Επειδή καμία ερώτηση δεν έχει μόνο μία απάντηση, σε κάθε τεύχος θέτουμε ένα ερώτημα που μας απασχολεί, ζητώντας από έξι (σ.σ. διαφορετικά) άτομα να μας το απαντήσουν. Αυτή τη φορά 6 άτομα μιλούν για το «πόσο εύκολα μπορεί να ανακάμψει ο πολιτισμός στη χώρα μας, μετά την πανδημία».
Αλέξανδρος Ευκλείδης
Σκηνοθέτης, Καλλιτεχνικός διευθυντής της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Ένα από τα λίγα πράγματα στο οποίο συμφωνούν διαχρονικά οι άνθρωποι του πολιτισμού, δημιουργοί και κοινό, είναι η πίστη σε μία διαρκή κρίση του. Διαβάζοντας παλιότερες αποτιμήσεις της πολιτιστικής παραγωγής μιας δεδομένης ιστορικής στιγμής (στη συγχρονία και όχι εκ των υστέρων) σπάνια θα βρει κανείς θετικές αναφορές. Η κρίση είναι μια εγγενής συνθήκη της τέχνης και του πολιτισμού. Στο σημερινό συγκείμενο, η κρίση είναι, ωστόσο, μετρήσιμη. Οι χώροι πολιτισμού δεν έκλεισαν σε πολέμους ή δικτατορίες και άνθισαν αντί να μαραζώσουν κατά τη διάρκεια της δεκαετούς οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, από τον Μάρτιο του 2020 και με προοπτική τουλάχιστον ενός χρόνου, ο πολιτισμός και ιδιαίτερα οι τέχνες του ζωντανού θεάματος βρίσκονται ενώπιον μιας πρωτοφανούς συνθήκης, που συνιστά μια αντικειμενική κρίση. Ο μόνος λόγος για τον οποίο είμαι αισιόδοξος για την επόμενη μέρα είναι η αντοχές που έχουν αναπτύξει μέσα στα χρόνια οι άνθρωποι του πολιτισμού στη χώρα μας, με δεδομένη την διαχρονικά ελάχιστη κρατική υποστήριξη. Ποτέ δεν υπήρξαν εποχές παχιών αγελάδων για τον πολιτισμό, γι’ αυτό και οι άνθρωποί του είναι επινοητικοί μαχητές. Μια δεύτερη πηγή αισιοδοξίας: το κοινό είδε τι σημαίνει μια ζωή χωρίς ζωντανό πολιτισμό.
Holy Grace
Drag Queen, Perfomer
Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια της πανδημίας φάνηκε το πόσο υποβαθμισμένες έχουμε τις τέχνες και τον πολιτισμό στη χώρα μας. Η κυβέρνηση με τις επιλογές της, αντιμετώπισε για άλλη μια φορά τους καλλιτέχνες, ως πολίτες δεύτερης διαλογής. Θεωρώ πως με το πέρας της πανδημίας, η ανάκαμψη του πολιτισμού στη χώρα μας θα είναι αργή μα σταθερή. Σίγουρα, προέχει η ασφάλεια και η υγεία όλων, αλλά κάπου πρέπει να μεριμνήσουμε και για το κομμάτι της ψυχικής υγείας. Λύση για την ψυχική ανάταση κρύβεται και στη διασκέδαση. Και η διασκέδαση, σε οποιαδήποτε μορφή της, ήταν ανέκανθεν κομμάτι του πολιτισμού και της κουλτούρας μας. Επίσης, αυτή τη στιγμή έχουμε όλοι ένα κοινό βίωμα για το οποίο μπορούμε να συνομιλήσουμε “σκηνή” με “πλατεία”. Επομένως, αν όλα πάνε καλά και πάρουν τα πράγματα τον δρόμο τους, είναι στο χέρι και του “πολιτισμού” πως θα τραβήξει τον κόσμο σε κάτι που είναι “ζωτικό” και συνομιλεί και δεν είναι απλώς αυτάρεσκο. Σε γενικές γραμμές θα έλεγα πως αισιοδοξώ. Αλλά μας περιμένει πάρα πολλή δουλειά μπροστά μας. Να είμαστε καλά στην υγεία μας και να βάλουμε όλοι τα δυνατά μας.
Νίκος Γιαβρόπουλος
Εικαστικός καλλιτέχνης
Έχοντας ως δεδομένο ότι ο πολιτισμός είναι άμεσα συνδεδεμένος με την παιδεία, την κουλτούρα και την οικονομία θα απαντήσω, όπως συνηθίζω, με ερώτηση. Να ανακάμψει και να πάει που; πριν την πανδημία; πριν την χρεοκοπία; πριν τον Γρηγορόπουλο; πριν τους ολυμπιακούς αγώνες; πριν το ευρώ; Όπως καταλαβαίνεις δεν είμαι πολύ αισιόδοξος και αυτό, γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών αυτής της χώρας έχει κουλτούρα πρωϊνάδικου, είμαστε ανιστόρητοι, πολιτικά και πολιτιστικά αναλφάβητοι, τι να κάνεις με τέτοιο υλικό; Να κάνει ο πολιτισμός επιθεώρηση; Φταίει ο ραγιαδισμός; η γεωγραφική μας θέση; η εσκεμμένη υπονόμευση της παιδείας; η άγνοια για πολιτιστικά θέματα; η φτώχεια; η απαξίωση των καλλιτεχνών από το κράτος; η μη συσπείρωση των καλλιτεχνών; το κάκιστο επίπεδο της τηλεόρασης; τα fake news; η κτηνώδης επίθεση στη χώρα μας την εποχή της κρίσης ακόμα και από παραδοσιακούς συμμάχους; το μαζί τα φάγαμε; ο Αμβρόσιος; το ότι το πολιτιστικό μας προϊόν είναι ο μουσακάς; ο γιαλός; όλα μαζί; Ανάκαμψη θα έρθει μόλις αρθούν τα μέτρα κατά του κορονοϊού και το πολιτιστικό περιβάλλον θα επιστρέψει στην αυτιστική του κανονικότητα! Ίσως τώρα να είναι μια ευκαιρία να αναρωτηθούμε τι θέλουμε από τον πολιτισμό, σε μια χώρα στην οποία γεννήθηκε.
Kατερίνα Σταματάκη
Γενική Διευθύντρια εταιρείας παραγωγής PROSPERO, Πρόεδρος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Διοργανωτών Πολιτιστικών Εκδηλώσεων
Δύσκολο ερώτημα για μία χώρα που οι εταιρείες και οι εργαζόμενοι του πολιτισμού δεν αντιμετωπίζονται με μία μακροπρόθεσμη πολιτιστική πολιτική. Ο σχεδόν ολικά απενεργοποιημένος κλάδος εταιρειών και εργαζομένων βρίσκεται σε πλήρη μετεωρισμό, ατενίζοντας ένα αβέβαιο μέλλον και έναν εξαιρετικά θολό ορίζοντα αποκατάστασης. Για να ανακάμψει ο πολιτισμός θα πρέπει να υπάρξει ένα οργανωμένο και άμεσο πλαίσιο στήριξης. Οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις στον πολιτισμό πρέπει να επιδοτηθούν από το κράτος για να μπορέσουν να επιβιώσουν και να συνεχίσουν το επάγγελμά τους. Πρέπει να τεθούν σε παύση οι οικονομικές τους υποχρεώσεις προς το κράτος και τις τράπεζες, μέχρι να υπάρξει έναρξη εργασιών. Πρέπει να επιδοτηθούν τα ενοίκια και λοιπά έξοδα των συναυλιακών και θεατρικών χώρων, που είναι με κρατική εντολή σε παύση ενώ πληρώνουν κάθε μένα τα έξοδά τους με μηδενικά έσοδα. Παράλληλα, πρέπει να πραγματοποιηθούν όσο γίνεται περισσότερες δράσεις πολιτισμού με επιδοτούμενες συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις είτε ως live streaming είτε το ερχόμενο καλοκαίρι, ως open air παραστάσεις, σύμφωνα με τους υγειονομικούς κανόνες του ΕΟΔΥ. Πέρα από την οικονομική υποστήριξη και την επιδοματική πολιτική, θα πρέπει παράλληλα να μείνει ενεργή η πολιτιστική δράση δεδομένης της ψυχικής αναγκαιότητας τόσο των θεατών όσο και των ίδιων των καλλιτεχνών.
Λήδα Ρουμάνη
Στιχουργός
Δύσκολο στοίχημα. Σε επίπεδο «προσφοράς» από την άποψη της διάθεσης για δημιουργία, μπορώ να πω ότι όλοι οι καλλιτέχνες είναι στ’ αλήθεια έτοιμοι να παράξουν έργο. Επίσης, πιστεύω ότι το κοινό που αγαπά τις τέχνες και τον πολιτισμό θα είναι σίγουρα «διψασμένο» να δει ζωντανά μια συναυλία ή να παρακολουθήσει θέατρο ή να επισκεφτεί ένα μουσείο. Αυτό που θα είναι όμως δύσκολο μετά από μακρά περίοδο απόλυτης ισοπέδωσης θα είναι η δυνατότητα χρηματοδότησης καλλιτεχνικών εγχειρημάτων κι αυτό μπορεί να είναι μεγάλο εμπόδιο για την πραγματοποίηση αρκετών παραγωγών είτε μιλάμε για θέατρο είτε για μουσική, καθώς οι παραγωγοί και επιχειρηματίες γύρω από τον πολιτισμό έχουν υποστεί βαρύ πλήγμα. Αυτό θα είναι ακόμα πιο δύσκολο κατά τη μεταβατική περίοδο, δηλαδή την φάση που η πανδημία δε θα ανήκει στο μακρινό παρελθόν και που θα καραδοκεί η απειλή της αναγκαστικής ακύρωσης σχεδιασμένων παραγωγών εν όψει του φόβου επανεμφάνισης έξαρσης. Από τον Μάρτιο του 2020 έως σήμερα έχουν ματαιωθεί πολλά πρότζεκτ, άρα έχει ακυρωθεί κόπος κι έχουν πάει στα αζήτητα σχέδια και όνειρα με τα γνωστά επακόλουθα. Αν προστεθεί και η γενικότερη οικονομική δυσκολία στην εξίσωση μετά την κρίση, το στοίχημα δυσκολεύει κι άλλο γιατί μην ξεχνάμε ότι οι τέχνες και τα θεάματα για την επιβίωσή τους στηρίζονται στα εισιτήρια.
Βεατρίκη Ψυχάρη
Τραγουδίστρια, κειμενογράφος
Θα ήταν ευχής έργον η ανάκαμψη του κλάδου του πολιτισμού και του θεάματος να γίνει μέσα από μια εσωτερική αναγεννησιακή διαδικασία. Ο πολιτισμός, ως αυτόφωτη ύπαρξη θα είχε, άλλωστε, αυτή τη δύναμη. Δυστυχώς, όμως, όταν οι στάχτες προκαλούνται από ανώτερες δυνάμεις και όχι από μια παραγωγική αυτανάφλεξη, δε μπορεί να ξαναγεννηθεί ζωή με αυτό τον τρόπο. Ειδικά όταν εν προκειμένω οι στάχτες είναι το αποτέλεσμα μιας αμέριστης αβλεψίας, κεκαλυμμένου εθελοτυφλισμού και παντελούς απουσίας κράτους δικαίου σε μια εποχή που ένα πλήθος ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων καταστρατηγείται στο βωμό της προσωρινής λύσης. Ο πολιτισμός, εκτός από μια ανώτερη ιδέα που κινεί τη ζωή- και είναι αλήθεια, χωρίς αυτόν ο κόσμος θα πατούσε stop- είναι και οι άνθρωποί του. Και οι άνθρωποί του ψυχορραγούν, φέροντας την απελπισία 10 μηνών και ένα μεγάλο ερωτηματικό για όσους θα έρθουν, έχοντας ως μόνο δεδομένο έναν κρατικό μηχανικό ανίκανο να προστατεύσει τους θησαυρούς τους πολίτες του. Η έξοδος από αυτό το τούνελ ξέρουμε όλοι πως δυστυχώς θα είναι μακρόσυρτη και με άμαχο πληθυσμό στα μετόπισθεν. Θα χρειαστεί χρόνο, εσωτερικές δυνάμεις πίεσης, συνασπισμένες ομάδες, συμβιβασμούς σε όλα τα επίπεδα, κατανόηση από το ίδιο το κοινό του πολιτισμού και κυρίως μιας κοινή ματιά προς το φως.
