Ο σχηματισμός της ταυτότητας φύλου εντοπίζεται σε πολύ μικρή ηλικία. Η αναγνώριση και η επιβεβαίωση της ταυτότητας φύλου του παιδιού είναι προς το βέλτιστο συμφέρον του. Η εξασφάλιση χρόνου και αποδοχής μέσω ειδικής πρόβλεψης αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου για τα παιδιά δίνει δυνατότητα έκφρασης σύμφωνα με αυτήν. Η μη-πρόβλεψη είναι ενεργητική κακοποίηση, καθώς εκθέτει τα παιδιά σε καθημερινά προβλήματα και έχει δραματικές ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις.
Ειδικά για φυλοδιαφορετικά παιδιά που δεν ταυτοποιούνται στο δίπολο άρρεν – θήλυ είναι απαραίτητη η δυνατότητα κενής ή τρίτης καταχώρισης, ώστε να μην εξαναγκάζονται σε επιλογές που δεν αντιπροσωπεύουν την ύπαρξή τους. Αν και ειδικά στα ίντερσεξ παιδιά είναι απαραίτητη η καθυστέρηση απόδοσης φύλου (κενό) ή τρίτη καταχώριση φύλου, αυτή απευθύνεται ως δυνατότητα για όλα τα παιδιά. Έτσι παράλληλα αποφεύγεται η συνέχιση της παθολογικοποίησης της ίντερσεξ κατάστασης. Επίσης για όλα τα παιδιά ποινικοποίηση επεμβάσεων φύλου χωρίς την ενημερωμένη συναίνεση του παιδιού.
Γι’ αυτό ζητάμε:
• Επέκταση της νομικής αναγνώρισης ταυτότητας φύλου στα ανήλικα, στη βάση του αυτοπροσδιορισμού και του βέλτιστου συμφέροντος τους, με αίτημα των νομίμων εκπροσώπων τους.
• Κενή ή Τρίτη καταχώριση φύλου για όλα τα παιδιά, με αίτημα των νομίμων εκπροσώπων τους.
• Εναλλακτικά, κρίνεται αναγκαία η πρόβλεψη ενός ειδικού εγγράφου που οι γονείς θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να βεβαιώσουν την ταυτότητα φύλου του παιδιού, το οποίο θα έχει δεσμευτικό χαρακτήρα ως προς τους φορείς / τις υπηρεσίες π ο υ κατατίθεται (εκπαίδευση κ.α.).
• Ποινικοποίηση «διορθωτικών» επεμβάσεων στείρωσης ή «κανονικοποίησης» του ανατομικού φύλου, ορμονοθεραπειών και «επανορθωτικών θεραπειών» φύλου χωρίς την ενημερωμένη συναίνεση του παιδιού.
• Κατά περίπτωση, όπου αναφέρονται στο νομοσχέδιο όροι ή παράγωγα για την διεμφυλικότητα κρίνεται αναγκαία η προσθήκη και για ίντερσεξ: διεμφυλικά/ίντερσεξ άτομα ή διεμφυλικότητα/ίντερσεξ καταστάσεις,.
• Άρση του ορίου επανακαταχώρισης του καταχωρισμένου φύλου
Αναλυτικότερα:
Παρά το ότι η ταυτότητα φύλου αναγνωρίζεται ως απαγορευμένη αιτία διακρίσεων, τα διεμφυλικά1 φυλοδιαφορετικά2καιintersex3άτομασυχνάαντιμετωπίζουνσοβαρέςπαραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως η παρενόχληση στα σχολεία και στους χώρους εργασίας.4 Με δεδομένο αυτό, ο αποκλεισμός των ανηλίκων τρανς και φυλοδιαφορετικών παιδιών από την διαδικασία αλλαγής των εγγράφων τους, ώστε αυτά να συνάδουν με την ταυτότητα φύλου που βιώνουν, καθίσταται ιδιαίτερα προβληματικός καθώς:
- Ενώ ο σχηματισμός της ταυτότητας φύλου εντοπίζεται σε πολύ μικρή ηλικία5 και συγκεκριμενοποιείται μέχρι την ηλικία που ξεκινά η υποχρεωτική εκπαίδευση, η έλλειψη αποδοχής και αναγνώρισης για τις διαφορετικές ταυτότητες και ο εκφοβισμός και παρενοχλήσεις που προκύπτουν «επηρεάζουν τις επιδόσεις στο σχολείο και την ψυχοσωματική υγεία των LGBT μαθητών και τους οδηγούν στην απομόνωση, σε προβλήματα υγείας ή στην εγκατάλειψη του σχολείου»6.
- Δεδομένης της κρισιμότητας της παιδικής ηλικίας για την υγιή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη,οι επιπτώσεις της μη έγκαιρης και έγκυρης αναγνωρισιμότητας της διαφορετικής ταυτότητας φύλου των φυλοδιαφορετικών παιδιών δημιουργεί πρόσθετα ψυχοσωματικά και κοινωνικά προβλήματα και δεν συνάδει με το συμφέρον του παιδιού7. «Τα διαφυλικά παιδιά και οι έφηβοι που δεν ανταποκρίνονται στα πρότυπα του φύλου τους είναι πολύ πιθανό να υποστούν σοβαρές συνέπειες καταδίκης της συμπεριφοράς τους, καχυποψίας, καταστολής και λανθασμένων διαγνώσεων.»8 Εάν ρωτούσαμε τα τρανς παιδιά ή ενήλικες, τι θα χρειάζονταν και σε ποια ηλικία θα επιθυμούσαν την αναγνώριση ταυτότητας φύλου, θα ζητούσαν να απαλειφθεί ο ηλικιακός περιορισμός, καθώς το βίωμα τους περιγράφει μια οδυνηρή εικόνα σε μια πραγματικότητα χωρίς νομική προστασία και αποτελεί ισχυρό επιχείρημα για την πρόσβαση τους στην νομική αναγνώριση ανεξάρτητα από την ηλικία. Η απαίτηση από τα φυλοδιαφορετικά παιδιά να «περιμένουν» μέχρι να τους επιτραπεί να ζήσουν στην ταυτότητα φύλου τους τα ωθεί σε απομόνωση, αγωνία, κατάθλιψη και αυτοκτονία. Οι έρευνες στην συντριπτική τους πλειοψηφία αποτυπώνουν τη ζημιά που προκαλείται στην προσωπικότητα του παιδιού, συμπεριλαμβανομένων των αυτοκτονικών τάσεων, όταν η ανάπτυξη της ταυτότητας φύλου τους και η ευκαιρία να την εξερευνήσουν μέσα σε ένα ανοιχτό και δεκτικό περιβάλλον περιορίζεται σημαντικά.9, 10
- Σύχρονοι ψυχοθεραπευτές και αναπτυξιακοί ψυχολόγοι καταλήγουν πως το μοντέλο της επιβεβαίωσης φύλου με το οποίο δηλώνει σταθερά πως ταυτίζεται το παιδί (Gender A rma ve Model) είναι η λιγότερο επικίνδυνη και μη κακοποιητική υποστήριξη για το παιδί. Κι αυτό γιατί το παιδί συνεχίζει να ακολουθείται, να παρακολουθείται και να υποστηρίζεται προς τη κατεύθυνση που θέλει το ίδιο, όποια κι αν είναι αυτή, ακόμα και να την διορθώνει, μέχρι να βρει τις ισορροπίες του. Το μοντέλο αυτό δίνει χρόνο στα παιδιά που τον χρειάζονται και εξατομικευμένη υποστήριξη (πχ να κάνουν αρχικά κοινωνική μόνο φυλομετάβαση, πριν προκαλέσουν στο σώμα τους μη αναστρέψιμες αλλαγές) και δεν πιέζει τα παιδιά με ρευστό ή μη δυαδικό φύλο να “διαλέξουν” το ένα ή το άλλο φύλο “για να χωρέσουν” στην κοινωνία. Η κοινωνική πίεση για την κατηγοριοποίηση εντός διπόλου δεν πρέπει να ασκείται στα παιδιά , ούτε όμως να στερεί από τα παιδιά το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού «μέχρι να μπορούν να ψηφίζουν», όπως αιτιολογήθηκε στην συζήτηση με τους φορείς ο αποκλεισμός των ανηλίκων που σχεδιάζεται, ως τα 18 αρχικά. Ακόμα κι αν κατέβει το όριο στα 15-16 έτη εξακολουθεί να είναι πολύς καιρός, πολύ bullying, πολύ πίεση. Η πίεση να αποφασίσουν παραβιάζει τον αυτοπροσδιορισμό τους και πιθανόν να επιλέξουν λανθασμένα κάτι που δεν είναι, σαν πιο «κοντινό» στο βίωμα τους. Είναι σημαντικό τα παιδιά να γνωρίζουν πως τους δίνεται η επιλογή της κενής ή τρίτης καταχώρησης, χωρίς να προβούν υπό πίεση σε μη αναστρέψιμες επιλογές, αναντίστοιχες με την ταυτότητα φύλου τους, που αργότερα θα μετανιώσουν.
Η πολιτεία οφείλει να αντιμετωπίσει τα φυλοδιαφορετικά παιδιά με τον σεβασμό που αξίζει κάθε παιδί σε κάθε ηλικία και ιδιαίτερα στην ηλικία που ξεκινάει η υποχρεωτική εκπαίδευση. Γονείς, παιδαγωγοί και πολιτεία οφείλουμε να εμπιστευτούμε, να σεβαστούμε, να επιβεβαιώνουμε και να ακολουθούμε την ατομική αίσθηση των παιδιών για το φύλο τους, όποια κι αν είναι κι όποιες αλλαγές και στάδια κι αν παρουσιάσει. Γιατί κανείς δεν μπορεί να «υπαγορεύσει» στον άλλον καλύτερα απ τον εαυτό του το τι πραγματικά ΕΙΝΑΙ. Σε οποιαδήποτε ηλικία. Αν θέλουμε αυριανές κοινωνίες με ισορροπημένους, δημιουργικούς, συμπεριληπτικούς ενήλικες, με θετική αυτοεικόνα και αυταξία.
- Πέραν αυτών, ο νέο-εισαγώμενος αποκλεισμός των ανηλίκων δεν συνάδει με τις συστάσεις/ παρατηρήσεις του Συνηγόρου του Πολίτη,11 ούτε με τις ευρωπαϊκές οδηγίες του Συμβουλίου της Ευρώπης που καλούν όλα τα κράτη-μέλη να νομοθετήσουν προς «γρήγορες, διαφανείς και προσβάσιμες διαδικασίες, βασισμένες στον αυτοπροσδιορισμό, για την αλλαγή του ονόματος και του εγγεγραμμένου φύλου στα επίσημα έγγραφα, διαθέσιμες για όλους τους ανθρώπους που επιδιώκουν να τις χρησιμοποιήσουν, ανεξαρτήτως ηλικίας, κατάστασης υγείας (…)»12. Τέτοιες οδηγίες έχει ήδη υιοθετήσει πρώτη η Μάλτα, παρέχοντας το δικαίωμα αναγνώρισης ταυτότητας φύλου, έκφρασης φύλου, φυσικής αυτονομίας και σωματικής ακεραιότητας, ανεξαρτήτως ηλικίας. Τα παιδιά προβλέπεται να εισακούγονται προς το βέλτιστο συμφέρον τους και να αναπτύσσουν ελεύθερα την προσωπικότητα τους σύμφωνα με την ταυτότητα φύλου τους.13 Στα intersex βρέφη και παιδιά προβλέπεται η καθυστέρηση απόδοσης φύλου μέχρι το 14ο έτος τους14 και η ποινικοποίηση των «επανορθωτικών» κανονικοποιητικών επεμβάσεων φύλου χωρίς την ενημερωμένη συναίνεση τους.15 Ακολούθως, στη Νορβηγία τα παιδιά άνω των έξι ετών μπορούν να υποβάλουν αίτηση μαζί με τους νόμιμους κηδεμόνες τους.16
- Intersex είναι ένας συλλογικός όρος για πολλές φυσικές παραλλαγές των χαρακτηριστικών φύλου. Δεν είναι ιατρική κατάσταση, ούτε «διαταραχή».17 Διάφορες πρακτικές, όπως η έκδοση πιστοποιητικών γέννησης και ιατρικές «διορθωτικές» επεμβάσεις18 παραβιάζουν θεμελιώδη δικαιώματα των ίντερσεξ ανθρώπων, όπως αποτυπώνονται στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ: προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (αρθ. 1), δικαίωμα στην ακεραιότητα του προσώπου (αρθ. 3), στην δημιουργία οικογένειας (αρθ. 9), σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (αρθ. 7), δικαιώματα των παιδιών να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους και να λαμβάνονται υπόψη σε θέματα που τα αφορούν ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά τους (άρθ. 24), καθώς και από τον Χάρτη Κατά των Διακρίσεων (αρθ. 21). Όταν οι βασικές πτυχές της νομικής, κοινωνικής ή υγειονομικής κατάστασης ενός ατόμου καθορίζονται από την αποκλειστική ταξινόμηση «άρρεν» ή «θήλυ», οι ίντερσεξ άνθρωποι συχνά υφίστανται διακρίσεις, καθώς τα έμφυλα χαρακτηριστικά τους δεν εμπίπτουν σε αυτήν την ταξινόμηση, με αποτέλεσμα σοβαρές παραβιάσεις του δικαιώματος στην φυσική και ψυχολογική ακεραιότητα και άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.19 Θεωρούμε πολύ βασική λοιπόν την συμπερίληψη των ίντερσεξ ανθρώπων μαζί με τους τρανς ανθρώπους (όπως συμβαίνει και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες20 να προστατεύονται τα δικαιώματα αμφοτέρων σε κοινούς νόμους και όχι διαχωρισμένα) στο παρόν νομοσχέδιο που έχει αμιγώς δικαιωματικό χαρακτήρα. Η πρόταση που ακούσαμε στην συζήτηση, ότι «σχεδιάζεται ξεχωριστό νομοσχέδιο για τα ίντερσεξ άτομα από το Υπουργείο Υγείας» θεωρούμε πως τα στοχοποιεί, παθολογικοποιεί και ψυχιατρικοποιεί ακόμα περισσότερο, με αποτέλεσμα να τα διατηρήσει σε μη ορατή κατάσταση από τον φόβο στιγματισμού. Οι «διορθωτικές» επεμβάσεις και θεραπείες είναι συνήθως τραυματικές και ταπεινωτικές με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και την ευημερία τους. Το φύλο, που αποδίδεται σε παιδιά μικρής ηλικίας, μπορεί να μην αντιστοιχεί με την ταυτότητα και τα συναισθήματά που θα έχουν αργότερα. Τέτοιες πρακτικές έχουν καταγγελθεί από τον ΟΗΕ ως βασανιστήρια. Οι ΗΠΑ, η Αυστραλία, ο Ευρωπαίος Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Nils Muižnieks21 και διεθνείς φορείς καλούν τα κράτη να τις ποινικοποιήσουν μέχρι τον τερματισμό τους.
6. Σήμερα γνωρίζουμε ότι δεν ταυτίζονται όλοι οι άνθρωποι, ούτε μπορούν όλοι να κατηγοριοποιηθούν στο αρσενικό ή στο θηλυκό γένος. Κάποιοι άνθρωποι βιώνουν τον εαυτό τους και στα δύο φύλα, ή κάπου ανάμεσα, ή και έξω από αυτά και ταυτοποιούνται με ρευστές ή μη-δυαδικές ή άλλες έμφυλες ταυτότητες. Συχνή παρανόηση είναι τέτοιες μη στερεοτυπικές ταυτότητες να θεωρούνται «πειραματισμοί» ή «μεταβατικό στάδιο» που αφορούν μόνο την παιδική και νεανική ηλικία και το άτομο να θεωρείται «σε σύγχυση» ή «μπερδεμένο». Στην πραγματικότητα είναι πολύ πραγματικές ταυτότητες που βιώνουν τα άτομα από μικρά παιδιά ή λίγο αργότερα και συνεχίζουν να βιώνουν για πολλά χρόνια ή και όλη τους τη ζωή. Παλιότερες «θεραπευτικές» προσεγγίσεις23 που προσπαθούσαν να μεταστρέψουν την ταυτότητα και έκφραση του ατόμου, ώστε να συμμορφωθεί στο καταγεγραμμένο φύλο, αποδείχθηκαν ανεπιτυχείς (Gelder & Marks, 1969; Greenson, 1964) ιδιαίτερα μακροπρόθεσμα (Cohen-Ke enis & Kuiper, 1984, Pauly, 1965) και δεν θεωρούνται πλέον ηθικές. 24
Τέλος, ευελπιστούμε να αξιοποιηθεί και συνυπολογισθεί στα παραπάνω η πρόσφατη παραίνεση του Τμήματος Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας Φύλου του Συμβουλίου της Ευρώπης: «Ενώ χαιρετίζουμε την κατάργηση κάθε ιατρικού προαπαιτούμενου, μια εγγύηση δηλαδή που προστατεύει το δικαίωμα στην σωματική ακεραιότητα των διεμφυλικών και ιντερσεξ προσώπων, εφιστούμε την προσοχή στους Έλληνες νομοθέτες να αξιοποιήσουν αυτή την μοναδική ευκαιρία ώστε να εναρμονίσουν πλήρως το νομοσχέδιο με τα πρότυπα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Εάν δεν το πράξουν, η Ελλάδα θα μείνει πίσω σε σχέση με την πρόοδο που έχουν επιτύχει διάφορα άλλα κράτη μέλη τα τελευταία χρόνια και θα καθυστερήσει η αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων των διεμφυλικών προσώπων σε νομική αναγνώριση φύλου. Κάτι τέτοιο θα έθετε τα διεμφυλικά και ίντερσεξ άτομα σε κατάσταση νομικής ανασφάλειας και ατελούς προστασίας, περιορίζοντας έτσι την πλήρη συμπερίληψή τους στην κοινωνία και εμποδίζοντας το δικαίωμά τους στην εργασία, την στέγαση, την υγεία, την οικογενειακή ζωή και την απαλλαγή από τις διακρίσεις.»25
Στη βάση όλων των παραπάνω καθώς και του πρώτου μας υπομνήματος ζητάμε:
• Την απάλειψη της παραγράφου 2 του άρθρου 3 του παρόντος σχεδίου νόμου περί πλήρους
δικαιοπρακτικής ικανότητας των αιτούντων.
• Την εναρμόνιση του παρόντος νόμου με τα στάνταρντς του Συμβουλίου της Ευρώπης (Απόφαση 2048/2015 της Κοινοβουλευτικής Ολομέλειας του ΣτΕ), όπου ρητά αναφέρεται ότι η διαδικασία νομικής αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου πρέπει να είναι γρήγορη, διάφανη, προσβάσιμη από όλους, στην βάση του αυτοπροσδιορισμού, ανεξαρτήτως -ανάμεσα στα άλλα- ηλικίας και οικογενειακής κατάστασης, με βάση το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και χωρίς να διαλύεται ο έγγαμος βίος για τους ενήλικες.
• Tην δυνατότητα κενής ή τρίτης καταχώρισης φύλου για όλους. Δυνατότητα που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν και οι νόμιμοι εκπρόσωποι intersex νεογνών, προκειμένου να μην προβούν σε έωλη επιλογή φύλου ερήμην του παιδιού, αλλά να μπορούν να την καθυστερήσουν μέχρι το ίδιο να εκφράσει την βιωματική ταυτότητα φύλου του και μέχρι το 14ο έτος της ηλικίας του. Δυνατότητα για περαιτέρω αλλαγή (όταν και αν χρειαστεί) μέσα σε διάστημα όχι μικρότερο των 12 μηνών.26
• Την πλήρη συμπερίληψη των ανηλίκων στη διαδικασία, μετά από αίτημα των νομίμων εκπροσώπων της βούλησης του παιδιού, χωρίς τους περιορισμούς της ηλικίας και της δικαιοπρακτικής ικανότητας. Εναλλακτικά ζητάμε την δυνατότητα επιβεβαίωσης ταυτότητας φύλου του παιδιού με ειδική δήλωση των κηδεμόνων του, δεσμευτική ως προς όλους τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς που το αφορούν (σχολεία, νοσοκομεία κλπ), ώστε μέχρι την ηλικία που θα του επιτρέπεται να προβεί στην αλλαγή των εγγράφων του να διασφαλιστεί το δικαίωμα του να ζει στην ταυτότητα που βιώνει, να την εξερευνά ελεύθερα και να εκφράζεται ανάλογα με αυτήν και όχι με το αρχικό φύλο καταχώρησης στα επίσημα έγγραφα του.
• Την ποινικοποίηση των μη απαραίτητων «διορθωτικών» επεμβάσεων φύλου και φαρμακευτικής αγωγής (πχ. Ορμονοθεραπείες) σε intersex βρέφη και παιδιά και των «επανορθωτικών» θεραπειών φύλου εν γένει σε διεμφυλικά παιδιά και άτομα προς συμμόρφωση της ανατομίας ή των χαρακτηριστικών φύλου ή και της ταυτότητας φύλου με το καταχωρισμένο φύλο, χωρίς να έχουν φτάσει σε ηλικία όπου μπορούν να παράσχουν την ενημερωμένη συναίνεση τους, κατανοώντας τις παρενέργειες και τις εναλλακτικές.
• Την προσθήκη ενός νέου Άρθρου 4.4 που θα επεξηγεί ότι το Άρθρο 4.3 υπερισχύει κάθε προηγούμενου νόμου που απαγορεύει την αλλαγή του ονόματος και του φύλου ενός ατόμου στα επίσημα έγγραφα και πιστοποιητικά του.27 Την μέριμνα για την αναγκαία επικαιροποίηση προηγούμενων νόμων που αφορούν την ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά φύλου.
• Την αφαίρεση της πρόβλεψης της παραγράφου 4.4 από το νομοσχέδιο. Εάν καθίσταται νομική ανάγκη μπορεί να προστεθεί πρόβλεψη που θα θέτει το όριο διόρθωσης του καταχωρισμένου φύλου ενός ατόμου σε μια φορά το έτος.2
