Μετά την επιτυχημένη πρεμιέρα της, στο πλαίσιο της πλατφόρμας νέων δημιουργών «Θέμα Εμφύλιος» της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, η παράσταση του Μάνου Καρατζογιάννη «Για την Ελένη» επέστρεψε στο Θέατρο TempusVerum-Εν Αθήναις. Εμείς μιλήσαμε με τον δημιουργό για το θεατρικό comeback της Ελένης Παπαδάκη, για να αφηγηθεί το εμφύλιο κύτταρο του Θεάτρου, του τόπου της, του καιρού της.
Μέσα από την θεατρική παράσταση «Για την Ελένη», η ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη ανεβαίνει για μια ακόμη φορά στη σκηνή. Τί έχει να πει σ΄όσους θα την παρακολουθήσουν;
Θα μιλήσει προσωπικά. Για εκείνην και για εμάς. Για την εποχή της και για την εποχή μας. Για την “ενοχή” της. Και για την ενοχή μας. Για την έλλειψη ανοχής μας στο διαφορετικό, ακόμα και μέσα στους κύκλους του θεάτρου.
Γιατί αποφασίσατε να καταπιαστείτε με το πρόσωπο της Ελένης Παπαδάκη;
Το αιασθανόμουν σα χρέος μου. Μου είναι αδιανόητο ότι εκετελέστηκε τόσο νωρίς ένα τέτοιο ταλέντο εν ψυχρώ. Και ότι στην εκτέλεσή της έπαιξε ρόλο μεταξύ άλλων το ίδιο της το σινάφι, καλλιεργώντας ένα εχθρικό κλίμα φθόνου, παραγκωνισμού και συκοφαντίας. Σε βαθμό που καλλιεργήθηκε ακόμα και μετά θάνατον η ανυπόσταστη εντύπωση ότι η Παπαδάκη ήταν δωσίλογος. Μέσα από την παράσταση αποκαθίσταται η μνήμη της. Για αυτό και το κείμενο της παράστασης το αφιερώνω στη μνήμη του πατέρα μου, που πάλεψε για το δίκαιο σε όλη του τη ζωή.
Τι συμβολίζει για εσάς;
Κάτι εξέχον ! Που πρέπει να κοπεί, γιατί έχει ανθίσει επικίνδυνα… ῾Εξέχουσα κεφαλή πυρ᾽ λέει ο Περίανδρος. Και η φράση αυτή μου θυμίζει την Ελένη Π, που αναμφίβολα δεν ήταν ο μέσος όρος. Θεατρίνα, ανύπαντρη, με αμφιλεγόμενη προσωπική ζωή, καπνίστρια, οδηγός αυτοκινήτου, μεγαλοαστή, ιδιαιτέρως καλλιεργημένη μα πάνω από όλα μια σκηνική ιδιοφυΐα, όπως οι ίδιοι οι κριτικοί του θεάτρου μαρτυρούν. Δεν ξέρω. Ίσως, όπως γράφω και στο έργο, τον πραγαματικά ελεύθερο άνθρωπο δεν τον θέλει στην πραγματικότητα κανείς.
Πόσο εύκολο είναι να ταυτιστεί ο θεατής με το πρόσωπο της; Με την ιστορία της;
Πάσχεις μαζί της. Λίγη ευαισθησία να σου έχει απομείνει..Και γελάς, γιατί είναι αλλού, επικίνδυνα αλλού. Για την εποχή της, αλλά και για τις μέρες μας. Της άξιζε να αφηγηθεί την ιστορία της: το εμφύλιο κύτταρο του θεάτρου, της φυλής μας, του καιρού της και του καιρού μας, του τόπου μας.
Η παράσταση αναφέρεται σε μια μαύρη περιόδο της ελληνικής ιστορίας. Μια περίοδο που συχνά “παραλείπεται” ακόμα κι από σχολικά βιβλία. Υπήρχαν ενδοιασμοί για την παράσταση αυτή;
Πολλοί! Ακόμη και τώρα…Δεν είναι ευχάριστη ιστορία, ακόμη και για πολλούς συναδέλφους. Τι να πεις; Τι να μην πεις; Το θέατρο όμως δεν είναι λαικό δικαστήριο. Οφείλει να διαθέτει μια εκ πρώτης χαριτωμένη, αλλά στο βάθος αναρχική ματιά για οποιαδήποτε μορφή εξουσίας, οποιουδήποτε χρώματος και προελεύσεως. Είναι ωραίο βέβαια να λες αυτό που θες. Αλλά στην ώρα του. Και τώρα είναι η ώρα για να ενωθούμε, ακόμα και μέσα από ό,τι μας διχάζει. Γι αυτό και η Ελένη μοιάζει με αλληγορία. Χρησιμοποιεί ᾽αλλα λόγια για να αγαπιόματε᾽, για να αγαπηθούμε..Είναι επιτακτική ανάγκη.
Στο σημείωμα σας για την παράσταση διαβάζουμε: “Τα μέσα και τα εργαλεία αλλάζουν, αλλά το θέμα και στα τρία ολότελα διαφορετικά έργα που καταπιάστηκα την τελευταία διετία είναι το ίδιο: η ετερότητα και ο σεβασμός στο διαφορετικό”. Τι σημαίνει “διαφορετικό” για εσάς και γιατί το επιλέγετε ως κεντρικό θέμα των παραστάσεών σας;
Χειραφετημένη κοινωνία σήμερα, λέει προκλητικά ο Γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ρανσιέρ (γαλλ. Jacques Rancière), δεν είναι αυτή όπου έχει απήχηση ένας συγκροτημένος λόγος απελευθερωτικός, αλλά η κοινωνία στην οποία ο καθένας μπορεί να γίνει αφηγητής και μεταφραστής, να πει τη δική του ιστορία αντίστασης και να αναπαραγάγει τον λόγο των άλλων προσθέτοντας το δικό του στίγμα. Όχημα μιας καινοτόμας επανάστασης στη σύγχρονη κοινωνία δεν μπορεί να είναι ο συνηθισμένος πολιτικά στερεοτυπικός λόγος αλλά ο σεβασμός στην προσωπική ιστορία του άλλου. Εκεί είναι το μήνυμα. Εκεί και η βαθύτερη ανάγκη μας για τη δημοκρατία που όλοι ονειρευόμαστε σε μια εποχή σκοτεινή, αντιφατική, με όλο και λιγότερο χώρο για τον άλλο, τον οποιοδήποτε έτερο.
Τα ΛΟΑΤ άτομα αποτελούν μια πτυχή αυτής της “διαφορετικότητας”. Τι έχετε να πείτε γι΄αυτή την πτύχη, σε σχέση και με την υπάρχουσα κοινωνική καθημερινότητα;
Ο αγώνας δε σταματάει ποτέ για τον αυτοσεβασμό και το σεβασμό του άλλου. Τα ΛΟΑΤ άτομα το γνωρίζουν αυτό. Μια μέρα έκανα στα παιδιά στο τρίτο έτος στη σχολή που διδάσκω κάποια τελείως διαφορετικά θεατρικά κείμενα, που είχαν όμως διαλέξει τα ίδια. Σαλώμη του Ουάιλντ, Λεωφορείον ο Πόθος του Ουίλλιαμς και Ματωμένος Γάμος του Λόρκα. Και διαπίστωσα ότι και τα τρία αυτά διαφορετικά έργα, που έχουν γραφτεί από ομοφυλόφιλους συγγραφείς, το ίδιο θέμα ουσιαστικά διαπραγματεύονταν: τον έρωτα και την ανάγκη του ως αποδοχή. ῾Μια αγκαλιά να μπουν να ζεσταθούν λιγάκι῾.. γυρεύουν και οι τρεις συγγραφείς τους κόντρα στον φόβο και τον παρλογισμό του καιρού τους.
Άλλα καλλιτεχνικά σχέδια;
Σκηνοθετώ για το Φεστιβάλ Σύγχρονου Γαλλικού Θεατρικού έργου το ‘Diktat ‘ του Enzo Cormann (29-31 Οκτωβρίου) στο Ίδρυμα Κακογιάννης. Είναι μία πολιτική αλληγορία με πρωταγωνιστές δύο ετεροθαλή αδέλφια, που έχουν την ίδια μητέρα, αλλά διαφορετικό πατέρα και ως εκ τούτου διαφορετική καταγωγή. Ο πόλεμος τα έχει χωρίσει, με τον έναν να βρίσκεται στο στρατόπεδο των Γαλάζιων και τον άλλον σε εκείνο των Κόκκινων. Είκοσι πέντε χρόνια μετά κι ενώ έχει τελειώσει ο πόλεμος, τα δύο αδέλφια συναντιούνται ξανά. Βρίσκονται μαζί επί 15 ώρες σε ένα εγκαταλειμμένο κτίριο. Γύρω τους τα ερείπια του εμφύλιου σπαραγμού. Πρόκειται για ένα έργο που αποτυπώνει αριστοτεχνικά τη σύγχρονη δημόσια σφαίρα παγκοσμίως. Μία δημόσια σφαίρα ταραγμένη, που βάλλεται από την παγκοσμιοποίηση κι από τα δεινά που επιφέρει, από το προσφυγικό, από τον πόλεμο, από τις κυβερνήσεις των πολέμων. Ο Έλληνας θεατής θα έρθει πιο κοντά με αυτό το πλαίσιο, στο οποίο θέλουμε ή δεν θέλουμε κινούμαστε όλοι οι λαοί, άλλοι λιγότερο κι άλλοι περισσότερο. Κι όπως αποδεικνύεται είναι ζήτημα χρόνου να βρεθείς άμεσα εμπλεκόμενος σε ένα τέτοιο ναρκοθετημένο δημόσιο χώρο.
