Από τις πιο εμβληματικές ταινίες στο Διεθνές Διαγωνιστικό τμήμα Ντοκιμαντέρ των 29ων Νυχτών Πρεμιέρας, το «Queendom» της Ρωσίδας δημιουργού Άνια Γκαλντάνοβα, δίκαια φεύγει με Ειδική Μνεία στις αποσκευές του.
της Δήμητρας Κυρίλλου
Το «Queendom» ακολουθεί τη drag performer Τζένα, σε μια διαδρομή αυτό-ανακάλυψης και σχολιασμού της ταραγμένης πολιτικής ζωής της σύγχρονης Ρωσίας, από την οπτική ματιά ενός νέου queer ανθρώπου που δεν έχει φωνή, και εν τέλει ούτε δικαιώματα.
Σε μια χώρα, στην οποία βασιλεύει ο αυταρχισμός, η πολεμική κλιμάκωση και η επίσημη ομοφοβική ρητορεία, ένα αιθέριο και αλλόκοτο πλάσμα όπως η Τζένα χρησιμοποιεί το σώμα της σαν φορέα άρθρωσης πολιτικού λόγου. Το ενδύει με κοστούμια δικής της έμπνευσης και κατασκευής, συνδυάζοντας κάθε λογής υλικά, από κουρέλια και συνθετικά καλύμματα, μέχρι την ίδια τη Ρωσική σημαία και περιδιαβαίνει τις κεντρικές λεωφόρους της Μόσχας και τις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας (όταν αυτές κατορθώνουν να πραγματοποιηθούν), αφήνοντας το δικό της στίγμα στα τεκταινόμενα.
Η στάση της έχει επιπτώσεις: Την εκδίωξη, όχι μόνο από χώρους όπως το supermarket στο χωριό της, αλλά και την αποβολή από τη σχολή κομμωτικής στη Μόσχα. Ο παππούς και η γιαγιά της την είχαν στείλει εκεί με αγάπη και προσδοκίες, ώστε να μην χρειαστεί να βιοπορίζεται όπως οι ίδιοι, καθαρίζοντας ψάρια και συσκευάζοντας αυγοτάραχο στο μικρό ψαροχώρι της γενέτειράς της.
Όμως η Τζένα έχει σχέδιο: Το ταξίδι της δεν είναι μόνο γεωγραφικό, από τα βάθη της Σιβηρίας στη Μόσχα – επιστροφή στο Μαγκαντάν και τελική αναχώρηση για Γαλλία, για να ακολουθήσει το όνειρό της. Είναι διαδρομή αυτογνωσίας, τοποθέτησης απέναντι στην (συχνά ζοφερή) πραγματικότητα και χάραξης πορείας.
Συνομιλώντας με την κινηματογραφίστρια, Άννα Γκαλντάνοβα, ένα βροχερό πρωινό στην Μητροπόλεως.
Πώς κατάφερες και έφτιαξες αυτό το δυνατό ντοκιμαντέρ σε αυτή τη χώρα και σε αυτές τις συνθήκες;
Ήμουν πολύ τυχερή που γνώρισα τη Τζένα, έμενε κοντά στο σπίτι της μητέρας μου στην Αγία Πετρούπολη. Αποφάσισα ότι ήταν μια συναρπαστική ιστορία που άξιζε να αφηγηθώ στην οθόνη. Αισθάνομαι πολύ τυχερή που τη συνάντησα τη συγκεκριμένη στιγμή. Όταν γνωριστήκαμε, η Τζένα βρισκόταν στην αρχή της ανακάλυψης της «εαυτής» της, είχε ένα τυπικό drag queen ύφος. Ξέρεις, όταν γυρίζεις ντοκιμαντέρ, κάτι τέτοιο είναι σπάνιο, καθώς ενθουσιάζεσαι με μια κατάσταση όταν αυτή έχει ήδη τελεστεί. Ενώ εγώ ξαφνικά είδα έναν άνθρωπο να εξελίσσεται μπροστά τα μάτια μου. Δεν ήξερα πού θα μας βγάλει αυτό, ούτε κι εκείνη, πειραματιζόταν σε διαφορετικά στυλ. Τη γνώρισα στην Αγία Πετρούπολη από όπου κατάγομαι, έμενε σχεδόν απέναντι από το σπίτι της μαμάς μου. Αυτό μας έφερε πολύ κοντά, εκείνο το διάστημα έκανα έρευνα σε μορφή επεισοδίων για διαφορετικούς χαρακτήρες το καθένα. Η Τζένα επρόκειτο να αποτελέσει το τελευταίο επεισόδιο, αλλά θεώρησα τόσο σημαντική την εμπειρία, που αποφάσισα να το επεκτείνω στο ντοκιμαντέρ που είδατε.
Και χρειάστηκε να την ακολουθήσεις ως στην άκρη της γης (η πατρίδα της βρίσκεται στο Μαγκαντάν της Σιβηρίας)… Ρωτάω επειδή εντυπωσιάστηκα από την αμεσότητα των αντιδράσεων των ανθρώπων του περιβάλλοντος της Τζένα, της γιαγιά της και του παππού της που γκρινιάζει και την επιπλήττει διαρκώς!
Πράγματι, δεν ήταν πάντα εύκολο να τα διαχειριστώ όλα αυτά.
«Το drag είναι υπόθεση πολιτική», λέει κάποια στιγμή στη Τζένα ένας φίλος της, νομίζω στη σκηνή που την βοηθά να ντυθεί «Ρώσικη σημαία» για να πάει στη διαδήλωση κατά της εισβολής στην Ουκρανία. Μου μοιάζει ότι αυτό είναι κάτι σαν statement της ταινίας.
Κατ’ακρίβεια, η σκηνή στην οποία αναφέρεσαι είχε γυριστεί λίγους μήνες νωρίτερα, πριν την κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία, η Τζένα συμμετείχε σε μια διαμαρτυρία για τον Ναβαλνι και η ιδέα της να ντυθεί Ρωσική σημαία ήταν συνδυασμός drag και πολιτικής, γιατί όταν κυκλοφορούσε στο δρόμο ήταν τόσο αλλόκοτο θέμα, καθώς την γνωρίζουν στη Μόσχα, και συζητήθηκε. Βέβαια, για αρκετούς ανθρώπους δεν ήταν σαφές το statement. Βλέπεις δεν μιλάει, δεν εξηγεί, λειτουργεί οπτικά κι αυτό δίνει ακόμα πιο συναρπαστικό και πολύ δυνατό αποτέλεσμα. Και σίγουρα το drag είναι πολιτικό και υπάρχει στα πιο «δύσκολα» μέρη του κόσμου, στο Τόκυο που πήγαμε μετά τη Ρωσία, ακόμα και με όμορφες drag queens, όπου υπήρχε τεράστια καταπίεση, ακόμα και πίσω από κλειστές πόρτες ή underground, κάνεις αυτό που πρέπει να κάνεις, είναι δήλωση.
Και για μένα, όταν η Τζένα μου δήλωσε ότι θέλει να κάνει την performance για τη διαμαρτυρία για την φυλάκιση Ναβάλνι, φοβήθηκα, σκέφτηκα τι θα επακολουθήσει, ότι θα την δείρουν, θα συλληφθεί κλπ. Αλλά και πάλι δεν μπορείς να εμποδίσεις κάποιο άτομο που θέλει να εκφραστεί. Δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα ωστόσο, και τότε μου δήλωσε ότι τελικά κατανόησε τη σκοπιμότητα του ινσταγκραμ, ότι δεν είναι απλά ένας χώρος για να αναρτά κανείς εικόνες, αλλά πλατφόρμα, την οποία διαπίστωσε ότι μπορούσε να χρησιμοποιήσει για πολιτική νοηματοδότηση, για τη λοατκι+ θεματολογία, για το πολιτικό της όραμα, για τα πάντα. Δεν είμαι άνθρωπος των media, αλλά χάρηκα όταν άκουσα αυτό το συμπέρασμα.
H Τζένα πάντως επέμεινε στο ταξίδι της, παρά την κλιμάκωση των απορρίψεων. Η αποβολή από τη σχολή δεν την πτόησε. Την παρακολουθούμε στο ξέσπασμα του πολέμου να κορυφώνει τις εμφανίσεις της. Θα ήθελα να ρωτήσω για την ανταπόκριση της Ρωσικής κοινωνίας στο έργο της Τζένα. Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε ανθρώπους να επιδοκιμάζουν, να την φωτογραφίζουν.
Το αντίθετο συνέβη, η αποβολή λειτούργησε σαν καύσιμο για να συνεχίσει. Πάντως δεν πρόκειται για 100% κατανόηση της θέσης της, μπορεί να τους φαίνεται ακραίο, τρομακτικό, αστείο, ευτυχώς κάποιοι γελούσαν, δεν πρόκειται για αποδοχή, αλλά και πάλι το εκτιμήσαμε σαν θετική αντίδραση.
Υπάρχει περίπτωση να προβληθεί το ντοκιμαντέρ στη Ρωσία;
Θα μου φαινόταν αστείο να προβληθεί στη Ρωσία, το ψάχνουμε. Η αρχική μου ιδέα ήταν ότι τέτοιες ιστορίες είναι προσπελάσιμες στους Ρώσους πολίτες, ανθρώπους σαν τη Τζένα που κρύβονται και αισθάνονται εκτός κανονικότητας, ώστε να δουν ότι μπορείς να έχεις φωνή, ακόμη και κάτω από αυτές τις συνθήκες στη Ρωσία που διαρκώς χειροτερεύουν. Αλλά είναι σημαντικό και για άλλα άτομα που δεν αποδέχονται, δεν αντιλαμβάνονται, η ιστορία είναι συγκινητική σε κοινωνικό επίπεδο. Ακόμα κι αν είσαι αντίθετος στη λοατκι+ κοινότητα, υπάρχει η ανθρώπινη προσέγγιση, η σχέση με τους γονείς και τους παπούδες, μπορείς να ταυτιστείς με τις καταστάσεις που απεικονίζουμε. Οπότε ελπίζω κάποτε να προβληθεί κάποια στιγμή στη Ρωσία και να τη δει όσο περισσότερος κόσμος, να δοκιμαστούν οι κυρίαρχες απόψεις. Δεν πιστεύω ότι ο κόσμος αλλάζει με ταινίες σαν αυτή, αλλά και δυο – τρία άτομα να προβληματιστούν, για μένα αρκεί.
Τώρα η Τζένα έχει φύγει από τη Ρωσία, το ίδιο και εσύ, θε μας μιλήσεις για τα επόμενα σχέδια σου;
Και οι δυο έχουμε εγκαταλείψει τη χώρα, το κάναμε μαζί, όπως περίπου το είδες στην ταινία. Τεχνικά, μπορώ να επιστρέψω, αλλά δεν θα το ρισκάρω, δεν γνωρίζω τι πιστεύουν για μένα και την ταινία, ενδέχεται να αντιμετωπίσω ποινές χρόνων φυλάκισης. Μένω με την κόρη μου στο Παρίσι, όπου μένει και η Τζένα και έχουμε αρκετά σχέδια με τη Τζένα.
Το επόμενο σχέδιο μου δεν σχετίζεται με τη Τζένα, σχεδιάζουμε κάποια μικρότερα εγχειρήματα, γύρω από τη μόδα. Το επόμενο φιλμ θα είναι και queer σε αναζήτηση ταυτότητας, βασισμένο στην παιδική μου ηλικία, στην περιοχή καταγωγής του πατέρα μου στην Μπουριατία κοντά στα σύνορα με τη Μογγολία, την οποία επισκεπτόμουν σαν παιδί τα καλοκαίρια με την οικογένεια. Αυτό το κομμάτι της ταυτότητάς μου έχει χαθεί και θα ήθελα να το εξερευνήσω, όπως και ό,τι με περιβάλλει και με ενοχλεί, ζητήματα για την λοατκι+ κοινότητα στη Ρωσία, τον πόλεμο που βρίσκεται σε εξέλιξη, διάφορα ζητήματα…
Ήθελα να ρωτήσω για τις αναφορές που υπάρχουν στα στρατόπεδα εξορίας, τα γκουλάγκ κοντά στην πόλη καταγωγής της Τζένα. Ήθελες σκόπιμα να συσχετίσεις το παρελθόν με τη σημερινή καταστολή;
Εννοείται ότι ήταν σκόπιμη. Βέβαια δεν ήξερα για την καταγωγή της Τζένα, όταν συνειδητοποίησα πού πηγαίναμε, σκέφτηκα πόσο τρομερή είναι η σύνδεση ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, οπότε με τη Τζένα επισκεφθήκαμε διάφορα στρατόπεδα. Μετά η Τζένα αποφάσισε να διαβάσει Σολτζενίτσιν.
Ασφαλώς και σχετίζεται με τη σημερινή καταστολή. Η Τζένα κατάγεται από ένα χωριό κοντά στο Μαγκαντάν, σε αυτό το μέρος η ελευθερία βρίσκεται σε διωγμό για γενιές, και σ’αυτό τον τόπο γεννήθηκε ένα πλάσμα σαν τη Τζένα. Κατά κάποιο τρόπο η ιστορία επαναλαμβάνεται. Η θεία της Τζένα το σχολιάζει κάποια στιγμή, λέγοντας ότι είναι DNA, κληρονομήσαμε τον φόβο, όλοι το συναισθάνονται συνειδητά ή όχι, είναι εκεί με όλα αυτά που συμβαίνουν σήμερα, είναι τρομακτικό συναίσθημα ο φόβος.
Ένα μήνυμα για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα στην Ελλάδα;
Δύναμη, ανοιχτο μυαλό, μην φοβάστε, θα αντιμετωπίσουμε τον φόβο, δεν έχει σημασία αν πρόκειται για την Ελλάδα τη Ρωσία ή την Τουρκία, μπορούμε να διεκδικούμε τους δρόμους, να φοράμε ό,τι θέλουμε και να μιλάμε όπως θέλουμε!
φωτογραφίες: Κυριακή Φραγκιαδάκη
