Όποιος άνθρωπος έχει την παραμικρή αμφιβολία για τις επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει η απαγόρευση των εκτρώσεων στη ζωή των γυναικών, θα έπρεπε να δει την ταινία «Το γεγονός», τον αγώνα μιας νέας γυναίκας για να ελευθερωθεί από μια αδιανόητη για τη ζωή της εγκυμοσύνη. Η βραβευμένη στο φεστιβάλ Βενετίας 2021 Γαλλική ταινία βρίσκεται στα σινεμά εδώ και βδομάδες, ωστόσο το θέμα της, σε συνδυασμό με τις πρόσφατες εξελίξεις στις ΗΠΑ (και όχι μόνο) την διατηρούν σε μια «άβολη» δημοσιότητα.
της Δήμητρας Κυρίλλου
Δεν είναι η μοναδική ταινία που έχει καταπιαστεί με το θέμα. Το σκληρότατο «4 μήνες, 3 Εβδομάδες και 2 Μέρες» του Κριστιάν Μουντζίου, η δυστοπική σειρά «The Handmaid’s Tale», το περσινό «Never Rarely Sometimes Always» της Ελίζα Χίτμαν, αλλά και το επερχόμενο «Call Jane» της Φίλις Νάγκι καταγράφουν ένα παγκόσμιο και διαχρονικό πανόραμα του τι σημαίνει η απώλεια του ελέγχου των γυναικών/θηλυκοτήτων πάνω στα αναπαραγωγικά δικαιώματα και το ίδιο τους το σώμα.
Back to the 60s
Η Ντιγουάν μας ταξιδεύει στη Γαλλία του 1963 μέσω του ομώνυμου ημι-αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος της σπουδαίας συγγραφέος Αννί Ερνό, στο οποίο έχει βασιστεί η ταινία. Ανοίγει με σκηνές από την επαρχιακή Ανγκουλέμ, -που δεν διαφέρει και τόσο από την εικόνα της Ελληνικής επαρχίας εκείνη την περίοδο- και μας συστήνει την Ανν και τις φίλες της, καθώς ετοιμάζονται για βραδυνή έξοδο. Νέες γυναίκες που ασφυκτυούν στον καθωσπρεπισμό της μικρής κοινωνίας και προσβλέπουν με αγωνία στην εισαγωγή στο πανεπιστήμιο για να ξεφύγουν από τη διαρκή επιτήρηση, για να ζήσουν μια ζωή διαφορετική από αυτή των μανάδων τους. Βρισκόμαστε ένα κλικ πριν από την πελώρια επανάσταση που έφεραν τα κινήματα του Μάη του ’68 και η οποία οδήγησε στην αποποινικοποίηση των εκτρώσεων σε μεγάλο τμήμα του Δυτικού κόσμου και στη Γαλλία (το 1975).
Το φιλάρεσκο κοίταγμα στον καθρέφτη, το σφίξιμο του σουτιέν, η αφύπνιση της σεξουαλικότητας, πόσω μάλλον το ίδιο το σεξ θεωρούνταν δείγμα γυναίκας «χαμηλής ηθικής στάθμης». Είκοσι χρόνια νωρίτερα, το καθεστώς του Βισί είχε στείλει στη γκιλοτίνα την Μαρί-Λουίζ Ζιρό, τελευταίο θύμα ενός δρακόντειου νόμου που απαγόρευε τις εκτρώσεις. Για προγαμιαίες σχέσεις και αντισύλληψη, ούτες λόγος!
Υπάρχει μια αρκετά αμήχανη σκηνή στο οικοτροφείο, όταν η Μπριζίτ, κολλητή φίλη της Ανν αποφασίζει να δείξει στη γυναικεία ομήγυρη μια σκηνή ετεροφυλόφιλου (ασφαλώς) σεξ, καβαλώντας ένα μαξιλάρι και λικνιζόμενη σαν πάνω σε κουνιστό αλογάκι, «να, κάπως έτσι…», λες και παρουσίαζε πώς λειτουργεί ένα μηχάνημα!
Η Ανν πάντως έχει ήδη συνευρεθεί ερωτικά με κάποιον, αλλά το θέμα της ταινίας δεν έχει να κάνει με τη σχέση της, αλλά με τη διαπίστωση της εγκυμοσύνης και την οδύσσεια που περνά για να την τερματίσει. Σε αντίθεση με το βιβλίο της Ερνό, που έγινε διάσημο για το πλούσιο περίγραμμα της Γαλλικής κοινωνίας του ‘60, η ταινία αποτελεί λιγότερο μωσαϊκό της εποχής της και περισσότερο τη βιωματική εμπειρία της Ανν. Μέσα από τη ματιά της παρατηρούμε τον έξω κόσμο. Έτσι έχουμε ένα πολύ προσωπικό γυναικείο βλέμμα (female gaze) για ένα πανανθρώπινο ζήτημα. Το εγχείρημα δεν θα μπορούσε να πετύχει χωρίς την ερμηνεία της Αναμαρία Βαρτολομέι, σε ύφος λιτό και συγκρατημένο, που εκφράζεται περισσότερο με τη γλώσσα του σώματος παρά με τις λέξεις.
Η Ανν λοιπόν προέρχεται από μια ταπεινή οικογένεια βιοπαλαιστών (η αγαπημένη μας Σαντρίν Μπονέρ υποδύεται την υποστηρικτική μητέρα της), και έχει την επιδοκιμασία των γονιών της στο όνειρο για σπουδές. Η Ανν δεν είναι απλά επιμελής μαθήτρια, αλλά το «αστέρι» στο μάθημα λογοτεχνίας. Σε κάποια σκηνή δίνει τη δική της ερμηνεία για ένα ποίημα του Λουί Αραγκόν, εντυπωσιάζοντας τον καθηγητή και την τάξη. Η εγκυμοσύνη της απειλεί να κατεδαφίσει τους στόχους της. Θα διαπιστώσουμε επίσης ότι είναι ένας δυνατός άνθρωπος.
Παρανομία
Στην αίθουσα της βιβλιοθήκης, η Ανν παρατηρεί στα κλεφτά έναν τόμο με εικόνες από το γυναικείο σώμα σε κύηση. Μια διαδοχή από σχήματα αναπαριστά τη μεγέθυνση της μήτρας κατά την κύηση. Όταν κάποιο άτομο μπαίνει στο δωμάτιο, το βιβλίο θα κλείσει απότομα και θα αποσυρθεί από την κυκλοφορία.
Επίσκεψη σε γιατρό και παράκληση για διακοπή της κύησης. Η απόρριψη είναι συντριπτική, κάτι τέτοιο είναι αδιανόητο. Η λέξη έκτρωση δεν ακούγεται ούτε μια φορά σ’όλη την ταινία. Στη θέση της χρησιμοποιείται το «γεγονός» (événement), κλεμμένη από την έκφραση με την οποία το Γαλλικό κράτος αναφέρεται επίσημα στον πόλεμο που μόλις είχε χάσει στο έδαφος της Αλγερίας (Les événements en Algérie). Ο γιατρός γράφει μια συνταγή «για να επανέλθει η περίοδος», αλλά λίγο αργότερα, στην πρώτη αυτοσχέδια επιχείρηση έκτρωσης θα αποδειχτεί ότι της είχε συνταγογραφήσει μια αγωγή που προστάτευε το έμβρυο!
Ακολουθεί η ρεαλιστική καταγραφή των προσπαθειών για την πολυπόθητη έκτρωση, η ταινία περιγράφει τις ενέργειες της Ανν αργόσυρτα και με λεπτομέρεια, προφανώς για να αναδείξει την κακοποίηση που υφίσταται το σώμα της και εν τέλει πετυχαίνει ώστε το κοινό να συναισθανθεί τη βία ενός νόμου που μετατρέπει τις γυναίκες σε μητέρες πριν από την ώρα τους. Όλες οι κομπογιαννίτικες μέθοδοι παρελαύνουν στην οθόνη και στο κορμί της Ανν και αποτυγχάνουν.
Ο από μηχανής θεός αποκαλύπτεται όταν ένας γνωστός της θα της δώσει το τηλέφωνο μιας «δημιουργού αγγέλων» -κωδικοποιημένο παρατσούκλι για τα άτομα που αναλάμβαναν αυτό το θεάρεστο έργο, -η Άννα Μουγκλαλίς σε μια σκληρή, αποστασιοποιημένη ερμηνεία.
Ακολουθούν στενάχωρες σκηνές, ωστόσο αυτό που κυριαρχεί δεν είναι ο μελοδραματισμός, δεν αισθανόμαστε οίκτο για την ηρωίδα, της βγάζουμε το καπέλο γιατί αγωνίστηκε κόντρα στο ρεύμα και επιβίωσε.
Όπως έχουν δηλώσει οι δημιουργοί της ταινίας, Οντρέ Ντιγουάν και Αννί Ερνό, στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία υπάρχει ένα παγκόσμιο μήνυμα που μεταδίδεται και μέσω της ταινίας, κι αυτό είναι ότι η πρόσβαση στην ασφαλή άμβλωση δεν είναι καθολική και γίνεται πιο δύσκολη ανάλογα με την κοινωνική τάξη, τη φυλή, την εκπαίδευση και τους νόμους υπό τους οποίους ζει κάποιο άτομο. Το ρολόι χτυπά…
