Σύμφωνα με ένα παλιό σχολικό εγχειρίδιο οι μορφές των οικογενειών είναι τρεις. Η παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια (μαμά, μπαμπάς, παιδί), η εκτεταμένη (ότι η πυρηνική συν τη γιαγιά και τον παππού, κλπ.) και η μονογονεϊκή (όταν το παιδί μεγαλώνει με τον έναν γονέα). Μα κάτσε! Εγώ τις βγάζω περισσότερες. Αλήθεια, εσύ πότε μορφές οικογένειας γνωρίζεις;
Ενώ η Ελλάδα βρίσκεται ένα βήμα πριν από την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια, απέχει έτη φωτός από το να αναγνωρίσει από αυτό που λέμε ισότητα στην οικογένεια. Καθημερινά οι οικογένειες με LGBT γονείς στη χώρα μας παλεύουν με τη νομική ανυπαρξία και τους κοινωνικούς στερεοτυπισμούς και σε πείσμα των καιρών διεκδικούν την ύπαρξή τους. Από αυτό λοιπόν το σημείο ξεκινά και το αφιέρωμά μας. Στόχος μας να αναδιατυπώσουμε την απάντηση του “παραπάνω” εγχειριδίου, δίνοντας ένα πληρέστερο ορισμό. Οι μορφές της οικογένειας είναι περισσότερες και κάποιες από αυτές (επώνυμα ή ανώνυμα) μιλούν στο Antivirus για την καθημερινότητα τους, θέλοντας – εν τέλει- να σας μεταφέρουν το μήνυμα ότι η ανάγκη για στοργή και αγάπη δεν μπορεί να αναχαιτιστεί από κανένα νομικό και κοινωνικό εμπόδιο.
“Να μην είναι τα παιδιά μας ξεκρέμαστα…”
Η Στέλλα και η Χάρις είναι ένα τέτοιο ζευγάρι. Είναι μαζί από το 2006. Η Χάρις τότε είχε ήδη τρία παιδιά από προηγούμενο ετεροκανονικό γάμο και το 2007 απόκτησαν μαζί με τη Στέλλα άλλα δύο με εξωσωματική. Και κάπου εδώ ξεκινούν τα προβλήματα. Από την πρώτη κιόλας στιγμή ο δεύτερος γονιός ήταν σαν να μην υπάρχει, στις αίθουσες αναμονής στα ιατρεία και στα νοσοκομεία δίπλα στα straight ζευγάρια η Χάρις ένιωθε ότι αντιμετωπίζεται ως η “συνοδός ιδιωτική νοσοκόμα” της συντρόφου της. Ακόμα και την ώρα που γεννήθηκαν τα παιδιά δεν ήταν εύκολο να μπει να τα δει στην αίθουσα των νεογνών γιατί μπορούσε να μπει μόνο “ο μπαμπάς”.
Η αναγνώριση των οικογενειών μας λέει η Χάρις, θα μου δώσει τον σεβασμό που μου στερούν, μεγαλώνω εξίσου αυτά τα παιδιά αλλά δεν το αναγνωρίζει κανένας άλλος εκτός από τα ίδια. Στο σχολείο, στο γυμναστήριο ή όπου αλλού βρισκόμαστε δεν έχω ρόλο και λόγο”.
Η Στέλλα επισημαίνει ότι, “χωρίς νόμους δεν θα εκπαιδευτεί ποτέ η κοινωνία γιατί οι άνθρωποι φοβούνται να κάνουν ορατές τις οικογένειες που δημιουργούν. Όσο κι αν μέσα από το διαδίκτυο η κοινωνία βλέπει πλέον ότι σε όλο τον κόσμο υπάρχουν οικογένειες σαν τις δικές μας και σε πολλές χώρες είναι ήδη αναγνωρισμένες εδώ είναι σαν να μην υπάρχουμε.”
Παρά τις δυσκολίες και οι δύο επισημαίνουν ότι δεν μετάνιωσαν ποτέ για την επιλογή του να γίνουν γονείς από κοινού και τα μικρά είναι σαφώς δύο χαρούμενα και ευτυχισμένα παιδιά που σίγουρα θα ήταν περισσότερο χαρούμενα, ευτυχισμένα και ασφαλή εάν η οικογένειά τους ήταν εξίσου αναγνωρισμένη με τις οικογένειες των φίλων τους. Βλέπουν και οι δύο σαν μόνο δρόμο για να γίνει αυτό τον συνεχή αγώνα και την διεκδίκηση ισότητας σε επίπεδο δικαιωμάτων μέσα από τον ακτιβισμό.
Κι οι δύο θεωρούν πως δεν πρέπει να συνδέεται η φροντίδα των παιδιών με το γάμο των γονιών τους και ότι ο νόμος θα πρέπει να δίνει το δικαίωμα να μπορούν να αναγνωρίζουν τα παιδιά που μεγαλώνουν και να δεσμεύονται απέναντί τους.
Τα ζευγάρια ανεξάρτητα από το εάν είναι ετερόφυλα ή ομόφυλα μπορεί να χωρίσουν. Κάπως λοιπόν πρέπει να διευθετηθεί το θέμα της γονικής μέριμνας, ώστε να μην μένουν ξεκρέμαστα παιδιά και γονείς χωρίς πλαίσιο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.
Όπως συνέβη ακριβώς και στην περίπτωση της Ράνιας, η οποία μετά από χρόνια κοινής ζωής με τη σύντροφό της και αφού απέκτησαν μαζί ένα παιδί, αποφάσισαν να χωρίσουν.
“Πρέπει να το παλέψεις…”
“Αποφασίσαμε να κάνουμε τη δική μας οικογένεια. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε κανένα νομικό πλαίσιο. Ήμασταν στο σκοτάδι. Πήγαμε σε ένα γυναικολόγο και μας είπε ότι θα χρειαστούμε το σπέρμα ενός δότη. Αρχικά σκεφτήκαμε να απευθυνθούμε σε κάποιον gay άνδρα για να μας βοηθήσει. Δεν πέτυχε. Θα γινόταν πολύ προσωπικό. Τελικά απευθυνθήκαμε σε μια τράπεζα σπέρματος για να κάνουμε σπερματέγχυση. Και οι δύο θα μπορούσαμε να μπούμε σε αυτή τη διαδικασία. Αποφασίσαμε να το κάνει η σύντροφός μου. Η επιλογή έγινε καθαρά για τυπικούς λόγους. Συγκεκριμένα γιατί εκείνη είχε ασφάλεια ιατρικής περίθαλψης…”
Ρωτάμε τη Ράνια αν πίστευε ότι θα αντιμετώπιζε ποτέ πρόβλημα σχετικά με την κηδεμονία του παιδιού, μιας και στη χώρα μας οι οικογένειες ομόφυλων ζευγαριών δεν αναγνωρίζονται, παρά μόνο ως μονογονεϊκές.
“Ξέραμε, όταν το αποφασίσαμε, ότι δεν υπάρχει κάποιο σχετικό νομοθετικό πλαίσιο. Τότε όμως δεν πιστεύαμε ότι θα χρειαζόταν. Ήμασταν μαζί. Η ανάγκη εμφανίστηκε όταν χωρίσαμε κάποια χρόνια μετά. Άρχισαν τα δύσκολα και τότε συνειδητοποίησα πόσο σημαντικό είναι να αναγνωρίζεσαι και ως γονέας τυπικά. Όταν η επικοινωνία με την πρώην σύντροφό μου έγινε ιδιαίτερα δύσκολη, δεν υπήρχε κανένας τρόπος να διεκδικήσω οποιοδήποτε δικαίωμα απέναντι στο παιδί. Δεν φαινόμουν πουθενά. Μόνο η πρώην σύντροφός μου. Προσπάθησα να το παλέψω μέσω οργανώσεων. Οι πιθανότητες επιτυχίας όμως ήταν ελάχιστες. Πρέπει να υπάρξει και για εμάς αυτή η νομική αναγνώριση… Ευτυχώς οι σχέσεις με την πρώην σύντροφό μου, βελτιώθηκαν αρκετά από τότε.”
Αναρωτιόμαστε πόσο εύκολο είναι να μεγαλώνει ένα παιδί με δύο μαμάδες σε μια χώρα σαν την Ελλάδα.
“Από την πρώτη στιγμή το παιδί έγινε αποδεκτό από όλους. Από την οικογένειά μας και τον περίγυρο μας. Θυμάμαι, βέβαια όταν πήγαμε να γράψουμε το παιδί μας στον παιδικό σταθμό δεν μας δέχτηκαν, επειδή ήμασταν μια λεσβιακή οικογένεια. Πήγαμε σε έναν άλλο και όλα εντάξει. Κάποιες φορές επίσης, είχαμε πρόβλημα με κάποιες άλλες μαμάδες. Αλλά γενικά δεν αντιμετωπίσαμε κάποιο πρόβλημα. Αυτά σε σχέση με το περιβάλλον. Όσον αφορά τη ανατροφή του παιδιού, δεν φοβηθήκαμε κάτι. Είχαμε αποφασίσει από την αρχή να λέμε την αλήθεια. Από πολύ νωρίς του εξηγούσα ότι οι οικογένειες μπορεί να είναι με δυο μαμάδες, με δυο μπαμπάδες ή με έναν μπαμπά και μια μαμά. Το είχε αποδεχτεί.
Μόνο όταν μεγαλώνοντας και ενώ πήγε στο Δημοτικό αντιμετώπισε πρόβλημα με αυτό και ζήτησε όταν είμαστε έξω να με αποκαλεί θεία. Όταν είμαστε οι δυο μας, με λέει μαμά. Γιατί είμαι η μαμά του. Είναι ένα υγιές και ευτυχισμένο παιδί. Αν και υπάρχουν δυσκολίες, αν προσέξεις και μεγαλώσεις το παιδί χωρίς να το πληγώσεις, θα φτάσει σε σημείο που από μόνο του θα υπερασπιστεί όλο αυτό. Χρειάζεται αλήθεια. Όλα τα υπόλοιπα είναι ομοφοβίες των άλλων, όχι των παιδιών.
Ξέρεις δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία από το να μεγαλώνεις ένα παιδί. Όσοι σκέφτονται να μπουν στη διαδικασία της οικογένειας να το τολμήσουν και να μη μείνουν σε νομικές και κοινωνικές δυσκολίες. Πρέπει να το παλέψουν. Απλά να προσέξουν πολύ με ποιον/α θα το κάνουν. Από εκεί και πέρα είναι απόλυτο δικαίωμα όλων μας να μπορούμε να κάνουμε ένα παιδί, μια οικογένεια.
Εφόσον το παιδί ζει και μεγαλώνει σε ένα υγιές περιβάλλον θα υπερασπιστεί και το ίδιο όλα αυτό.”
Την έντονη ανάγκη να μάθει ο κόσμος ότι οι οικογένειες με LGBT γονείς υπάρχουν, τονίζει και μία άλλη γυναίκα (που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία της), η οποία μαζί με τη σύντροφό της απευθύνθηκαν σε μια τράπεζα σπέρματος, με στόχο να κάνουν το δικό τους παιδί.
“Ο κόσμος πρέπει να μάθει τι γίνεται, ότι δεν είμαστε εξωγήινοι…”
“Επιλέξαμε τη διαδικασία της σπερματέγχυσης μέσω μια τράπεζας του εξωτερικού. Η επιλογή του δότη έγινε σύμφωνα με τις φωτογραφίες που είδαμε. Θέλαμε να έχει χαρακτηριστικά παρόμοια με τα δικά μου, μιας και η σύντροφος μου θα ήταν αυτή που θα μετείχε της διαδικασίας. Σκεφτήκαμε και εμείς αρχικά να χρησιμοποιήσουμε το σπέρμα ενός gay φίλου μας, αλλά μετά αλλάξαμε γνώμη. Δεν θέλαμε να έχουμε μπερδέματα. Θέλαμε να είμαστε ανεξάρτητες.
Όταν μπήκαμε σε αυτή τη διαδικασία φοβόμασταν. Ξέραμε ότι θα είναι δύσκολο. Προσπαθούμε όμως να τους δώσουμε τις σωστές βάσεις. Δεν ντρεπόμαστε για αυτό που είμαστε, οπότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να ντρέπεται και το παιδί. Όταν γίνεται αυτό, όλα είναι φυσιολογικά. Μέχρι στιγμής δεν μας έχει πει κανείς τίποτα. Δεν έχουμε αντιμετωπίσει δυσκολίες. Τις περιμένουμε όμως.”
Στην ερώτηση τι θα ήθελε να αλλάξει, ώστε να γίνουν τα πράγματα πιο εύκολα, η ίδια απαντά.
“Σε νομικό επίπεδο θα θέλαμε να υπάρχει κάτι που να αναγνωρίζει και τον/την σύντροφο ενός ομόφυλου ζευγαριού. Ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια για το παιδί. Να υπάρχει αυτή η επιβεβαίωση. Να φανταστείς ότι τώρα με τη σύντροφό μου έχουμε κάνει μια συμβολαιογραφική πράξη με την οποία η ίδια δηλώνει ότι επιθυμεί να αναλάβω το παιδί σε περίπτωση που της συμβεί κάτι. Δεν ξέρουμε βέβαια πόσο αξία έχει η πράξη αυτή. Κανονικά έπρεπε να γίνεται αυτόματα μιας είμαι και εγώ μητέρα του.
Θα ήταν καλό επίσης, να υπάρχουν στο σχολείο (και γενικά) βιβλία, σειρές αντίστοιχες με τέτοιες οικογένειες, ώστε το παιδί να μπορέσει να ταυτιστεί. Να γίνει πιο εύκολο για το ίδιο. Ο κόσμος πρέπει να καταλάβει πως υπάρχουμε και ότι δεν είμαστε εξωγήινοι. Ότι έχουμε πολλή αγάπη. Η επιλογή μας είναι συνειδητή και δεν γίνεται τυχαία. Πρέπει να μπουν στη θέση μας. Να νιώσουν την καρδιά μας και καταλάβουν την ανάγκη μας να δημιουργήσουμε κάτι δικό μας.”
Ακόμα και στις μέρες μας αρκετός κόσμος πιστεύει τα LGBT άτομα δεν μοιράζονται την ίδια ανάγκη για οικογένεια. Λες και ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή ταυτότητα φύλου είναι αυτά που καθορίζουν τον ρόλο του γονιού.
Στη συζήτηση μπαίνει ο Δημήτρης, ένας gay άνδρας που πήρε και αυτός την αποφασίσει να κάνει τη δική του οικογένεια.
“Τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν με αλήθεια…”
“Η απόφαση να αποκτήσει κάποιος παιδί είναι μία πολύ σοβαρή και συνειδητή υπόθεση. Το ότι ένα παιδί έρχεται μετά από σκέψη, οργάνωση και μία διαδικασία χωρίς να προκύπτει από μία εγκυμοσύνη που προέρχεται από ερωτική επαφή (κάτι που συμβαίνει και σε οποιοδήποτε ετεροφυλόφιλο ζευγάρι που αντιμετωπίζει δυσκολίες στην σύλληψη) επιφορτίζεται με μία πολύ μεγάλη θέληση. Προσωπικά θα μπορούσα να πω πως γενικότερα η οικογένεια ως έννοια είναι πολύ σημαντική και πάντα αισθανόμουν περισσότερο άνετα μέσα σε αυτή, όποτε για εμένα ήταν πολύ φυσικό να προχωρήσω στη δημιουργία της δικής μου οικογένειας.
Ένας gay άνδρας θα αντιμετωπίσει όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει οποιοσδήποτε πατέρας. Το μόνο που πιστεύω ότι είναι απαραίτητο και πρέπει να είναι προϋπόθεση είναι να είναι ο ίδιος ανοικτά gay, να έχει λύσει τα δικά του προβλήματα ταυτότητας και το περιβάλλον του να γνωρίζει πολύ καλά ποιος είναι. Σε καμία περίπτωση ένα παιδί δεν πρέπει να έρθει για να κλείσει οποιαδήποτε “τρύπα” προσωπική, ψυχολογική ή κοινωνική. Τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν με αλήθεια. Είναι το μόνο όπλο απέναντι σε οτιδήποτε λεχθεί ή ακουστεί στο μέλλον. Το παιδί πρέπει να ξέρει ποιος και τι είναι ο γονιός του και αν αυτός είναι σε σχέση να συμπεριφέρεται χωρίς ενοχή και να εκφράζεται φυσικά όπως κάθε άνθρωπος που αγαπάει τον σύντροφό του. Τα παιδιά αισθάνονται ασφαλή όταν το περιβάλλον τους είναι ήσυχο και υπάρχει γύρω τους αγάπη. Ένας gay άνδρας δεν κάνει τίποτε διαφορετικό και στο σπίτι του δεν συμβαίνει τίποτε άλλο απ’ ότι σε οποιαδήποτε οικογένεια. Δηλαδή δίνει μπιμπερό, αλλάζει πάνες, λέει παιδικά τραγούδια, νανουρίζει, ξενυχτάει, σε γενικές γραμμές όταν κάποιος παίρνει τον ρόλο του γονιού δεν υπάρχει αυτό που σε άλλες περιπτώσεις θα λέγαμε διαφορετικότητα. Όλα τείνουν σε ένα σκοπό: να μεγαλώσεις το παιδί σου με τον καλύτερο τρόπο.
Οι αναρωτήσεις του τύπου “τι θα του πεις όταν γυρίσει και σε ρωτήσει…” ή “τι θα κάνεις όταν στο σχολείο του πουν για τον μπαμπά του…” είναι απλά φοβίες των άλλων που ως γνωστό υπάρχουν πάντα και εξαπολύονται με οποιαδήποτε μορφή από ανθρώπους που φοβούνται πρώτα τον εαυτό τους και μετά τους δίπλα τους που έχουν σε σύγκριση με αυτούς μία διαφορετική αντιμετώπιση της ζωής και διαφορετικές νόρμες. Ο φόβος λοιπόν ας μείνει στους άλλους. Όταν θα έρθουν οι στιγμές, γιατί θα έρθουν, να μιλήσεις στο παιδί σου θα το κάνεις με τον ίδιο φυσικό τρόπο που το κάνουν όλοι όταν το παιδί μπει στην περίοδο με τα “γιατί”. Και θα το κάνεις σωστά γιατί μέχρι τότε θα έχεις δουλέψει με όπλο την αλήθεια και θα έχεις δημιουργήσει ένα οικογενειακό περιβάλλον που το παιδί θα έχει αισθανθεί μία ασφάλεια αδιαμφισβήτητη. Άλλωστε πάρα πολλά παιδιά έχουν μεγαλώσει σε μονογονεικές οικογένειες χωρίς αυτό από μόνο του να τους έχει δημιουργήσει επιπρόσθετα προβλήματα.”
Ζητάμε από τον Δημήτρη να στείλει το μήνυμα του στα ζευγάρια που σαν και αυτόν σκέφτονται να κάνουν ένα παιδί.
“Από τη στιγμή που το έχουν σκεφτεί καλά και είναι απόλυτα σίγουροι γι’ αυτή την μεγάλη χωρίς αναίρεση αλλαγή στη ζωή τους, θα πρέπει να ξέρουν ότι δεν είναι πολύ απλή υπόθεση και κυρίως να γνωρίζουν πολύ καλά το νομικό κομμάτι ώστε να μην βρεθούν προ εκπλήξεων. Στην Ελλάδα η παρνθεσία δεν αφορά στους ανύπανδρους άνδρες. Για να προχωρήσει κανείς σε παρενθεσία θα πρέπει πρώτα να ζητήσει την άδεια από τα ελληνικά δικαστήρια και μέχρι στιγμής ο νόμος αναφέρεται σε ζευγάρια που λόγω προβλημάτων υγείας καταφεύγουν σε αυτήν. Όσον αφορά την τεκνοθεσία, τα ιδρύματα είναι πάρα πολύ προσεκτικά και δεν θα έδιναν ένα παιδί σε ένα μόνο άνδρα τη στιγμή που είναι στοίβες οι αιτήσεις από παντρεμένα ζευγάρια που περιμένουν για χρόνια τη σειρά τους. Ακόμα και στις ιδιωτικές υιοθεσίες πρέπει κανείς να είναι πάρα πολύ προσεκτικός και να γνωρίζει ότι θα υπάρχει για μεγάλο χρονικό διάστημα επιτήρηση και τελική έκθεση από κοινωνικούς λειτουργούς στο δικαστήριο, όπου δεν είναι απαραίτητο να είναι θετική. Ο μόνος τρόπος για να γίνει κανείς πατέρας είναι να το συναποφασίσει με κάποια γυναίκα της απολύτου εμπιστοσύνης του και φυσικά σε οποιαδήποτε περίπτωση να έχει από κοντά για σύμβουλό του έναν πολύ καλό δικηγόρο.”
“Είναι δύσκολο να αποδομείς τα πρότυπα…”
Η περίπτωση της Ραλλίας μας έφερε σε επαφή με το θέμα της τρανς γονεϊκότητας. Η Ραλλία είναι μια 48χρονη τρανς γυναίκα που αποφάσισε να μπει σε διαδικασία επαναπροσδιορισμού φύλου, ενώ είχε ήδη αποκτήσει δύο παιδιά (από ετεροκανονικούς γάμους).
“Η δική μου περίπτωση είναι κάπως ιδιάζουσα. Έχω κάνει με τις συζύγους μου δύο παιδιά, μια κόρη ηλικίας 19 ετών και έναν μικρότερο γιο. Αν και αναγνωρίζομαι ως ο πατέρας των παιδιών αυτών, σύμφωνα με τον νόμο που υπάρχει στην Ελλάδα, αν αλλάξω τα χαρτιά μου και αναγνωριστώ επίσημα ως γυναίκα, σταματώ να θεωρούμαι κηδεμόνας τους. Σαν να μην ήμουν ποτέ ο πατέρας τους. Σαν το άτομο που ήμουν πριν να μην υπήρχε ποτέ. Αυτόματα η γυναίκα παίρνει το παιδί και αναγνωρίζεται ως μοναδική κηδεμόνας. Πρέπει να το σκεφτώ πολύ καλά πριν αλλάξω τα χαρτιά μου και αρχίζω να ζω μόνιμα”.
Μοιραία ρωτάμε τη Ραλλία αν έχει μιλήσει με τα παιδιά της για αυτό και πως είναι η μεταξύ τους σχέση.
“Θεωρώ ότι το γεγονός ότι αν και τρανς γυναίκα, στις σεξουαλικές μου προτιμήσεις μού αρέσουν οι γυναίκες, είμαι δηλαδή τρανς γυναίκα λεσβία, βοήθησε την κόρη μου να καταλάβει πιο εύκολα αυτό που συνέβη. Ήταν περίπου 16 ετών. Δεν χρειαζόταν να αντιμετωπίσει την σκέψη ότι ο πατέρας της πηγαίνει με άνδρες. Άρα ο μπαμπάς δεν είναι ομοφυλόφιλος, ουφ ευτυχώς είναι όλα οκ λοιπόν… Επίσης, η εικόνα μου είναι (κατ΄επιλογή μου) σε μια ανδρόγυνη κατάσταση. Αυτό βοήθησε κάπως σε κοινωνικό επίπεδο. Γενικά, χρειάστηκε και από τη μεριά μου να κάνω μελέτες, έρευνες, σκέψεις ώστε να φτάσω στις απόψεις που έχω για το φύλο. Ο γιος μου είναι ακόμα πολύ μικρός για να του το εξηγήσω. Το καταλαβαίνει όμως ενστικτωδώς και αυτό είναι εντυπωσιακό. Κάποια στιγμή με ρώτησε: “Μπαμπά είσαι γυναίκα;”.
Μου πήρε σχεδόν 3 χρόνια. Ήθελε κόπο. Πρέπει να το κάνεις σιγά, σιγά. Πρώτα απ’ όλα να δείξεις στο παιδί την αγάπη σου και να του εξηγήσεις ότι δεν τη χάσει ποτέ. Εδώ πρέπει να πω κάτι που κατά τη γνώμη μου είναι πολύ σημαντικό. Πρόκειται για μια αμφίδρομη διαδικασία. Όση δύναμη και χρόνος χρειάζεται ένα άτομο να ανοιχτεί στο παιδί του, άλλη τόσο δύναμη και χρόνος χρειάζεται και το ίδιο το παιδί για να συνειδητοποιήσει τη νέα κατάσταση, Μου πήρε χρόνια για να καταλήξω εδώ που είμαι με τον εαυτό μου. Πως περιμένω λοιπόν από κάποιον να το αντιληφθεί αμέσως;
Στην περίπτωση μου με βοήθησε η σωστή ενημέρωση. Τώρα η κόρη μου είναι 19 και είναι σε θέση να καταλάβει τι μου συμβαίνει. Με ακολουθεί, έρχεται μαζί μου σε οργανώσεις, της δίνω υλικό. Έχουμε μια πάρα πολύ καλή σχέση. Οι αλλαγές έρχονται σιγά σιγά. Είναι δύσκολο να αποδομείς τα πρότυπα. Το πιο σωστό είναι να περιμένεις. Αν μπορεί να αλλάξει κάτι είναι μόνο μέσω της εκπαίδευσης.
Το φύλο σου και η δημιουργία οικογένειας αποτελούν δύο ουσιαστικές ανάγκες. Ανάγκες που δεν τις ελέγχεις, απλά υπάρχουν και εσύ τρέχεις από πίσω τους. Είναι μονόδρομος. Σαφώς και υπάρχουν δυσκολίες σε όλο αυτό. Ξεπερνιούνται όμως!”
