Τις παρατηρήσεις για το νομοσχέδιο του Υπουργείου Υγείας με τίτλο: «Μεταρρυθμίσεις στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» κατέθεσε το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ).
Μία από τις πρώτες επισημάνσεις του ΣΥΔ είναι πως η γλώσσα που επιλέγεται θα πρέπει πάντα να είναι ουδέτερη ως προς το φύλο, ώστε να είναι δεόντως συμπεριληπτική προς κάθε πρόσωπο ανεξαρτήτως φύλου, έκφρασης, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών του φύλου του.
Οι παρατηρήσεις – προτάσεις
Στην παράγραφο 1, περίπτωση α’, προτείνουμε, -συγκεκριμενοποιώντας την αρχική μας γενική παρατήρηση- την ελαφρά τροποποίησή της ως ακολούθως: “
α) της αύξησης του ηλικιακού ορίου των προσώπων που δύνανται να προσφύγουν σε μέθοδο ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής […]”
ώστε να είναι συμπεριληπτική ως προς τα διεμφυλικά/τρανς και φυλοδιαφορετικά πρόσωπα.
Κεφάλαιο Β’ – Άρθρο 3- Διάθεση γενετικού υλικού.
Ακριβώς για τον ίδιο λόγο, προτείνουμε την τροποποίηση σημείων του Άρθρου αυτού, ώστε να είναι πιο συμπεριληπτικό, και συγκεκριμένα στην αντικατάσταση της φράσης «σε περίπτωση που το υποβοηθούμενο πρόσωπο είναι γυναίκα» με την: «σε περίπτωση που το υποβοηθούμενο πρόσωπο έχει θήλεα χαρακτηριστικά φύλου» και στις δύο περιπτώσεις που αναφέρεται (παρ. 1), καθώς και στην παρ. 2.
Άρθρο 7.- Παρενθεσία.
Για τους ίδιους λόγους που περιγράψαμε ανωτέρω, προτείνουμε ο τίτλος του Άρθρου να μετονομαστεί σε «Παρενθεσία» (από παρένθετη μητέρα), καθώς επίσης την ακόλουθη τροποποίηση:
«5. Με απόφαση της Αρχής ρυθμίζεται κάθε αναγκαία λεπτομέρεια για την εφαρμογή του παρόντος, όπως ζητήματα σχετικά με την προσφυγή σε παρενθεσία, ήτοι τον τρόπο και τη διαδικασία ανεύρεσης παρένθετου τρίτου ατόμου με θήλεα χαρακτηριστικά φύλου από τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα».
Άρθρο 9.- Συναίνεση.
Ομοίως και σε αυτό το Άρθρο προτείνονται οι ίδιες αλλαγές, όπως και στα Άρθρα 2,3 και 7. Συγκεκριμένα το σημείο: «Αν η υποβοήθηση αφορά άγαμη γυναίκα, η συναίνεση αυτής και, εφόσον συντρέχει περίπτωση ελεύθερης ένωσης, του άνδρα με τον οποίο συζεί παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο[…]», προτείνουμε να τροποποιηθεί ως ακολούθως:
“Αν η υποβοήθηση αφορά άγαμο πρόσωπο θήλεων χαρακτηριστικών φύλου, η συναίνεση αυτού και, εφόσον συντρέχει περίπτωση ελεύθερης ένωσης, του προσώπου με το οποίο συζεί παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο[…]”
Κεφάλαιο Ε’ – Άρθρο 16 Αλλαγή χαρακτηριστικών φύλου ίντερσεξ ατόμων.
Α) Στο άρθρο αυτό εισάγονται συγκεκριμένες προβλέψεις για τα ίντερσεξ πρόσωπα και πιο συγκεκριμένα αναφορικά με την απαγόρευση των κανονικοποιητικών χειρουργικών επεμβάσεων που όπως έχουν επισημάνει διεθνείς οργανισμοί αποτελούν όχι μόνο παραβίαση του δικαιώματος στη σωματική ακεραιότητα, αλλά και είδος βασανιστηρίου.
Αρχικά, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ήδη από τον ν. 4491/2017 (νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου) έχει δοθεί ο ορισμός των χαρακτηριστικών φύλου –έννοιας που προσδιορίζει τα ίντερσεξ πρόσωπα (Άρθρο 2, παρ. 2, ν. 4491/2017) [2].
Ωστόσο για λόγους ακρίβειας, θεωρούμε πως επειδή δεν έχει οριστεί σε κείμενο νόμου η έννοια “ίντερσεξ”, καλό είναι με την ευκαιρία της εισαγωγής του Άρθρου 16 επ’ αυτού του νομοθετήματος, να δοθεί ένας ακριβής ορισμός για τα ίντερσεξ πρόσωπα. Προτείνουμε, τον ακόλουθο ορισμό που θα μπορούσε να μπει ως νέα παράγραφος 1 του Άρθρου 16, ενώ τα υπόλοιπα που ακολουθούν να αναριθμηθούν:
«1. Ως ίντερσεξ νοούνται τα πρόσωπα που κατά τη γέννηση ή και αργότερα διαπιστώνεται ότι έχουν γεννηθεί με διάφορες φυσικές παραλλαγές ή διαφοροποιήσεις χαρακτηριστικών φύλου (χρωμοσώματα, γονάδες, ορμονικά προφίλ, εσωτερική ή εξωτερική ανατομία) που δεν εμπίπτουν στον κλασσικό ορισμό ενός γένους».
Β) Επί της παραγράφου 1 (που κατόπιν της εισαγωγής ορισμού για τα ίντερσεξ πρόσωπα πρέπει να αναριθμηθεί σε παρ. 2), θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι στη τελευταία γραμμή της παραγράφου, η λέξη «ασθενούς» θα πρέπει να αντικατασταθεί με τη λέξη «προσώπου», καθώς τα ίντερσεξ πρόσωπα δε πάσχουν από κάποια ασθένεια.
Γ) Επί της παραγράφου 6 (που ομοίως πρέπει να αναριθμηθεί), προτείνουμε την αύξηση του ύψους της ποινής από τους έξι στους δώδεκα (12) μήνες, ώστε το ύψος της ποινής να αποθαρρύνει περαιτέρω στις απαράδεκτες και καταδικασμένες από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα πρακτικές. Ακόμη, οι ποινές που επιβάλλονται αφορούν μόνο τις περιπτώσεις της παρ. 1. Πρέπει να συμπεριλαμβάνουν, ασφαλώς, και την παρ. 2. Τούτο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό.
Δ) Επειδή ακριβώς σε αρκετές περιπτώσεις του άρθρου αυτού γίνεται παραπομπή στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (ν. 3418/2005) [3], θεωρούμε απαραίτητη στην εισαγωγή των χαρακτηριστικών φύλου, στο Άρθρο 2, παρ. 3 του ν. 3418/2005 (πρόκειται για τη διάταξη του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας που αποτελεί ρήτρα σεβασμού και απαγόρευσης των διακρίσεων). Και επειδή πλην των χαρακτηριστικών φύλου, δεν αναφέρονται ούτε η έκφραση ούτε η ταυτότητα φύλου, ομοίως και την εισαγωγή αυτών. Συγκεκριμένο προτείνουμε τη προσθήκη νέας παραγράφου ως ακολούθως:
Τροποποιείται η παρ. 3, του Άρθρου 2 του ν. 3418/2005 ως εξής:
“Το ιατρικό λειτούργημα ασκείται σύμφωνα με τους γενικά αποδεκτούς και ισχύοντες κανόνες της ιατρικής επιστήμης. Διέπεται από απόλυτο σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους χωρίς διάκριση φύλου, φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, έκφρασης, ταυτότητας και χαρακτηριστικών φύλου, καθώς και κοινωνικής θέσης ή πολιτικής ιδεολογίας”.
Δράττοντας την ευκαιρία να επισημάνουμε για ακόμη μία φορά, την επιτακτική ανάγκη που υπάρχει σχετικά με τη συνολική συμπερίληψη των διεμφυλικών/τρανς και φυλοδιαφορετικών προσώπων και την πλήρη πρόσβαση τους στο σύστημα υγείας. Πιο συγκεκριμένα με την διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου στα έγγραφα ενός προσώπου (Ν.4491/2017) γεννώνται ερωτήματα που αφορούν τόσο τον τομέα πρόληψης και διάγνωσης στο πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο σύστημα υγείας, σε περιπτώσεις εξετάσεων ή συνταγογράφησης που είναι, ας μας επιτραπεί ο όρος, «έμφυλες».
Είναι παραπάνω από προφανές ότι τα πρόσωπα αυτά πρέπει να τυγχάνουν πλήρους υγειονομικής φροντίδας, και μάλιστα χωρίς να υποστούν διάκριση για λόγους φύλου, ή να παραβιαστεί η ιδιωτικότητά τους, όπως άλλωστε αποφάσισε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην υπόθεση C 451/16 MB κατά Secretary of State for Work and Pensions , που αναφέρει μεταξύ άλλων: «εναπόκειται στα κράτη μέλη να καθορίζουν τις προϋποθέσεις για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου ενός προσώπου, ωστόσο, τονίζει ότι το πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης όσον αφορά την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω φύλου δεν μπορεί να εξαρτάται από τις διάφορες προϋποθέσεις που θεσπίζονται σε εθνικό επίπεδο, πράγμα που τελικά θα μπορούσε να οδηγήσει στην επαναφορά διακρίσεων δια της πλαγίας οδού».
Επομένως η πλήρης πρόσβαση στο σύστημα υγείας δίχως διακρίσεις σε σχέση με το φύλο, αποτελεί επιταγή του δικαίου της Ε.Ε., ανεξαρτήτως των επί μέρους σημείων των εθνικών νομοθεσιών αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου.
Σε αυτό, λοιπόν, είναι απαραίτητο να ανταποκριθεί το Εθνικό Σύστημα Υγείας όσον αφορά τις περιπτώσεις πρόληψης, εξετάσεων, συνταγογράφησης ή περίθαλψης σε διεμφυλικά/τρανς πρόσωπα σε περιπτώσεις «έμφυλων» εξετάσεων ή συνταγογράφησης στις οποίες τα διεμφυλικά/τρανς πρόσωπα πρέπει να έχουν πλήρη πρόσβαση και δίχως διακρίσεις ή στιγματισμό.
Προς τούτο προτείνουμε με την πρώτη ευκαιρία το Υπουργείο Υγείας να:
α) Εισάγει νομοθετική ρύθμιση που θα διασφαλίζει ότι εάν ένα πρόσωπο μεταβάλει το φύλο και το κύριο όνομα μέσω το ν. 4491/2017, απολύτως τίποτε δε θα επηρεάζει την πρόσβασή του στο σύστημα υγείας, τουναντίον αυτή θα γίνεται δίχως διακρίσεις και ισότιμα.
Επιπλέον θα πρέπει να τονίσουμε ότι το παραπάνω θα πρέπει να ισχύει ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής και ιδιαίτερα για τους αιτούντες άσυλο ή έχοντες προστασία ασύλου, ιδιαίτερα μετά την Απόφαση του Ειρηνοδικείου Θεσσαλονίκης, που αναγνώρισε σε τρανς γυναίκα πρόσφυγα τη δυνατότητα μεταβολής εγγράφων της ως προς το κύριο όνομα και φύλο. Θα πρέπει δηλαδή και οι τρανς αιτούντες και πρόσφυγες να έχουν πλήρη πρόσβαση σε όλες αυτές τις διαδικασίες.
β) Επίσης, προτείνουμε την προσθήκη τόσο του σεξουαλικού προσανατολισμού, όσο και της ταυτότητας και των χαρακτηριστικών φύλου, στην παράγραφο 2, άρθρο 3, του ν. 4443/2016 (νομοθεσία για την ίση μεταχείριση), ώστε να καλύπτονται τα διεμφυλικά / τρανς πρόσωπα στον χώρο της κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης (σημείο α, παράγραφος 2, άρθρο 3, ν. 4443/2016).
Πριν κλείσουμε, θεωρούμε απαραίτητο να επισημάνουμε ότι στο Άρθρο 16, παρ. 4, δίνεται η δυνατότητα νομικής μεταβολής της καταχώρισης φύλου και ονόματος (προφανώς σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 4491/2017) στα ίντερσεξ πρόσωπα. Παρ’ όλ’ αυτά, το παρόν Άρθρο, επιτρέπει (παρ. 2) εξαιρέσεις (υπό ειδικές συνθήκες είτε μετά από απόφαση Ειρηνοδικείου, είτε στη πολύ εξαιρετική περίπτωση κινδύνων για τη ζωή ή την υγεία) και για πρόσωπα κάτω των 15 ετών. Όμως ο ν. 4491/2017 δεν επιτρέπει και τη συνακόλουθη (όπως θα έπρεπε να θεωρείται) μεταβολή καταχωρισμένου ονόματος-φύλου και σε αυτές τις εξαιρέσεις, γεγονός που θα δημιουργήσει προβλήματα στο ίντερσεξ ανήλικο πρόσωπο. Επομένως, υπό το φως και αυτής της διάταξης, γίνεται ακόμη πιο μεγάλη η ανάγκη να αρθούν οι ηλικιακοί περιορισμοί στον ν. 4491/2017, στο άμεσο μέλλον, όπως το ΣΥΔ έχει επισημάνει πολλάκις, αλλά και τη δυνατότητα επιλογής τρίτης καταχώρισης φύλου όπως έχουμε προτείνει πολλές φορές στο παρελθόν.
Ακόμη, συμπληρωματικά θα πρέπει να μην λησμονήσουμε πως όπως αναφέρει και το πόρισμα για την Εθνική Στρατηγική για τη ΛΟΑΤΚΙ+ Ισότητα [4] (βλέπε παραπομπή 3): «ένα γενικότερο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, αλλά απασχολεί ευλόγως περισσότερο τα ίντερσεξ άτομα, είναι η αδυναμία πρόσβασης στους ιατρικούς φακέλους και τα ιατρικά τους ιστορικά εφ’ όρου ζωής».
Ασφαλώς, τούτο προβλέπεται στη γενική του περίπτωση από τον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας για κάθε πρόσωπο (παρ. 10, Άρθρο 14 – Τήρηση Ιατρικού Αρχείου, ν. 3418/2005), όμως επειδή τα ίντερσεξ πρόσωπα το αντιμετωπίζουν πιο έντονα, το αρμόδιο Υπουργείο Υγείας ενδεχομένως θα πρέπει να εξετάσει την έκδοση ειδικής εγκυκλίου για τα ίντερσεξ άτομα, η οποία πέραν αυτού, θα πρέπει βεβαίως να συμπεριλαμβάνει και το επόμενο σημείο που επισημαίνει το πόρισμα της Επιτροπής (αντιγράφουμε: «Πέμπτον, θα πρέπει να διασφαλιστεί η επάρκεια μηχανισμών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για τους ίντερσεξ ανθρώπους και τις οικογένειές τους από επιμορφωμένους στα ίντερσεξ ζητήματα θεραπευτές»).
Κλείνοντας, θα πρέπει να σημειώσουμε πως στο πλαίσιο πιθανών αλλαγών στο οικογενειακό δίκαιο που συμπεριλαμβάνει άλλωστε και το Πόρισμα για την Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+, είναι απαραίτητο να εξεταστούν και αλλαγές και στο πλαίσιο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και για τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια.
Το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών, καταθέτει τις προτάσεις και τις παρατηρήσεις του, με την ελπίδα ότι ο αρμόδιος Υπουργός Υγείας θα δείξει τη δέουσα προσοχή, ιδιαίτερα όσον αφορά το Άρθρο 16 (ίντερσεξ πρόσωπα), αλλά και τα υπόλοιπα που συνδέονται με την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, που για λόγους συμπεριληπτικότητας, αποτελεί αναγκαιότητα να είναι έχει κατά το δυνατόν γλώσσα ουδέτερη ως προς το γένος.
