Μεγαλώνουμε με μια βαθιά ριζωμένη πεποίθηση που εξιδανικεύει τη μονογαμία και καταδικάζει τις εξωσυντροφικές σχέσεις ως κεράτωμα, απιστία, απάτη. Οποιαδήποτε εξωσυντροφική σεξουαλική επαφή «δείχνει» ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στο ζευγάρι, ότι έχει χαθεί η αγάπη και ότι είναι η αρχή του τέλους της σχέσης. Είναι πράγματι η μονογαμία κάτι καλό, ωφέλιμο και επιθυμητό, το οποίο πρέπει όλοι να φιλοδοξούμε να κατακτήσουμε; Αυτή την ερώτηση είναι χρήσιμο να την απαντήσει ο καθένας ξεχωριστά, για τον εαυτό του. Δε χρειάζεται να επικαλούμαστε υποτιθέμενους νόμους της φύσης για να διεκδικήσουμε το μοντέλο σεξουαλικής ζωής, που ταιριάζει σ’ εμάς και τον σύντροφό μας.
Το σεξ μπορεί να είναι αυτοσκοπός, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί μια πύλη εισόδου στον κόσμο ενός άλλου ανθρώπου. Απαιτεί έναν βαθμό ευαλωτότητας και οικειότητας, που μπορεί να μας φοβίζει ή/και να μας εξιτάρει. Το σεξ, σύμφωνα με τον θεωρητικό Ζορζ Μπατάιγ, συνδέεται με την αίσθηση της παράβασης· το να παραβαίνουμε κανόνες μας φοβίζει αλλά ταυτόχρονα μας εξιτάρει. Όταν είμαστε πολυετές ζευγάρι γίνεται να διατηρούμε μια σταθερή σχέση μεγάλης οικειότητας και ευαλωτότητας και συγχρόνως να αντλούμε αυτό το ηλέκτρισμα από την παράβαση των κανόνων και τον ενθουσιασμό από το άγνωστο και το καινούργιο; Η Έστερ Περέλ, βασιζόμενη σε εικοσαετή πείρα θεραπείας ζευγαριών, εκφράζει την άποψη ότι η ασφάλεια και η οικειότητα των μακροπρόθεσμων σχέσεων λειτουργούν επιβαρυντικά στο ερωτικό στοιχείο της παραβίασης των κανόνων, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για το καλό σεξ. Η ερευνήτρια Τζούλια Χάιμαν θέτει το ερώτημα μήπως ο ερωτισμός πρέπει αναγκαστικά να είναι κοινωνικά μη αποδεκτός ή παραβατικός, ώστε να λειτουργεί διεγερτικά στο έπακρον. Ίσως γι’ αυτό στις φαντασιώσεις μας, ένα τεράστιο ποσοστό άνω του 60% και αντρών και γυναικών διεγείρεται από σενάρια που δεν είναι κοινωνικά αποδεκτά (βιασμοί κτλ.).
Όταν είμαστε ζευγάρι επί πολλά έτη, ο ερωτισμός μεταξύ μας εξαρτάται από το πώς η σεξουαλική διέγερση αλληλοεπιδρά με τις προκλήσεις της καθημερινότητας και της ρουτίνας. Σύμφωνα με τον ψυχοθεραπευτή Τζακ Μόριν, ο ερωτισμός εδράζεται σε τέσσερις πυλώνες: α. λαχτάρα και προσμονή, β. παραβίαση των απαγορεύσεων, γ. αναζήτηση εξουσίας/δύναμης, δ. αντιμετώπιση των αμφιβολιών. Τέλος, σύμφωνα, με τη θεωρία του συναισθηματικού δεσμού, οι άνθρωποι βιώνουμε και χρησιμοποιούμε το σεξ διαφορετικά, ανάλογα με το αν αναπτύξαμε ασφαλή δεσμό με τους γονείς μας κατά την παιδική μας ηλικία.
Συχνά, το εξωσυντροφικό σεξ δεν αφορά το σεξ αυτό καθ’ αυτό. Δεν ψάχνουμε πάντα τη σεξουαλική εκτόνωση ή κάτι καλύτερο από αυτό που ήδη έχουμε, αλλά απλώς η ιδέα του «ξένου» λειτουργεί διεγερτικά. Στους ανθρώπους μας αρέσει να έχουμε ελευθερία επιλογών, ακόμα και αν δεν την ασκούμε. Μας αρέσει να εξερευνούμε και να ανακαλύπτουμε καινούργια πράγματα, αλλά ταυτόχρονα έχουμε βαθιά ανάγκη μια σταθερή φωλιά. Ωστόσο, η ύπαρξη αυτής της σταθερής φωλιάς απειλείται από τις εξερευνήσεις μας εκτός φωλιάς. Αυτό ίσως να ακούγεται εγωιστικό, τύπου «και την πίτα ολάκερη και τον σκύλο χορτάτο», όμως αυτή η επιθυμία να απολαμβάνουμε τον ενθουσιασμό του καινούργιου και τη σταθερότητα της φωλιάς δεν αφορά μόνο το σεξ· χρειαζόμαστε το γνώριμο και το ασφαλές αλλά χρειαζόμαστε και το καινούργιο, την περιπέτεια.
Θεωρώ χρήσιμο να εξετάσουμε για ποια απάτη και ποια απιστία μιλάμε. Πολλά ζευγάρια κάνουν μια σαφή διάκριση μεταξύ σεξουαλικής πίστης (με ποιον κάνω σεξ) και συναισθηματικής πίστης (με ποιον συνδέομαι συναισθηματικά). Οι δύο αυτές έννοιες συχνά ταυτίζονται αλλά εξίσου συχνά δεν συμπίπτουν. Για πολλά άτομα είναι απαραίτητο να έχουν μια συναισθηματική σύνδεση προκειμένου να μπορούν να λειτουργήσουν σεξουαλικά· για αυτά τα άτομα, η σεξουαλική και συναισθηματική πίστη είναι συνώνυμες έννοιες. Αντιθέτως, άλλα άτομα δε νιώθουν την ανάγκη να υπάρχει συναισθηματική σύνδεση προκειμένου να λειτουργήσουν σεξουαλικά· για αυτά τα άτομα, το σεξ εκτός σχέσης δεν απειλεί τη συναισθηματική σύνδεση του ζευγαριού, αρκεί ο κάθε σύντροφος να φροντίζει να προστατεύει τη σχέση.
Το μονογαμικό μοντέλο σχέσης έχει πολύ σαφείς κανόνες για το πώς πρέπει να λειτουργεί το ζευγάρι. Αντιθέτως, η πολυγαμία δεν έχει καθόλου ξεκάθαρους κανόνες, με αποτέλεσμα να δημιουργείται πολύ περισσότερο άγχος για το πώς να χειριστούμε καταστάσεις για τις οποίες δεν έχουμε προετοιμαστεί κοινωνικά. Όπως το περιγράφω στις ομάδες μου, η μονογαμία είναι σαν αυτοκινητόδρομος ταχείας κυκλοφορίας: υπάρχει σε όλους τους χάρτες, είναι ασφαλτοστρωμένος, έχει άψογη σήμανση, ξεκάθαρη κατεύθυνση· μπορεί το τοπίο να είναι λίγο βαρετό και να μην υπάρχουν εναλλαγές, αλλά πάντα ξέρεις πού πας, με ασφάλεια. Αν πάρεις κάποια από τις εξόδους που εμφανίζονται κάθε τόσο, υπάρχει κίνδυνος να απομακρυνθείς πολύ και να μην μπορέσεις να ξαναμπείς στον αυτοκινητόδρομο. Αντιθέτως, η πολυγαμία είναι σαν απάτητο δάσος, χωρίς μονοπάτια· το ζευγάρι καλείται να μπει στο άγνωστο δάσος, να ανοίξει μονοπάτια μόνο του, σε δύσβατα, αχαρτογράφητα εδάφη, γεγονός που σημαίνει ότι συχνά παίρνει λάθος δρόμο, πέφτει σε αδιέξοδα και χρειάζεται να αναθεωρήσει, να κάνει πίσω και να δοκιμάσει άλλο δρόμο που να του ταιριάζει καλύτερα· το δάσος της πολυγαμίας έχει περισσότερο άγχος, καθώς δεν ξέρουμε πού πατάμε.
Πολλά ζευγάρια γκέι αντρών επιλέγουν να έχουν ανοιχτή σχέση. Τα ποσοστά κυμαίνονται από 40%-80% ανάλογα με την έρευνα, σε αντίθεση με πολύ μικρότερο ποσοστό (γύρω στο 5%) στα ετερόφυλα και τα λεσβιακά ζευγάρια. Τα τρία τέταρτα των αντρών που έχουν δοκιμάσει τις ανοιχτές σχέσεις δήλωσαν ότι τις βρίσκουν «εξαιρετικές». Από αυτούς, τρεις στους τέσσερις ανέφεραν ότι έχουν κανόνες στη σχέση τους, αλλά το 21% παραδέχτηκε ότι είχε αθετήσει τους κανόνες τουλάχιστον μία φορά. Πολλοί γκέι άντρες τηρούν αρνητική στάση απέναντι στις ανοιχτές σχέσεις, ειδικά όσοι δεν έχουν τις δοκιμάσει ποτέ. Το 33% των αντρών σε μονογαμικές σχέσεις πιστεύουν ότι «οι ανοιχτές σχέσεις δεν είναι αληθινές σχέσεις», ενώ το 19% πιστεύει ότι οι σχέσεις καταλήγουν να ανοίξουν επειδή οι γκέι άντρες δεν μπορούν να μείνουν μονογαμικοί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ζευγάρια γκέι αντρών αναφέρουν το μικρότερο ποσοστό σοβαρών εξωσυντροφικών σχέσεων σε σύγκριση με τα ετερόφυλα και λεσβιακά ζευγάρια. Πιο συγκεκριμένα, τα ζευγάρια αντρών επιτρέπουν το εξωσυντροφικό σεξ αλλά όχι τις εξωσυντροφικές σχέσεις. Κι εδώ έγκειται μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα ετερόφυλα και τα γκέι αντρικά ζευγάρια: τα περισσότερα γκέι ζευγάρια επιτρέπουν το εξωσυντροφικό σεξ αρκεί να μην υπάρχει συναισθηματική εμπλοκή. Επιτρέπεται το σεξ με αγνώστους, αλλά αποθαρρύνεται ή απαγορεύεται η επανάληψη της ερωτικής συνεύρεσης με τον ίδιο άνθρωπο. Εν μέρει αυτό είναι εφικτό για τους γκέι άντρες επειδή μπορούμε να βρούμε σεξ χωρίς να χρειαστεί να μπούμε σε διαδικασία παρατεταμένης, εκτενούς γνωριμίας. Έτσι, το εξωσυντροφικό σεξ περιορίζεται μόνο σε σεξουαλική συνεύρεση, χωρίς συναισθηματικό δέσιμο. Παρ’ ότι πολλά ζευγάρια αντρών δεν υιοθετούν σεξουαλική αποκλειστικότητα, στην πράξη απαιτούν και εφαρμόζουν συναισθηματική μονογαμία, τη «μονογαμία της καρδιάς».
Γιατί οι ανοιχτές σχέσεις είναι τόσο διαδεδομένες στους γκέι άντρες; Οι άντρες συχνά διαχωρίζουμε το σεξ από τη συναισθηματική οικειότητα. Περίπου το ένα πέμπτο των αντρών σε ετερόφυλες σχέσεις και το 50% των αντρών σε γκέι σχέσεις δήλωσαν ότι το σεξ και η συναισθηματική οικειότητα είναι διαφορετικά πράγματα (σε αντίθεση με τις γυναίκες). Τα ποσοστά αυτά ήταν υψηλότερα στις γκέι σχέσεις, επειδή ήταν πιθανότερο και οι δύο σύντροφοι να μοιράζονταν την ίδια άποψη, ενώ στις ετερόφυλες σχέσεις ελάχιστες γυναίκες συμφωνούσαν με αυτή την άποψη. «Περίπου το 50% των αντρών σε γκέι σχέσεις τόνισαν ότι, παρότι το σεξ με τον σύντροφό τους έχει τη δύναμη να ενισχύσει τη συναισθηματική οικειότητα, το σεξ δεν ήταν ούτε ζωτικό για τη μακροπρόθεσμη επιτυχία της σχέσης τους ούτε δείκτης του πόσο συναισθηματικά συνδεδεμένοι και αφοσιωμένοι ήταν σαν ζευγάρι».
Οι άντρες κατά κανόνα έχουμε ενθαρρυνθεί να αντιμετωπίζουμε το σεξ ως απλή ψυχαγωγία, σε αντιδιαστολή με τις γυναίκες. Για τις γυναίκες, το σεξ δύσκολα μπορεί να είναι μόνο σεξ, καθώς κινδυνεύουν με διάφορους τρόπους. Αυτή η νοοτροπία περί σεξ ως απλής ψυχαγωγίας επιτρέπει στους γκέι άντρες να έχουμε μια πιο χαλαρή στάση απέναντί του. «Δεδομένου ότι τα ζευγάρια που ανήκουν σε σεξουαλικές μειονότητες έχουν ιστορικά αποκλειστεί από την ευρύτερη αποδοχή της κοινωνίας, πολλά από αυτά έχουν δημιουργήσει το δικό τους σύστημα αξιών. Επειδή παρατηρούν ότι η μονογαμία δεν λειτουργεί για πολλά ετερόφυλα ζευγάρια, έχουν επιλέξει να μην υιοθετήσουν την πατριαρχική και καπιταλιστική άποψη ότι ο σύντροφος είναι κτήμα». Όπως αναφέρει ο ερευνητής Ζερόμ Κουρντυριέ: «Οι εξωσυζυγικές σχέσεις αντικατοπτρίζουν ένα ενδιαφέρον για την ατομική ευτυχία του καθενός, αλλά δεν πρέπει να απειλούν τη συζυγική ισορροπία ενώ ίσως μάλιστα να συμβάλλουν σε αυτήν». Αυτό είναι εφικτό μόνο αν οι σύντροφοι έχουν πολύ ισχυρό συναισθηματικό δεσμό και νιώθουν ασφαλείς μέσα στη σχέση τους. Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτούνται ξεκάθαρες συμφωνίες. Οι ανοιχτές σχέσεις που βασίζονται σε συμφωνημένα όρια ενθαρρύνουν τις ειλικρινείς σχέσεις για τα τυχόν ρίσκα που παίρνουν οι δύο σύντροφοι. Οι συμφωνίες που συνάπτουν τα ζευγάρια ποικίλουν από ζευγάρι σε ζευγάρι και συνήθως είναι αποτέλεσμα μακρόχρονης διαπραγμάτευσης, μέσα από δοκιμές και λάθη.
Επηρεάζει η σεξουαλική μη αποκλειστικότητα την ποιότητα της σχέσης; Σύμφωνα με έρευνες, δεν έχει σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα της σχέσης ή στην ικανοποίηση από τις σχέσεις στα ζευγάρια αντρών. «Οι έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η μη μονογαμία αυτή καθαυτή δεν δημιουργεί προβλήματα στα αντρικά ζευγάρια όταν την έχουν διαπραγματευτεί ανοιχτά. Τόσο τα μονογαμικά όσο και τα πολυγαμικά αντρικά ζευγάρια εμφάνισαν υψηλότερα επίπεδα ποιότητας σχέσης και χαμηλότερα επίπεδα ψυχολογικής αναστάτωσης σε σύγκριση με ζευγάρια που δεν είχαν διαπραγματευτεί τη μη μονογαμία αλλά ανέφεραν κρυφή σεξουαλική δραστηριότητα εκτός σχέσης». Η θέση που έχει το σεξ στη ζωή ενός ζευγαριού ποικίλει ανάλογα με το ζευγάρι. Έχουμε την τύχη στη γενιά μας πλέον να μπορούμε ως ζευγάρια να γράψουμε το δικό μας σενάριο για το πώς μας ταιριάζει να είναι τόσο η σχέση μας όσο και η σεξουαλική μας ζωή, χωρίς να αποδεχόμαστε αβασάνιστα τις νόρμες που ίσχυαν μέχρι πρόσφατα. Ειδικά τα γκέι ζευγάρια έχουμε ακόμα μεγαλύτερη ελευθερία να προσαρμόσουμε τη σχέση μας στις συγκεκριμένες ανάγκες και επιθυμίες μας, χωρίς να ακολουθήσουμε τυφλά κάποιο κοινωνικά αποδεκτό μοντέλο. Βέβαια η μη μονογαμία είναι γεμάτη σκοπέλους και δυσκολίες. Πολλά γκέι ζευγάρια απευθύνονται σ’ εμένα για ψυχοθεραπεία ζεύγους επειδή, ενώ συμφωνούν ότι θέλουν να ανοίξουν τη σχέση τους, δεν μπορούν να βρουν τρόπο να το κάνουν με ασφάλεια και αλληλοσεβασμό. Η διαπραγμάτευση της μη μονογαμίας απαιτεί δουλειά, καθώς δεν έχουμε έτοιμο χάρτη να ακολουθήσουμε αλλά πρέπει να τον σχεδιάσουμε εμείς οι ίδιοι ως ζευγάρι.
του Λύο Καλοβυρνά
