε λειτουργούμε όπως κάθε άλλη καλλιτεχνική ομάδα. Φιλοξενούμε φεστιβάλ ταινιών, έχουμε ραδιοφωνικό σταθμό, και αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε και μια δική μας συλλογική δουλειά το 2013. Ανέκαθεν το έργο μας διερευνά ζητήματα γύρω από τις ταυτότητες. Εξερευνούμε το blackness, το africaness, και το queerness. Και κυρίως τη διασταύρωση αυτών των ταυτοτήτων. Τη διαθεματικότητα, λοιπόν, και το πώς βιώνονται στην Κένυα, στην υπόλοιπη ήπειρο αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η έκθεση είναι αποτέλεσμα της δουλειάς σας;
Ναι, είναι μια αναπαράσταση μιας καταγραφής των queer ζωών και εμπειριών κατά τη διάρκεια εννέα χρόνων. Μοιάζει με ένα στιγμιότυπο που διατυπώνει τα πολλαπλά έργα. Είναι τρομερό γιατί δεν έχουμε παρουσιάσει ποτέ queer εξερευνήσεις αυτής της έκτασης. Παρουσιάζουμε πάντα ένα έργο τη φορά. Το Story of Our Lives ήταν το πρώτο μας έργο. Ξεκίνησε το 2013 και κυκλοφόρησε το 2014. Εκείνη την εποχή, παρουσιάστηκε ένα αντί-γκέι νομοσχέδιο στην Ουγκάντα το οποίο ονομαζόταν «Kill the Gays». Συνήθως, όταν εισάγεται ένα τέτοιο νομοσχέδιο, έχει την τάση να περνάει τα σύνορα. Έτσι, αρχίσαμε να βλέπουμε την ίδια αφήγηση να έχει εισέλθει στην Κένυα και σιγά σιγά να γίνεται δημοφιλής. Και φυσικά οι άνθρωποι προσπαθούσαν να δαιμονοποιήσουν το queerness στην Αφρική. Ένα από τα επιχειρήματα ήταν η υποτιθέμενη μη αφρικανική διάστασή του. Και επειδή κάποια από τα άτομα της κολεκτίβας είναι queer, λέγαμε: «Είμαστε queer και Αφρικανοί. Ποιο στοιχείο του εαυτού μας δεν είναι αφρικανικό;». Ανήκουμε στην κοινότητα και ξέρουμε τις δυναμικές της. Προσθέσαμε, λοιπόν, αυτές τις κατηγορίες στο πώς αναπαρίστανται τα μαύρα queer άτομα που ζουν στην Αφρική. Η απεικόνιση των Αφρικανών μαύρων queer ανθρώπων στα media συνοδεύεται πάντα από ένα στοιχείο και μια κυριαρχία της ταλαιπωρίας, του πόνου και της ασθένειας. Σίγουρα υπάρχουν κάποια από αυτά στην ήπειρο, αλλά υπάρχουν και ιστορίες ελπίδας, αγάπης, γεμάτες όνειρα και φιλοδοξίες. Και έτσι σκεφτήκαμε: Ωραία, γιατί δεν πάμε να μιλήσουμε με queer άτομα σε όλη τη χώρα, άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως λεσβίες, γκέι, bi, intersex, τρανς. Και να συλλέξουμε όσες περισσότερες ιστορίες μπορούμε ώστε να εκδώσουμε ένα βιβλίο. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε το Stories of Our Lives. Πήγαμε σε 8 διαφορετικές πόλεις σε όλη τη χώρα, συγκεντρώσαμε 250 ιστορίες στον πρώτο γύρο των συνεντεύξεων. Και ο τρόπος αφήγησης αυτών των ιστοριών ενείχε κάτι οπτικό μέσα, και για αυτό σκεφτήκαμε να κάνουμε και μια ταινία. Έτσι κάναμε και την ταινία. Ολοκληρώθηκε το 2014. Η ταινία πήγε απίστευτα καλά διεθνώς. Έκανε πρεμιέρα στο Tiff το 2014, και φιλοξενήθηκε σε άλλα μεγάλα φεστιβάλ.
Είχε κάνει πρώτα πρεμιέρα και στην Κένυα;
Η ταινία απαγορεύτηκε στην Κένυα. Και είναι αστείο γιατί στην απόφαση για την απόρριψη της, ο λόγος ήταν ότι η ταινία έχει έντονο σεξουαλικό περιεχόμενο και ότι προωθεί την ομοφυλοφιλία. Έτσι, μέχρι σήμερα δεν έχουμε προβάλλει ποτέ την ταινία στο σπίτι μας. Και είναι πολύ κρίμα γιατί δεν έχουμε καταφέρει να δείξουμε στα άτομα που μοιράστηκαν μαζί μας τις ιστορίες τους, ένα κομμάτι του εαυτού τους. Ευτυχώς, επειδή είχαμε τις πρωτότυπες ιστορίες, καταφέραμε να φτιάξουμε ένα βιβλίο, καθώς δεν υπάρχουν οι ίδιες ρυθμίσεις γύρω από τη λογοτεχνία όπως στον κινηματογράφο. Έτσι γεννήθηκε το βιβλίο Stories of Our Lives. Η πρώτη έκδοση περιλάμβανε τις 250 ιστορίες και στη συνέχεια, το 2019, κάναμε έναν δεύτερο γύρο συνεντεύξεων, οπότε προσθέσαμε 100 ιστορίες (350 ιστορίες συνολικά). Είναι ένα συνεχόμενο έργο, το ενημερώνουμε κάθε λίγο και λιγάκι.
«THE BOOK YOU ARE HOLDING SHOULDN’T EXIST, BECAUSE THE PEOPLE IN THIS BOOK ARE SAID NOT TO EXIST» – Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου Stories of Our Lives.
Και στα ελληνικά ΜΜΕ, η κυρίαρχη αναπαράσταση των κουήρ ατόμων σε πολλές αφρικανικές χώρες είναι συνώνυμη του πόνου και της καταπίεσης. Για αυτό, όπως είπες και εσύ, είναι σημαντικό να δίνεται χώρος και ορατότητα σε εναλλακτικές, πιο ελπιδοφόρες, αναπαραστάσεις.
Ακριβώς. Και νομίζω ότι αυτό είναι και το θέμα με την ίδια την queer ύπαρξη. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η έκθεση ονομάζεται «In Search of Queer Sanctuaries». Αν το σκεφτείς, ειδικά αυτήν την εποχή, δεν μπορώ να σκεφτώ ένα μέρος που μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι είναι ασφαλές για τα κουήρ άτομα. Ακόμα και στα μέρη που υπάρχει νομοθεσία για την προστασία των queer ατόμων, βλέπουμε τη βία να αυξάνεται. Σε αυτά τα περιβάλλοντα τα κουήρ άτομα προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις δύσκολες συνθήκες και τη βία, αλλά ταυτόχρονα να βρουν ένα μέρος στο οποίο μπορούν να δημιουργήσουν εικόνες χαράς και ευτυχίας, έστω και στιγμιαία. Και νομίζω ότι αυτό αξίζει να το αναγνωρίσουμε. Νομίζω ότι ένα από τα πράγματα που καταφέραμε να κάνουμε, ίσως και ακούσια, όλα αυτά τα χρόνια μέσα από τις διάφορες δουλειές μας, είναι να δημιουργήσουμε αυτή τη σύντομη στιγμή καταφυγίου όπου τα queer άτομα μπορούν να υπάρχουν με αξιοπρέπεια. Είτε πρόκειται για τα βιβλία, τις εικόνες, ή τις εικονογραφήσεις. Είναι σύντομες στιγμές ενός καταφυγίου, αλλά αξίζει να τις γιορτάσουμε.
Είναι πολύ σημαντικό να βλέπουμε ποιες είναι οι κυρίαρχες αναπαραστάσεις, να τις αξιολογούμε και να μπαίνουμε σε μια διαδικασία κριτικής. Γιατί και στην Ελλάδα ίσως αν παρακολουθήσεις τα πιο θεσμικά και συντηρητικά ΜΜΕ, να πιστέψεις ότι είναι ένας queer παράδεισος. Αλλά δεν είναι. Ίσως λίγο μόνο για τους λευκούς cis γκέι άνδρες.
Και ακόμη και γι’ αυτούς, δεν είναι πια ασφαλές. Γενικά και στην Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια βλέπουμε ότι τα κράτη αρχίζουν να κλίνουν περισσότερο προς τα δεξιά. Είδαμε και τι κάνει η Ιταλίδα πρωθυπουργός. Είναι πολύ παράξενο. Καλώς ήρθατε στο 2023!
Διάβασα ότι μετά τον αντί-ΛΟΑΤΚΙ+ νόμο στην Ουγκάντα, ετοιμάζεται κάτι παρόμοιο και στην Κένυα.
Ναι. Υπάρχει ένα νέο νομοσχέδιο το οποίο σχεδιάζεται και λέγεται «Family Bill». Είναι πολύ παρόμοιο με αυτό της Ουγκάντας. Δεν το έχουν εισαγάγει ακόμα στο Κοινοβούλιο, οπότε δεν ξέρουμε λεπτομέρειες ακόμα. Είναι τρομακτικό.
Θα έλεγες ότι η queer τέχνη είναι ένα safe space για τα queer άτομα στην Κένυα;
Ναι νομίζω 100%. Γιατί είναι ένας από τους λίγους «χώρους» όπου κάποιο άτομο μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα. Οπότε, ναι.
Θα ήθελες να πεις κάτι στα άτομα που θα διαβάσουν αυτήν τη συνέντευξη στην Ελλάδα;
Θέλω να τα παροτρύνω να γνωρίσουν το έργο μας, να διαβάσουν τα βιβλία, να ακούσουν τη μουσική, να κοιτάξουν τις εικόνες, να δουν την ταινία, και απλά να επιτρέψουν στα εαυτά τους να δουν τις Μαύρες αφρικανικές queer βιωμένες εμπειρίες ως κάτι πολύ περισσότερο από αυτό που παρουσιάζεται στα ΜΜΕ. Είναι πολύ σημαντικό.
Ελπίζω να καταφέρετε να δείξετε την έκθεση στην Κένυα κάποια στιγμή.
Και εγώ το ελπίζω. Θα ήταν καταπληκτικό. Αλλά θα δούμε.
