Ως Οργανισμός Ψυχικής Υγείας με εξειδίκευση στα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα, αναγνωρίζουμε την υποχρέωσή μας να συνεισφέρουμε στον δημόσιο διάλογο για την συμπερίληψη, την προστασία και την προαγωγή της (ψυχικής) υγείας και ευζωίας των ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών και έφηβων ατόμων στο σχολικό πλαίσιο.
Πρόσφατα ο Αμερικανικός Σύλλογος Ψυχολόγων (American Psychological Association-APA) εξέδωσε τις θέσεις του και τις κατευθυντήριες οδηγίες που αφορούν τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά και έφηβα άτομα και το Σχολείο.
Μεταφράσαμε τις κυριότερες και τις παραθέτουμε, μαζί με τα σχόλια του φορέα μας για το Σχέδιο Νόμου που αφορά την Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, που συγκεντρώθηκαν με την πολύτιμη βοήθεια της επιστημονικής μας συνεργάτιδας Μαίρης Χιόνη (Mary Hioni), Εκπαιδευτικού και Υπεύθυνης Αγωγής Υγείας στην Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Α’ Αθήνας.
Α) ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ APA:
– Αναγνωρίζουμε ότι τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά και έφηβα άτομα βιώνουν παρενόχληση, εκφοβισμό και σωματική βία στο σχολικό περιβάλλον
– Αναγνωρίζουμε ότι το ποσοστό των εκπαιδευτικών που παρεμβαίνουν για να σταματήσουν την παρενόχληση και τον εκφοβισμό των τρανς και φυλοδιαφορετικών μαθητ(ρι)ών στο σχολείο δεν είναι μεγάλο, και το εκπαιδευτικό προσωπικό συχνά μπορεί να συμμετέχει εκούσια ή ακούσια στα παραπάνω
– Αναγνωρίζουμε ότι τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά που θυματοποιούνται στο σχολείο αντιμετωπίζουν υψηλότερες πιθανότητες να εμφανίσουν προκλήσεις ψυχικής υγείας, αυτοκτονικότητα, χρήση ουσιών, επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά, χαμηλές επιδόσεις, και σχολική διαρροή (όπως συχνές απουσίες, χαμηλότερους βαθμούς και μειωμένο ενδιαφέρον να φοιτήσουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση). Τα παραπάνω συχνά εντείνονται ακόμα περισσότερο στα τρανς παιδιά και έφηβα άτομα
– Αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν πρόσφατες έρευνες που αναδεικνύουν σχολικά προγράμματα, πολιτικές και πρακτικές που μπορεί να μειώσουν τον κίνδυνο για τα παραπάνω και να ενισχύσουν την υγεία και την ευζωία των ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών στο σχολείο
– Αναγνωρίζουμε ότι ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά και έφηβα άτομα που προέρχονται από οικογένειες χαμηλότερων κοινωνικοοικονομικών τάξεων αντιμετωπίζουν επιπλέον ρίσκο να εγκαταλείψουν το σχολείο ή να έχουν χαμηλότερη ακαδημαϊκή εξέλιξη
Αναγνωρίζουμε ότι οι ΛΟΑΤΚΙ+ μαθητές-τριες αναφέρουν αυξημένη επαφή με το σχολείο και αυξημένο αίσθημα ασφάλειας όταν οι εκπαιδευτικοί παρεμβαίνουν με τους εξής τρόπους:
– αναγνωρίζοντας και σταματώντας τον εκφοβισμό και την παρενόχληση,
αναπτύσσοντας κανονισμούς που απαγορεύουν τις διακρίσεις βάσει σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας/έκφρασης/χαρακτηριστικών φύλου,
– προωθώντας την χρήση επιβεβαιωτικών δραστηριοτήτων στην τάξη,
ενισχύοντας την εκπαίδευση και την επιμόρφωση σε ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα για μαθητ(ρι)ες και εκπαιδευτικούς,
– ενσωματώνοντας θετικές αναπαραστάσεις για τις ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες στα εκπαιδευτικά προγράμματα
– Ενθαρρύνουμε τους σχολικούς-ές ψυχολόγους, τους συμβούλους και τους κοινωνικοί-ές λειτουργοί να συνηγορούν υπέρ συμπεριληπτικών πολιτικών, προγραμμάτων και πρακτικών στα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, σε συνεργασία με γονείς και οικογένειες
– Ενθαρρύνουμε τους/τις σχολικούς ψυχολόγους να επιμορφωθούν στο πώς τα έμφυλα στερεότυπα και η έννοια του αυστηρού διπόλου των φύλων περιορίζουν όλα τα παιδιά από το να διερευνούν και να συνειδητοποιούν τις πλήρεις δυνατότητές τους, πώς δημιουργούν γόνιμες συνθήκες για εκφοβισμό και πώς αποτρέπουν τους μαθητές-τριες από το να επικεντρώνονται και να επενδύουν στην προσωπική τους μάθηση και εξέλιξη
– Ενθαρρύνουμε τους/τις σχολικούς ψυχολόγους να εναρμονιστούν με τις έγκυρες αρχές δεοντολογίας που υποστηρίζουν την σωματική και ψυχική ασφάλεια των ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών και έφηβων ατόμων, όταν οι τοπικοί ή σχολικοί κανονισμοί έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των παιδιών και των εφήβων
– Ενθαρρύνουμε το εκπαιδευτικό προσωπικό να αγκαλιάζει τον αυτοπροσδιορισμό, στηρίζοντας τις αποφάσεις των παιδιών, των έφηβων ατόμων και των οικογενειών τους, σε σχέση με ζητήματα ταυτότητας ή έκφρασης φύλου και αποθαρρύνουμε το εκπαιδευτικό προσωπικό από το να απαιτεί αποδείξεις ιατρικών παρεμβάσεων ή νομικών αλλαγών ως προϋπόθεση για αυτήν την στήριξη
– Προτείνουμε στα σχολεία να αναπτύξουν πολιτικές που σέβονται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και του απορρήτου για μαθητές-τριες, γονείς και συναδέλφους όσο αναφορά στον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα/έκφραση και τα χαρακτηριστικά φύλου, ώστε να μην αποκαλύπτεται ποτέ κάτι από τα παραπάνω χωρίς την ενημερωμένη συγκατάθεση του ατόμου που αφορούν.
– Προτείνουμε οι διευθύνσεις των σχολείων να δημιουργήσουν ασφαλέστερα περιβάλλοντα για τα τρανς, ίντερσεξ και φυλοδιαφορετικά άτομα, επιτρέποντας σε όλα τα παιδιά να έχουν πρόσβαση σε τουαλέτες, δραστηριότητες και προγράμματα με βάση τον αυτοπροσδιορισμό τους και την ταυτότητα φύλου τους και να αποφεύγουν όπου μπορούν τους υποχρεωτικούς έμφυλους διαχωρισμούς.
Β) ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ
ΜΕΡΟΣ Α΄ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ, ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Άρθρο 1 Εργαστήρια Δεξιοτήτων
Στον σχεδιασμό τον σκοπό, το περιεχόμενο και την υλοποίηση των εργαστηρίων δεξιοτήτων, προτείνουμε να υπάρχει ρητή αναφορά στα ΛΟΑΤΚΙ+ θέματα, για να μην ανακυκλώνονται η αορατότητα, το στίγμα και οι διακρίσεις.
Επίσης προτείνουμε να υπάρχει σαφής ενότητα για την Συμπεριληπτική Σεξουαλική Αγωγή με θέματα όπως: η εφηβεία, η μοντέρνα αντισύλληψη, η ασφαλής έκτρωση, η έμφυλη βία, η σεξουαλική βία σε ρομαντικές/συντροφικές/σεξουαλικές σχέσεις, η έννοια της συναίνεσης, η σεξουαλική κακοποίηση παιδιού, ο ακρωτηριασμός/κοπή γυναικείων γεννητικών οργάνων, ο πρώιμος και αναγκαστικός γάμος /συγκατοίκηση, οι εκφάνσεις του σχολικού εκφοβισμού, η ψυχολογική/λεκτική βία και σεξουαλική παρενόχληση στον δρόμο, ο ομοφοβικός/τρανφοβικός/ιντερφοβικός εκφοβισμός, η βία που συνδέεται με την εγκυμοσύνη ή τις νεαρές μητέρες, τα ΣMN, ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η πορνογραφία.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄ ΛΟΙΠΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 33. Αντικατάσταση του άρθρου 47 του ν. 4547/2018 Συλλογικός προγραμματισμός εκπαιδευτικού έργου και ομάδες δράσεων επαγγελματικής ανάπτυξης Στον προγραμματισμό του εκπαιδευτικού έργου και στις ομάδες δράσεων επαγγελματικής ανάπτυξης είναι απαραίτητο να περιέχονται ρητά δράσεις ευαισθητοποίησης και επιμόρφωσης σε ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα.
Ενδεικτικά: δράσεις για την διαμόρφωση συμπεριληπτικού και ασφαλούς σχολικού κλίματος για ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά και παιδιά ΛΟΑΤΚΙ+ γονέων, υλικό στις βιβλιοθήκες των σχολείων που να είναι συμπεριληπτικό ως προς τα ΛΟΑΤΚΙ+ θέματα, συμπεριληπτικές υποδομές για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και συμπεριληπτικός κανονισμός χρήσης (π.χ. πρόσβαση τρανς ατόμων σε τουαλέτες σύμφωνες με τον αυτοπροσδιορισμό τους).
Ενδεικτικές Καλές Πρακτικές: Η έγκαιρη αναγνώριση και άμεση αντιμετώπιση και παρέμβαση σε περιστατικά κακοποιητικού λόγου, στάσης και συμπεριφοράς από μαθήτριες/τές, εκπαιδευτικούς, γονείς και σχολικό προσωπικό,
Η ρητή και ξεκάθαρη αναφορά του ομοφοβικού, αμφιφοβικού, τρανσφοβικού, και ιντερφοβικού σχολικού εκφοβισμού στις δράσεις πρόληψης και αντιμετώπισης της βίας του σχολείου (όπως επίσης ο εθνοτικός και ο φυλετικός ρατσισμός, η αναπηροφοβία, και άλλες διακρίσεις βάσει εμφάνισης, καταγωγής, χαρακτηριστικών προσωπικότητας κ.λπ.),
Η καταγραφή και παρακολούθηση περιστατικών με στόχο την βελτίωση της σχολικής ζωής, των μαθητών/τριών, την μείωση των απουσιών και της σχολικής διαρροής που οφείλονται στα παραπάνω και των σχέσεων μεταξύ των μαθητών/τριών
Οι συμπεριληπτικές πρακτικές για την βελτίωση των σχέσεων του σχολείου με τους γονείς, τόσο αυτών που έχουν ΛΟΑΤΚΙ + παιδιά όσο και των ΛΟΑΤΚΙ+ γονέων.
Αντίστοιχα ζητήματα να καλύπτονται στις ομάδες δράσεων επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών.
Άρθρο 37 Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας σχολικών μονάδων
Προτείνουμε να αναφέρεται ρητά στον Εσωτερικό Κανονισμό η προάσπιση των δικαιωμάτων και η συμπερίληψη όλων των ΛΟΑΤΚΙ+ μελών της σχολικής κοινότητας (μαθητών/τριών, εκπαιδευτικών, γονέων/φροντιστών, σχολικού προσωπικού) και οι εν λόγω κανόνες να γίνονται γνωστοί τις έξι πρώτες εβδομάδες της λειτουργίας του σχολείου, ώστε να ορίζεται εξαρχής ο στόχος το σχολείο να αποτελεί ασφαλές πλαίσιο για όλες-ους-α.
Επίσης τονίζουμε ότι είναι σημαντικό η συν-απόφαση των μέτρων και κανόνων λειτουργίας αυτών να γίνεται από κοινού από εκπαιδευτικούς, γονείς/φροντιστές και μαθητές/τριες, όπως και το σχολικό προσωπικό των εκπαιδευτικών μονάδων.
Άρθρο 38 Εκπαιδευτικός Εμπιστοσύνης
Προτείνουμε ότι ο/η «Εκπαιδευτικός Εμπιστοσύνης» χρειάζεται να έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά, τα οποία να περιγράφονται και στο άρθρο:
Kάποιου είδους μετεκπαίδευση ή εξειδίκευση-προηγούμενη εμπειρία σε θέματα ψυχικής υγείας, σχολικής ψυχολογίας, συμβουλευτικής, διεργασίας ομάδας, διαμεσολάβησης ή/και επίλυσης συγκρούσεων.
Ευαισθητοποίηση, επιμόρφωση ή/και προηγούμενη εμπειρία σε ζητήματα έμφυλης βίας, ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτοτήτων, διακρίσεων, συμπεριληπτικού σχολικού εκφοβισμού.
Στην περιγραφή των αρμοδιοτήτων και το προφίλ της εν λόγω θέσης να συμπεριλαμβάνονται:
Η δυνατότητά του/της να κάνει διασύνδεση ή και παραπομπές σε εξειδικευμένες δομές και φορείς
Η διαθεσιμότητά του/της σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες στον χώρο του σχολείου αλλά και οι εναλλακτικοί τρόποι επικοινωνίας με εκείνον-η (π.χ. e-mail), ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση των μαθητ(ρι)ών σε εκείνον-η.
Ο τρόπος άσκησης των καθηκόντων του με τρόπο που θα διασφαλίζεται η ανωνυμία και το απόρρητο των παιδιών που θα του απευθυνθούν.
Τονίζουμε ότι είμαστε υπέρ της άποψης (όπως επιβεβαιώνεται και από τις διεθνείς πρακτικές) το άτομο στον εν λόγω ρόλο να είναι εκπαιδευτικός και όχι κατ’ ανάγκην ειδικός ψυχικής υγείας ή άλλος-η επαγγελματίας.
Άρθρο 39. Λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού
Στο εν λόγω σημείο είναι απαραίτητη η ρητή αναφορά στον ομοφοβικό, αμφιφοβικό τρανσφοβικό και ιντερφοβικό εκφοβισμό.
Επίσης προτείνουμε στα διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα που θα αναπτυχθούν για την πρόληψη, αποτροπή και αντιμετώπιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού να συμπεριλαμβάνονται ρητά και αυτά που θα αφορούν τις ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες.
Επιπλέον στη σύσταση επιτροπών ή ομάδων εργασίας για την εκτέλεση των παραπάνω μέτρων προτείνουμε να ορίζεται ρητά ότι χρειάζεται να συμπεριλαμβάνονται μέλη με εξειδικευμένη γνώση/εμπειρία σε ΛΟΑΤΚΙ+ θέματα, έμφυλη βία, ανθρώπινα δικαιώματα που αφορούν το φύλο και τη σεξουαλικότητα.
Orlando LGBT+
Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• American Psychological Association (2020). Resolution on Supporting Sexual / Gender Diverse Children and Adolescents in Schools. https://www.apa.org/pi/lgbt/resources/policy/gender-diverse-children
• Carlile, A. (2016). Educate & Celebrate: A programme designed to challenge homophobic, biphobic and transphobic bullying in schools: Final External Evaluation Report . Ανακτήθηκε 1 Μαΐου 2020 από https://usercontent.one/wp/www.educateandcelebrate.org/wp-content/uploads/2018/11/ECFinal-report-24-June-16ACarlile.pdf
• Case, K. & Meier, C. (2014). Developing allies to transgender and gender non-conforming youth: Training for counselors and educators. Journal of LGBT Youth, 11 (1), 62-82. doi:10.1080/193653.2014.840764
• Harper, A., Finnerty, P., Martinez, M., Brace, A., Crethar, H. C., Loos, B., . . . ALGBTIC LGBQQIA Competencies Taskforce. (2013). Association for lesbian, gay, bisexual, and transgender issues in counseling competencies for counseling with lesbian, gay, bisexual, queer, questioning, intersex, and ally individuals. Journal of LGBT Issues in Counseling, 7 (1), 2-43. doi:10.1080/15538605.2013.755444
• IGLYO (2007). Guidelines for an LGBTQ inclusive education. Ανακτήθηκε 1 Μαΐου 2020 από https://issuu.com/iglyo/docs/iglyo_educational-guidelines
• National Association of School Psychologists. (2017). Lesbian, gay, bisexual, transgender, and questioning (LGBTQ) youth [Position Statement]. Retrieved from https://www.nasponline.org/x26826.xml
• Pearson, J., & Wilkinson, L. (2018). School experiences and educational opportunities for LGBTQ students. In B. Schneider (Ed.) Handbook of the Sociology of Education in the 21st Century, (193-218). Switzerland: Springer International
• Stonewall (2017). Creating an LGBT inclusive curriculum: A guide for secondary schools. Ανακτήθηκε 1 Μαΐου 2020 από https://www.stonewall.org.uk/system/files/inclusive_curriculum_guide.pdf
•Ηλιοπούλου, Χ., Νικολακάκης, Ν., Διακουμάκου, Φ., Γραμμενίδης, Κ. (2018). Πρώτη πανελλαδική Έρευνα για το Σχολικό Κλίμα – Έκθεση αποτελεσμάτων: Οι εμπειρίες της ΛΟΑΤΚ μαθητικής κοινότητας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αθήνα: Colour Youth
