Σύμφωνο Συμβίωσης, Πολιτικός Γάμος, νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου κ.α. Πού βρίσκεται η Κύπρος σε σχέση με τη στήριξη των ΛΟΑΤΙ δικαιωμάτων;
Νομική προστασία ΛΟΑΤΙ ατόμων
Η ομοφυλοφιλική σεξουαλική δραστηριότητα κατέστη νόμιμη, από το 1998. Η ηλικία συγκατάθεσης σε ομοφυλοφιλικές πράξεις είναι η ίδια με αυτή των ετεροφυλικών πράξεων και καθορίστηκε πανευρωπαϊκά ως η ηλικία των 17 (νόμος του 2002).
Δικαιώματα των Τρανς – Ιντερσεξ ατόμων
Παρατηρείται μεγάλη καθυστέρηση για την προώθηση στη Βουλή του νομοσχεδίου για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. Στην Πορεία Υπερηφάνειας 2018, μέσω της Υπουργού Μεταφορών που εκπροσωπούσε την Κυβέρνηση, η ΛΟΑΤΙ κοινότητα εισέπραξε την υπόσχεση πως το νομοσχέδιο θα προωθείτο στη Βουλή αρχές Φθινοπώρου 2018 κάτι που ακόμη δεν έγινε μέχρι σήμερα. Στο προσχέδιο που είχε τεθεί προς ανοικτή διαβούλευση τον Σεπτέμβριο υπήρχε έλλειψη αναφορών που να καλύπτουν τα ίντερσεξ πρόσωπα.
Ελευθερία έκφρασης – νόμος απαγόρευσης ρητορική μίσους
Στην Κύπρο υπάρχει νόμος ενάντια στη ρητορική μίσους από το 1995. Με την τροποποίηση του 2015 του Ποινικού Κώδικα, ποινικοποιήθηκε και η υποκίνηση βίας ή μίσους λόγω γενετήσιου προσανατολισμού ή ταυτότητας. Είναι το άρθρο 99Α του Ποινικού Κώδικα, που ποινικοποιεί την εκ προθέσεως, δημόσια και κατά τρόπο που έχει απειλητικό, υβριστικό ή προσβλητικό χαρακτήρα, προτροπή ή υποκίνηση, προφορικά ή δια του Τύπου ή με γραπτά, εικονογραφήσεις κλπ, βία ή μίσος που στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους ομάδας προσώπων, που προσδιορίζονται βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού τους, ή της ταυτότητας φύλου. Παρόλα αυτά ο νόμος μένει ουσιασιαστικά ανενεργός, αφού, καμια καταδίκη δεν έγινε από το 2015 ως σήμερα με βάση την παρακίνηση μίσους ενάντια στα ΛΟΑΤΙ άτομα.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του νυν αρχιεπισκόπου Κύπρου, όπου το 2016, ο Κύπρου Χρυσόστομος χρησιμοποίησε έντονη ρητορική μίσους και η Accept – ΛΟΑΤΙ Κύπρου προσέφυγε νομικά εναντίον του. Παρόλο που η Επίτροπος Διοικήσεως επιβεβαίωσε ότι πρόκειται πράγματι για ρητορική μίσους, ο Γενικός Εισαγγελέας δεν έλαβε κανένα νομικό μέτρο εναντίον του. Ακολούθως, η Accept έθεσε εκ νέου το ζήτημα ζητώντας από τον πρόεδρο του Ανώτατου Δικαστηρίου να διαπιστώσει εάν ο νόμος κατά των διακρίσεων και της εκτέλεσης της δικαιοσύνης περιλαμβάνει και τον Αρχιεπίσκοπο. Ο πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου απάντησε ότι κανείς δεν είναι πάνω από το νόμο. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ακόμη δημόσια δήλωση από τον γενικό εισαγγελέα και το συμβάν αποσιωπήθηκε.
Ακόμα και μέλη της αστυνομίας προβαίνουν συχνά σε ρητορική μίσους ενάντια στα ΛΟΑΤΙ άτομα. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η πρόσφατη καταγγελία ΛΟΑΤΙ ατόμου ενάντιον αστυνομικού, όπου ο τελευταίος ανήρτησε σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης (facebook) ρατσιστικά σχόλια ενάντια στα ΛΟΑΤΙ άτομα. Τόσο ο παραλήπτης των σχολίων, όσο και η Accept – ΛΟΑΤΙ Κύπρου κατήγγηλαν το γεγονός στην αστυνομία, στέλνοντας μάλιστα επίσημη επιστολή στον αρχηγό της αστυνομίας για διερεύνηση του γεγονότος. Το περιστατικό είναι ακόμη υπό εξέταση.
Νόμοι ενάντια στα εγκλήματα μίσους που βασίζονται στον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου
Οι νόμοι ψηφίστηκαν και μπήκαν σε εφαρμογή από το 2015. Ωστόσο, πράξεις βίας, διακρίσεων και άλλων καταχρήσεων βάσει του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας του φύλου καταγράφονται συνεχώς στην Κύπρο. Τρανσοφικές επιθέσεις και βανδαλισμοί εναντίων περιουσιών τρανς γυναικών έχουν καταγραφεί το 2018 στη Λεμεσό και Πάφο. Παρόλα αυτά, καμιά επίσημη καταδίκη δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα, που να αναφέρεται ως έγκλημα μίσους με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου.
Για το λόγο αυτό, μια νέα ηλεκτρονική πλατφόρμα για ανώνυμη αναφορά ομοφοβικών και τρανσόβιων προσβολών ξεκίνησε από την Accept – LGBTI Κύπρου το 2018.
Νόμοι κατά των διακρίσεων με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου στην απασχόληση
Οι νόμοι αυτοί ψηφίστηκαν από το 2004. Παρόλα αυτά, υπάρχουν αναφορές ότι τα ΛΟΑΤΙ άτομα αντιμετώπισαν σημαντικές κοινωνικές διακρίσεις στην προσπάθειά τους για εξεύρεση εργασίας. Ως αποτέλεσμα, πολλά ΛΟΑΤ άτομα δεν ήταν ανοιχτά για τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου τους.
Επίσης, τα τρανς άτομα δεν είναι σε θέση να λάβουν θέσεις εργασίας επειδή τα νομικά τους έγγραφα δεν αντιστοιχούν στην ταυτότητά τους. Ταυτόχρονα, υφίστανται ψυχική ταλαιπωρία όταν παρουσιάζονται σε τμήματα ανθρώπινου δυναμικού λόγω των νομικών τους εγγράφων.
Μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Διεθνές Περιοδικό του «Manpower» το 2014 υποδεικνύει ότι οι ΛΟΑΤΙ αιτούντες θέσεις εργασίας αντιμετωπίζουν σημαντική μεροληψία σε σχέση με τους ετεροφυλόφιλους αιτούντες. Η έρευνα διαπίστωσε ότι οι υποψήφιοι ομοφυλόφιλοι άνδρες, οι οποίοι κατέστησαν σαφή τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό στην αίτησή τους για εργασία, είχαν 39% λιγότερες πιθανότητες να πάρουν συνέντευξη εργασίας απ ό,τι οι αντίστοιχοι ανδρικοί αιτούντες που δεν αναγνωρίστηκαν ως ομοφυλόφιλοι.
Νόμοι ενάντια στις θεραπείες μετατροπής
Δεν υπάρχουν τέτοιοι νόμοι στην Κύπρο, παρόλο που οι θεραπείες μετατροπής χρησιμοποιούνται κατά κόρον στους κόλπους της Εκκλησίας. Πολλά ΛΟΑΤΙ άτομα, παραπέμπονται από τους πνευματικούς τους σε ορμονοθεραπείες και υπόκεινται σε ψυχολογικούς και πνευματικούς χειρισμούς, άκρως επικίνδυνους για την ψυχολογική τους υγεία.
Γάμος- Σύμφωνο Συμβίωσης- Τεκνοθεσία
Ο ισχύων νόμος της Κύπρου αναγνωρίζει μόνο το γάμο ως ένωση μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας. Δεν υπάρχει επίσημη αναγνώριση των γάμων ομοφυλοφίλων. Από το 2015, τα ζευγάρια του ιδίου φύλου μπόρεσαν να αναγνωρίσουν τις σχέσεις τους μέσω του συμφώνου συμβίωσης. Στην Κύπρο, το σύμφωνο συμβίωσης, κατάφερε να εισαγάγει στους κόλπους του πρόταση με την οποία εξισώνεται ο γάμος και το σύμφωνο. Έτσι, όσοι έχουν συνάψει το κυπριακό σύμφωνο συμβίωσης έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με αυτά των συζύγων, εξαιρουμένου την τεκνοθεσία.
Η τεκνοθεσία είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση που θα καλεστούν να αντιμετωπίσουν τα ομοφυλόφιλα άτομα, αφού η συντριπτική πλειοψηφία του κυπριακού λαού τάσσεται σθεναρά εναντίον. Τέλος, απαγορεύεται και η αναδοχή παιδιού από ομοφυλόφιλο ζευγάρι.
Υγεία
Στην Κύπρο παρέχεται δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στους οροθετικούς αν και παρατηρείται τακτικά έλλειψη αντιρετροϊκών φαρμάκων στη Γρηγόρειο κλινική του Γενικού Νοσοκομείου Λάρνακας, του μοναδικού νοσοκομείου που παρέχει αντιρετροϊκή θεραπεία. Παράλληλα, η πολιτεία παρέχει επίδομα οροθετικότητας. Κέντρα εξέτασης για τον HIV και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα λειτουργούν σ’ όλα τα νοσοκομεία των ελεύθερων πόλεων της Κύπρου, ενώ λειτουργούν σε τακτά χρονικά διαστήματα και δωρεάν checkpoints από διαφόρους φορείς, όπως τα ΚΥΦΑ checkpoints, της Accept – ΛΟΑΤΙ Κύπρου κ.α.
Οι περαιτέρω ανάγκες των ΛΟΑΤΙ ατόμων της Κύπρου στο θέμα της υγείας επικεντρώνονται στα πιο κάτω:
-Εφαρμογή προγράμματος (Ηealth4LGBTI) ευαισθητοποίησης του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού σε θέματα που αφορούν την ΛΟΑΤΙ κοινότητα και την ορθότερη αντιμετώπιση τους σε δημόσια και ιδιωτικά νοσηλευτήρια. Χαρακτηριστική είναι η εξευτελιστική εμπειρία ενός τρανς άντρα τον Αύγουστο του 2018. Ο εν λόγω άντρας επισκέφτηκε το νοσοκομείο Λάρνακας για λήψη τεστοστερόνης. Η νοσοκόμα επί καθήκον, που δε γνώριζε για την υγειονομική περίθαλψη των τρανς ατόμων, υπεβάλε το άτομο σε μια σειρά ταπεινωτικών ερωτήσεων εισβολής στην προσωπική του ζωή και αμφισβήτησης της φυλετικής του ταυτότητας.
– Εξειδικευμένη ιατρική παροχή στα Τρανς και Ίντερσεξ, άτομα.
-Ανάγκη ύπαρξης προληπτικής αγωγής PrEP.
-Περισσότερες κλινικές ελέγχου για Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ).
-Συνεχής επάρκεια των αντιρετροϊκών φαρμάκων και την παροχή τους και σ’ άλλες πόλεις της Κύπρου, πέραν της Λάρνακας.
Εκπαίδευση – Σχολικός Εκφοβισμός ΛΟΑΤΙ ατόμων
Στο εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου απουσιάζει εκπαιδευτικός νόμος για την εξάλειψη των διακρίσεων με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα ή έκφραση φύλου. Παρόλα αυτά, αυτή την περίοδο, τρέχει το πολύ υποσχώμενο πρόγραμμα HOMBAT, το οποίο σκοπεύει στην εξάλειψη του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού στα σχολεία. Το Υπουργείο Παιδείας και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ο Οργανισμός Νεολαίας Κύπρου (ΟΝΕΚ), η Επίτροπος Διοικήσεως, η Επίτροπος για τα δικαιώματα του παιδιού, και πολλοί άλλοι φορείς και ΜΚΟ λαμβάνουν μέρος στο ευρωπαϊκό αυτό πρόγραμμα, που φέρνει η Accept στην Κύπρο.
Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών πάνω στα ΛΟΑΤΙ θέματα ήταν ανύπαρκτη μέχρι το πρόγραμμα HOMBAT, ενώ με το HOMBAT τέθηκε σε εθελοντική βάση με χαμηλό ενδιαφέρον από τους εκπαιδευτικούς.
Παράλληλα, το Υπουργείο Παιδείας δεν συλλέγει ερευνητικά δεδομένα σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό των ΛΟΑΤΙ παιδιών ή την έκφραση του φύλου. Ούτε και εκπονεί επίσημες εγκυκλίους που αφορούν επίσημες κατευθύνσεις για τα ΛΟΑΤΙ ζητήματα στην εκπαίδευση.
Τέλος, με εξαίρεση το HOMBAT, το Υπουργείο Παιδείας δε σύναψε ποτέ συνεταιρισμούς με ΜΚΟ, οι οποίοι θα έθεταν ως στόχο θέματα που να αφορούν τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα ή έκφραση του φύλου (Accept – ΛΟΑΤΙ Κύπρου, ΚΣΟΠ, Ασπίδα για την ομοφοβία, κλπ).
Συμμετοχή ΛΟΑΤΙ ατόμων στην πολιτική ζωή της Κύπρου
Στην Κύπρο δεν υπάρχουν ανοικτά ΛΟΑΤΙ άτομα που να ασχολούνται ενεργά με το πολιτικό προσκήνιο. Μοναδική περίπτωση πολιτικής ενεργοποίησης ΛΟΑΤΙ ατόμου αποτελεί ο Κώστας Γαβριηλίδης, πρώην προέδρου της Accept – ΛΟΑΤΙ Kύπρου, όπου το 2018 διορίστηκε ως Σύμβουλος του Προέδρου της Δημοκρατίας για θέματα Πολυπολιτισμικότητας, Σεβασμού και Αποδοχής της Διαφορετικότητας, αλλά και για τα βήματα που γίνονται για τη δημιουργία Επιτροπής Προώθησης Πολυπολιτισμικότητας και Διαφορετικότητας, και τη σύσταση ειδικής επιτροπής για ΛΟΑΤΙ θέματα.
Αντώνης Παπαγεωργίου
