Τι σημαίνει queer όπερα; Και πώς συστήνεις αυτό το είδος σε ένα κοινό που έχει μάθει να αναγνωρίζει την όπερα μέσα σε ένα πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο; Ο Φοίβος Δούσος και ο Φιλ Ιερόπουλος (σ.σ. ή αλλιώς τα ΦΥΤΑ) αναλαμβάνουν αυτό το δύσκολο εγχείρημα, παρουσιάζοντας το “ORFEAS 2020″, την πρώτη ελληνική queer όπερα στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Πώς προέκυψε η συνεργασία με την Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής;
Φοίβος: Αυτό το πρότζεκτ το συζητάμε τουλάχιστον 3 χρόνια και έχει περάσει από διάφορες φάσεις. Με τον Αλέξανδρο Ευκλείδη, που είναι διευθυντής στην Εναλλακτική Σκηνή, είχαμε μια επικοινωνία αρκετών χρόνων και κάποια στιγμή συζητήσαμε να δημιουργήσουμε κάτι.
Φιλ: Κάναμε και πέρσι ένα event στη Λυρική, που λεγόταν “Queer Αναγνώσεις της Λένας Πλάτωνος”. Ήταν κάτι σαν ένα pro event αυτού του πράγματος. Η αλήθεια είναι όμως πως δεν είχαμε στα σχέδια μας μέχρι τότε να κάνουμε όπερα.
Λαμβάνοντας υπόψη πως μιλάμε για ένα queer έργο, πώς σχολιάζετε το άνοιγμα αυτό της Λυρικής σε ένα queer κοινό;
Φοίβος & Φιλ: Από την αρχή της, η Εναλλακτική Σκηνή ήθελε να γίνουν πράγματα που ανοίγουν αυτό τον θεσμό και σε άλλα κοινά, να κάνει engaged με άλλες κοινωνικές ομάδες. Όταν γνωριστήκαμε το 2012 και αρχίσαμε να συζητάμε ως ΦΥΤΑ, είχαμε μιλήσει και για ένα περιστατικό που είχε γίνει με τη Λυρική το 2009. Είχε να κάνει με μια παράσταση, στην οποία η σκηνοθέτρια είχε ενσωματώσει ένα γκέι φιλί. Η ορχήστρα τότε είχε διαφωνήσει, γιατί το θεώρησε προκλητικό. Έγραψε μάλιστα και ένα κείμενο για το πόσο χυδαίο ήταν κλπ. Έγινε και μια μεγάλη παρέμβαση στη Λυρική από ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστές. Αυτό ίσως είναι ένα queer αγκάθι που υπάρχει στη σύγχρονη ιστορία της Λυρικής.
Φοίβος: Να πούμε ότι και εμείς έχουμε στο έργο μας ένα γκέι φιλί, το οποίο το βάλαμε συνειδητά. Έρχεται και σαν ένας κύκλος με αυτό που είχε συμβεί το 2009.
Φιλ: Το γκέι φιλί που δεν συνέβη τότε, συμβαίνει τώρα. Γιατί κάθε κύκλος πρέπει να κλείνει.
Είπατε και πριν ότι η όπερα δεν ήταν στα σχέδιά σας. Πώς και επιλέξατε να ασχοληθείτε τελικά μ΄αυτό το είδος;
Φοίβος: Να πούμε εδώ ότι η όπερα εξ ορισμού είναι ένα καλιαρντό πράγμα … the rest is drag all the way. Βέβαια κάποιοι Έλληνες φίλοι της όπερας μας είπαν κίναιδους και πως εκχυδαϊζουμε ιερά έργα, οπότε ίσως δε συμφωνούν όλοι με τον ορισμό μας τελικά. Η πρόκληση για εμάς ήταν να πάμε παραπέρα από κάτι που ήταν ήδη πολύ camp και να διαχειριστούμε το τι σημαίνει το queer μέσα σε μια όπερα. Πώς μπορούμε δηλαδή να το δούμε μέσα από ένα πολιτικό πρίσμα. Όχι μόνο ως μια αισθητική αλλά κι ως μια πολιτική τοποθέτηση για το πώς αντιμετωπίζεις παγιωμένες ιδέες και αντιλήψεις.
Φιλ: Πάντως σίγουρα βγάζει πιο πολύ νόημα να κάνεις κουήρ όπερα απ’ ο,τι κουήρ υπαρξιακό θέατρο, αν και τώρα που το σκέφτομαι ένας κουήρ Μπέκετ μπορεί να είχε ενδιαφέρον (Δημήτρη Λιγνάδη, στείλε inbox).
Γι΄αυτό και η επιλογή του συγκεκριμένου έργου;
Φιλ: Ο Ορφέας είναι από τις πολύ πρώτες ή ίσως και η πρώτη όπερα. Αυτό σημαίνει η όπερα ως φόρμα, όταν ο Μοντεβέρντι έγραψε τον Ορφέα, ήταν ένα καινούριο πράγμα. Αυτό για μια “κουηροποίηση” δίνει ένα πολύ καλό έδαφος, γιατί σημαίνει πως όλα είναι δυνατά.
Φοίβος: Σε σχέση τώρα με τον μύθο, μιλάμε για έναν χαρακτήρα – ο άνδρας που τραγουδά και μαγεύει τους ανθρώπους – που απομακρύνεται από την εικόνα μιας μάτσο ανδρικής φιγούρας. Ο Ορφέας αποτελεί δηλαδή μια πιο ευάλωτη υποκειμενικότητα. Επίσης, στον Οβίδιο εμφανίζεται στο τέλος του μύθου, αφού έχει χάσει την Ευρυδίκη κλπ, να αποπλανεί άνδρες με τη μουσική του, με τις γυναίκες της Θράκης (Μαινάδες), να ζηλεύουν που τις αγνοεί και να τον κομματιάζουν. Όλο αυτό φυσικά δημιουργεί διάφορα ερωτηματικά σε σχέση με τη σεξουαλικότητα, τα οποία -αν πάρεις τον μύθο όπως τον ξέρουμε από το σχολείο-, δεν υπάρχουν. Όπως και δεν υπάρχουν ούτε στην εκδοχή του Μοντεβέρντι.
Η δική σας προσέγγιση ποια είναι;
Φιλ: Εμείς έχουμε κάνει πλήρη διασκευή του λιμπρέτου και την έχουμε φέρει στο παρόν ή στο σύντομο μέλλον. Έχουμε κρατήσει τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται το έργο, τα μέρη του κλπ., αλλά το έχουμε φέρει στο σήμερα. Ο δικός μας Ορφέας είναι ο πρώτος ανοιχτά γκέι Έλληνας πρωθυπουργός. Και μάλιστα στη δική μας εκδοχή, το έργο ξεκινά με τον γάμο με τον σύντροφό του, γιορτάζοντας συγχρόνως την νίκη του κόμματος του και την εκλογή του, χάρη στην πειθώ του. Ο δικός μας Ορφέας δεν είναι μουσικός, είναι πολιτικός, οπότε η δεινότητά του είναι η ρητορική. Ο απόλυτος λαϊκιστής, που κατάφερε να πείσει τους Έλληνες. Στην πορεία βέβαια τα πράγματα δεν εξελίσσονται και τόσο καλά.
Ποιους στόχους εξυπηρετεί το queer στοιχείο;
Φιλ: Στο να θέτει ερωτήματα. Πρόκειται για ένα αμιγώς πολιτικό έργο. Χρησιμοποιεί (και) το queer ως μια ευκαιρία να μιλήσει για γενικότερες παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας. Ανοίγει μια κουβέντα λίγο σκληρή για την Ελλάδα, που είναι όμως σημαντικό να κάνουμε γενικώς στη δουλειά μας. Έχουμε δουλέψει με πολλούς κουήρ περφόρμερς και φυσικά έχουμε συνεργαστεί και με τον Ζακ και παραμένουμε τραυματισμένοι απ’ τη δολοφονία του. Για μας μια κουήρ τέχνη πρέπει πάντα να περνάει και από το βίωμα.
Φοίβος: Να σκεφτείς, όταν ξεκινήσαμε αυτή τη διαδικασία, δεν είχε γίνει το περιστατικό της δολοφονίας του. Θέλαμε πιο πολύ να έχει ένα κομμάτι του κουήρ celebration. Στην πορεία, εξαιτίας της δολοφονίας και του οτι η συγγραφή του κειμένου έπεσε πολύ κοντά σ΄αυτή την περίοδο του πένθους, το έργο άλλαξε ριζικά.
Queer περιεχόμενο σημαίνει και queer αισθητική;
Φοίβος & Φιλ: Φυσικά. Τα κοστούμια της Daglara παίζουν σημαντικό ρόλο στο κομμάτι της αισθητικής. Στο έργο επίσης δουλεύουμε και με άτομα του queer περφόρμανς, drag και queer περφόρμερς, που έρχονται σε μια συνομιλία με το οπερατικό.
Σε ποιο κοινό θα λέγαμε ότι απευθύνεται το έργο;
Φιλ: Αυτό το έργο έχει κάποια σημεία που έχουν να κάνουν με τα queer politics που ίσως είναι κάπως δύσβατα για τους ανθρώπους που συνήθως βλέπουν όπερα. Το έργο ανοίγει περίπλοκα ζητήματα και δεν παίρνει τόσο ξεκάθαρες θέσεις. Ένα από τα βασικά θέματα που τίθενται στο έργο είναι ότι ναι μεν η ομοφοβία είναι κακή, αλλά για την πάταξη της ομοφοβίας, μέχρι ποιο σημείο φτάνεις; Τι είσαι διατεθειμένος να θυσιάσεις και πόσο προσέχεις να μην έχεις στην πορεία παράπλευρες απώλειες, τύπου να πέσεις σε ισλαμοφοβίες κλπ.; Εμείς δεν κάναμε εκπτώσεις στο πολιτικό περιεχόμενο, αλλά ταυτόχρονα είναι σε τελική ανάλυση μια όπερα και κάποιος θα διασκεδάσει παρακολουθώντας την ακόμα αν δεν έχει διαβάσει τα απομνημονεύματα της Judith Butler.
Φοίβος: Επίσης, μην ξεχνάμε πως πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό έργο και μας ενδιαφέρει να δούμε τις αντιφάσεις πολλών πολιτικών θέσεων. Προφανώς, δεν θεωρούμε ότι κάποιος έχει λύσει τον γρίφο της ύπαρξης ή τις σχέσεις με τον καπιταλισμό ή τη σχέση με το έθνος. Προσπαθούμε περισσότερο να τα θεματοποιούμε όλα αυτά και να τα φέρνουμε στην επιφάνεια, ανεξάρτητα από το αν είναι ενοχλητικά ή δημιουργούν πολώσεις.
Γιατί επιλέξατε την Έλενα Ακρίτα για τον ρόλο της λογικής;
Φοίβος & Φιλ: θέλαμε έναν iconic πρόσωπο. Ήδη μιλούσαμε για το προφίλ της Ακρίτα και για το πόσο υποστηρίζει θέματα, όπως αυτό του Ζακ. Μας άρεσε το προφίλ της και μας ταίριαζε για έναν χαρακτήρα που μιλάει σε ένα μεγάλο κομμάτι των Ελλήνων και που εκφράζει τη λογική. Το ότι δέχθηκε να το κάνει μας χαροποίησε πάρα πολύ.
Πληροφορίες
ΦΥΤΑ, Orfeas 2020
Όπερα σε παράφραση
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής,
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, 14, 15, 21, 22, 28, 29/3. Ώρα έναρξης: 20:30 (Κυριακές: 19:00)
Ερμηνεύουν: Γεώργιος Ιατρού, Λητώ Μεσσήνη, Διαμάντη Κριτσωτάκη, Νίκος Ζιάζιαρης, Σταμάτης Πακάκης, Γιώργος Ρούπας, Αντώνης Σταμόπουλος, Smaragda, Νίκος Mochi Γεωργίου, Μαρίζα Τσάρη Performers: Kangela Tromokratisch, ActiVista, Στέλλα Αγγελίδου Στον ρόλο της Λογικής το ολόγραμμα της Έλενας Ακρίτα
Μουσικοί: Τζούλια Σουόμπ, Νάταλι Καρντούτσι (μπαρόκ βιολί), Άννα Ντανιλέφσκαγια, Αθανασία Τέλιου (βιόλα ντα γκάμπα), Πήτερ Φερρέττι (βιολόνε), Κώστας Τσιώλης (συνθεσάιζερ)
