Ανδρομάχη Κουτσουλέντη
Με καθυστέρηση τριών χρόνων, και μετά από πολλές πιέσεις, που δέχτηκα από την αγαπημένη μου φίλη Έλια, είδα κι εγώ το “The Handamaid’s Tale” .
Απoφάσισα να γράψω για αυτό, γιατί είναι μια σειρά που έχει στιγματίσει την καθημερινότητα μου τις τελευταίες εβδομάδες. Είναι μια σειρά τόσο δυναμική, που σε κάνει να την σκέφτεσαι συνεχώς. Μπορεί να βασίζεται σε μια υποτιθέμενη μελλοντική κοινωνική πραγματικότητα, μπορούμε να παρατηρήσουμε, όμως, στοιχεία και γεγονότα που έχουν συμβεί, ή συμβαίνουν, ή μπορούμε να δούμε κάτω από τους συμβολισμούς και τις αλληγορίες της σειράς.
Τι θα δεις στο “The Handmaid’s tale” ;
Το βιβλίο της Margaret Atwood, που αρχικά εκδόθηκε το 1985, μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη το 2017. Στη σειρά βλέπουμε μια δυστοπική κοινωνία, αποτέλεσμα της εξουσίας που έχει αναλάβει, μέσω πραξικοπήματος, μια θεοκρατική δικτατορία. Το καθεστώς αυτό κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος των ΗΠΑ, τις οποίες έχει ενώσει και ονομάσει Gilead. Οι γυναίκες στο Gilead δεν έχουν δικαιώματα και αποτελούν ανδρική ιδιοκτησία. Η ιστορία επικεντρώνεται κυρίως στις handmaids (στα ελληνικά μεταφράζεται θεραπαινίδες, αλλά προτιμώ την αγγλική χρήση του όρου), οι οποίες οφείλουν να κυοφορούν τα μωρά των άτεκνων διοικητών της κυβέρνησης.
Γυναικεία διαστρωμάτωση
Το Gilead έχει χωρίσει τις γυναίκες σε: Wives, Aunts, Marthas, Handmaids, Unwomen.
Οι Wives (“Σύζυγοι”) ανήκουν στην πιο ψηλή θέση της ιεραρχίας και αποτελούν τις συζύγους των διοικητών του Gilead. Φορούν μόνο μπλε χρώμα και συμβολίζουν την Παναγία. Δεν έχουν σεξουαλικές επαφές με τους συζύγους τους και δεν έχουν δικαίωμα να διαβάσουν, ή να συμμετάσχουν στις πολιτικές αποφάσεις, όπως και οι υπόλοιπες γυναίκες.
Οι Aunts (“θείες”) είναι μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες, οι οποίες οφείλουν να εκπαιδεύουν τις handmaids, να τις ελέγχουν και να τις τιμωρούν, σε περίπτωση που δε φέρονται με τον αποδεκτό τρόπο. Φορούν καφέ χρώματα και έχουν μια συμπεριφορά που παραπέμπει σε αυτήν της αυστηρής μητέρας.
Οι Marthas είναι άγαμες γυναίκες που δε μπορούν να τεκνοποιήσουν, και αποτελούν τις οικιακές βοηθούς και τις νταντάδες των υψηλόβαθμων οικογενειών.
Οι handmaids, όπως ανέφερα πριν, είναι οι γυναίκες που κυοφορούν τα παιδιά του Gilead. Το κριτήριο για να γίνεις handmaid δεν είναι όμως μόνο η γονιμότητα. Πρέπει να θεωρούνται και ηθικά καθαρές. Φορούν κόκκινο χρώμα, δεν έχουν δικό τους όνομα, αλλά παίρνουν αυτό του διοικητή τους. Οι γυναίκες αυτές έχουν συνήθως ένα παρελθόν, το οποίο θεωρείται σκανδαλώδες: Κάποιες είναι λεσβίες (“προδότριες του φύλου τους/gender traitors), κάποιες σεξεργάτριες, και κάποιες άλλες είναι γυναίκες που έχουν βιαστεί.
Οι Unwomen-Μη γυναίκες είναι εκείνες που είτε διέπραξαν κάποιο έγκλημα, είτε εκείνες που μετά από αρκετό χρονικό διάστημα, δεν κατάφεραν να κυοφορήσουν. Χάνουν σε ολοκληρωτικό βαθμό την ιδιότητα του πολίτη και μεταφέρονται στις αποικίες καθαρίζοντας τα τοξικά απόβλητα μέχρι να πεθάνουν.
Αυτές είναι οι κυριότερες κατηγορίες γυναικών που παρουσιάζονται στη σειρά, αλλά δεν είναι οι μόνες. Βλέπουμε σε κάποια επεισόδια τις γυναίκες των φτωχότερων ανδρών, που ζουν σε διαφορετικές ζώνες από τις οικογένειες των διοικητών, και τις γυναίκες στο Jezebel. Οι τελευταίες εξαναγκάζονται από το καθεστώς να εκδίδονται για χάρη των διοικητών.
Φεμινισμός και γυναικεία αλληλεγγύη
Βλέποντας τη σειρά, παρατήρησα πολλά στοιχεία που παρατηρώ και στην καθημερινότητα μας. Για παράδειγμα, το victim blaming. Οι γυναίκες που έχουν βιαστεί στο Gilead τοποθετούνται στη μέση ενός δωματίου και οι υπόλοιπες οφείλουν να τους φωνάζουν ότι είναι δικό τους λάθος. Πάρα πολλές φορές ακούμε άνδρες, αλλά και γυναίκες, να κατηγορούν το θύμα σ’ έναν βιασμό. “Τι έκανες εκεί τόσο αργά;”, “Γιατί ήπιες;”, “Μήπως η φούστα σου ήταν πολύ κοντή;”, “Μήπως τον προκάλεσες;” . Όλες αυτές δεν είναι αθώες ερωτήσεις, αλλά έχουν ως στόχο να μεταφέρουν την ευθύνη από τον θύτη στο θύμα. Στο πατριαρχικό καθεστώς του Gilead, αλλά και στο πραγματικό δικό μας, οι γυναίκες είναι αυτές που προκαλούν με την σεξουαλικότητά τους τον βιαστή.
Η γυναίκα, ως μηχανή αναπαραγωγής, βιολογική και κοινωνική, στο Gilead δεν έχει άλλη επιλογή, καθώς της έχει στερηθεί οποιαδήποτε αυτονομία θα μπορούσε να έχει. Μπορεί να μη συμβαίνει ακριβώς αυτό, αλλά πίσω από αυτήν την σκιαγράφηση σίγουρα μπορούμε να δούμε γνώριμα στοιχεία. Το υποτιθέμενο δημογραφικό πρόβλημα και η υπογεννητικότητα, που καλεί τις γυναίκες (εξαιρούνται βέβαια οι μετανάστριες και οι προσφύγισσες) να γεννήσουν παιδιά για το έθνος, τα επιδόματα σε νέες μητέρες, ο στιγματισμός των γυναικών που δε θέλουν να κάνουν παιδιά, ή που κάνουν με τους δικούς τους όρους, παραπέμπουν λίγο σε Gilead.
Πέρα από την έμμεση κριτική που ασκείται σε αυτές τις πρακτικές, για μένα αυτό που κάνει τη σειρά φεμινιστική, είναι η συλλογική αντίσταση των γυναικών. Η June, πρωταγωνίστρια της σειράς, συνεχόμενα αμφισβητεί την κυριαρχία των διοικητών της, μέσα από μικρές χειρονομίες σε διάφορες φάσεις της ζωής της στο Gilead. Πολλές φορές, προσπαθεί να αποδράσει, άλλες προσπαθεί να βοηθήσει διάφορες γυναίκες να αποδράσουν. Θα αναφέρω δύο σκηνές, που για μένα είναι χαρακτηριστικές αυτής της συλλογικής αντίστασης. Η πρώτη συμβαίνει, όταν η Aunt Lydia διατάζει όλες τις handmaids να λιθοβολήσουν μια από αυτές, καθώς έβαλε σε κίνδυνο το μωρό της, στην προσπάθεια της να αυτοκτονήσει. Όλες κρατούν από μια πέτρα στο χέρι και περιμένουν το άκουσμα της σφυρίχτρας για να ξεκινήσουν.
Καμία, όμως, μετά το άκουσμα δεν κινείται. Η June βγαίνει μπροστά και με μια δυναμική κίνηση αφήνει την πέτρα να πέσει από το χέρι της, λέγοντας ταυτόχρονα: “Συγγνώμη, Aunt Lydia” . Το παράδειγμα της ακολουθούν και οι υπόλοιπες handmaids, με αποτέλεσμα η φίλη τους να μείνει ζωντανή.
Μια άλλη πολύ δυνατή για μένα σκηνή είναι η γνωστοποίηση των ονομάτων τους. Καθώς το αληθινό τους όνομα έχει παρθεί και τους έχει δοθεί το όνομα των διοικητών τους (πχ Offred/ Του Fred), στην αρχή φωνάζουν και η μια την άλλη έτσι, με κάποιες εξαιρέσεις.
Κάποια στιγμή, μετά τον θάνατο μιας γυναίκας, της οποίας δεν ήξεραν το όνομα της, βλέπουμε τις handmaids να λένε, η μια στην άλλη τα ονόματα τους με χαμηλό τόνο, διαταράσσοντας για λίγο τη σιωπή. Αυτή η ανάκτηση του ονόματος είναι ανάκτηση της ταυτότητας τους και της ανθρώπινης διάστασης τους. Είναι μια προφορική και σωματική συλλογική αντίσταση στην απανθρωποποίηση που βιώνουν ως υποκείμενα στο Gilead.
Σίγουρα υπάρχουν πολλοί λόγοι και πολλά σημεία στα οποία μπορείς να ασκήσεις κριτική στο Handmaid’s tale. Προσωπικά, προτίμησα αυτήν τη φορά να το εκθειάσω λίγο, γιατί θεωρώ ότι με το να το δούμε, ή διαβάσουμε, μπορεί να μας κάνει να θυμώσουμε και με την δική μας πραγματικότητα. Χωρίς να υπονοώ ότι μια παραγωγή του Hulu είναι αυτή που πρέπει να μας αφυπνήσει, και όχι οι καθημερινές σεξιστικές φρικαλεότητες που βιώνουμε.
