«Εκφοβισμός», «πειράγματα», «περιθωριοποίηση», «έλλειψη ενημέρωσης», «απουσία υποστηρικτικού πλαισίου». Λέξεις που χρησιμοποιούνται συχνά από ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα όταν καλούνται να διαπραγματευτούν τα σχολικά τους χρόνια. Κι όλα αυτά, ενώ η χώρα μας φαίνεται να κάνει βήματα προς τα πίσω στο μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, με έξαλλους και εγκληματικά ανενημέρωτους γονείς -θύματα της antiwoke προπαγάνδας- να αντιδρούν ενάντια σε κάθε προσπάθεια ορθής και συμπεριληπτικής ενημέρωσης, αγνοώντας πλήρως το τι σημαίνει να είσαι ΛΟΑΤΚΙ+ και πηγαίνεις σχολείο στην Ελλάδα.Αλήθεια, τι σημαίνει;
Κωνσταντίνα Σκλήφα(ιδιωτική υπάλληλος)
Τα σχολικά χρόνια ως ΛΟΑΤΚΙ+ άτομο στην Ελλάδα δεν ήταν ιδιαίτερα ευχάριστα, πόσο μάλλον στην περίπτωση μου, που ήταν “κραυγαλέα” και η εξωτερική μου εμφάνιση. Ένας παράγοντας που δεν άφηνα τότε τον εαυτό μου να εξελιχθεί και να αποδεχτεί την σεξουαλικότητα μου, ήταν ότι μεγάλωσα σε μια κλειστόμυαλη επαρχία που καθετί “διαφορετικό” για εκείνα τα άτομα στοχοποιούνταν και ήταν εύκολος στόχος για κοροϊδία και διάφορα σχόλια. Αυτά τα σχόλια ακόμα και σήμερα ξέροντας ποια είμαι, έχουν αφήσει κατάλοιπα τα οποία συναντώ σε κάθε βήμα της ζωής μου. Στο σχολείο είχα ως ασχολίες το ποδόσφαιρο και το καράτε, ντυνόμουν με φόρμες και φαρδιά ρούχα γιατί έτσι ένιωθα άνετα, ίσως επειδή νόμιζα ότι περνούσα πιο εύκολα απαρατήρητη, όμως άκουγα συνεχώς “μην ντύνεσαι σαν αγοροκόριτσο, ποιος θα σε θέλει έτσι”, “χάσε κιλά κανένας άντρας δεν θα σε θέλει έτσι” και ακόμα πιο σκληρά λόγια που δεν θέλω να θυμάμαι. Αυτά τα σχόλια υπήρχαν από παντού, από οικογένεια, φίλους, συμμαθητές, καθηγητές ή ακόμα και από άσχετα άτομα μόνο για να σου δείξουν ότι είσαι κάτι διαφορετικό και δεν πρέπει. Ένα – δύο άτομα που υπήρχαν στο σχολείο και ήταν ανοιχτά ΛΟΑΤΚΙ+ τα οποία τα έδειχναν με το δάχτυλο με αποτέλεσμα να φαντάζει κάτι λάθος. “Τι κι αν είμαι και εγώ;” Αυτή είναι η απορία που συνεχώς υπάρχει στο μυαλό μου. Φόβος, αυτό είναι το συναίσθημα που με κυρίευε όταν σκεφτόμουν ότι μπορεί να είμαι και εγώ ένα από αυτά τα παιδιά που στο σχολείο το έδειχναν με το δάχτυλο. Έτσι το έδιωχνα από το μυαλό μου και πιεζόμουν ώστε να κάνω ότι κάνουν τα “φυσιολογικά κορίτσια”. Προσπαθώντας να πείσω τόσο τους άλλους, αλλά περισσότερο τον εαυτό μου πως δεν υπάρχει περίπτωση να είμαι λεσβία. Αυτό που δεν έχουν τα σχολεία της Ελλάδας, είναι η παιδεία και κυρίως η αποδοχή των ατόμων σαν εμένα, γιατί αν υπήρχε αυτό δεν θα χρειαζόταν να γράψω σήμερα πόσο άσχημα ήταν τα σχολικά μου χρόνια, δεν θα έπρεπε να διαφέρουν τα σχολικά μου χρόνια επειδή είμαι ΛΟΑΤΚΙ+ άτομο ή γιατί η εμφάνιση μου δεν ταιριάζει στα στερεότυπα τους.
Φίλιππος Παγάνης (ψυχολόγος)
Η πρώτη λέξη που έρχεται στο μυαλό για το τι σημαίνει να είσαι ΛΟΑΤΚΙ+ στο σχολείο είναι αορατότητα. Οι ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες αποτελούν θέμα «φάντασμα» στο πλαίσιο του σχολείου. Απουσιάζουν πλήρως όχι μόνο από το πρόγραμμα σπουδών – ακόμα και από τα μαθήματα σεξουαλικής αγωγής, όπου αυτά υπάρχουν – αλλά και από κάθε πτυχή της σχολικής καθημερινότητας. Κάπως σαν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα να υπάρχουν ξαφνικά ως ενήλικες, χωρίς να έχουν υπάρξει πρώτα παιδιά. Ταυτόχρονα η ορατότητα όταν υπάρχει – είτε πρόκειται για ηθελημένο coming out, είτε για outing, είτε (συχνότερα) για την υπόθεση τρίτων ότι ένα παιδί είναι ΛΟΑΤΚΙ+ – έρχεται δυστυχώς συχνά με το δικό της βάρος. Στην πιο πρόσφατη έρευνα του FRA1 για τις εμπειρίες των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Ευρώπη το 70% των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων από την Ελλάδα ανέφερε πως έχει δεχθεί bullying στη διάρκεια των σχολικών του χρόνων. Η βία, οι διακρίσεις, η έλλειψη θετικών αναπαραστάσεων και η ευρύτερη απουσία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος στο σχολείο αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες επικινδυνότητας για την ψυχική υγεία των ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών. Τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά ωστόσο υπάρχουν, και το σχολείο οφείλει να βρίσκει τρόπους να τα προστατεύει από τη βία και να δημιουργεί πλαίσια υποστηρικτικά και συμπεριληπτικά που θα τους επιτρέπουν την πρόσβαση στο βασικό δικαίωμα του να είναι ο εαυτός τους.
Γιάννης Ζαραμπούκας (εργοθεραπευτής-συγγραφέας)
Μεγάλωσα και ολοκλήρωσα το σχολείο στην επαρχία. Συγκεκριμένα στηΛάρισα, όπου και ζω πάλι τα τελευταία χρόνια. Καταλαβαίνεις λοιπόνπόσο δύσκολο ήταν τουλάχιστον πριν μία δεκαετία που βρισκόμουν εγώ καιη γενιά μου στο Γυμνάσιο, να συνειδητοποιήσεις, να αποδεχτείς, ναστηρίξεις τη σεξουαλικότητα σου και τις επιλογές σου. Αν και δεν μίλησα ποτέ ανοιχτά γι’ αυτές. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ένα περιστατικό που μου συνέβη στην τρίτη γυμνασίου. Ζήτησα την ώρα του μαθήματος να βγω για λίγο από την τάξη, ώστε να γεμίσω το μπουκάλι μου και να πιω νερό. Στην επιστροφή μου από τις βρύσες που βρίσκονταν στον προαύλιο χώρο του σχολείου, αφού είχα ήδη ανέβει τις σκάλες, γιατί η αίθουσα που κάναμε τότε μάθημα ήταν στον πρώτο όροφο, μου κλείνουν τον δρόμο. Ήταν μία παρέα τριών αγοριών. Τρεις συμμαθητές μου από τα διπλανά τμήματα τις τρίτης γυμνασίου. Δεν με άφηναν να περάσω. Μου πήραν το μπουκάλι από τα χέρια. Το άδειασαν στο πάτωμα και το πέταξαν σε ένα καλαθάκι του σχολικού διαδρόμου, γελώντας. Ύστερα με έφτυσαν και οι τρεις, λέγοντας πως αυτά παθαίνουν οι αδερφές. Σκουπίστηκα με το μανίκι της φούτερ ζακέτας μου και γύρισα στην τάξη μου. Ηττημένος. Ανήμπορος. Έτσι ένιωθα. Δεν μίλησα. Δεν το μοιράστηκα με κανέναν. Δεν βγήκα ξανά από την αίθουσα κατά τη διάρκεια του μαθήματος, για όλη την υπόλοιπη χρονιά. Μέχρι να τελειώσω το σχολείο, έτρεμα κάθε φορά που βρισκόμουν μόνος μου στον άδειο διάδρομο. Ένιωθα σαν ένα μπαλόνι, που έπρεπε να διασχίσει έναν ουρανό γεμάτο αιχμηρές καρφίτσες. Έπρεπε να έχω το νου μου. Να προσέχω που πηγαίνω. Μία στιγμή αφηρημάδας ίσως και να μου στοίχιζε. Τουλάχιστον δεν κατάφεραν, να με «σκάσουν».
Γιώργος Πούλος (εργοθεραπευτής)
Το κουίρ βίωμα στο ελληνικό εκπαιδευτικό περιβάλλον εμφανίζεται πρόωρα. Ίσως και να ξεκινά πριν καλά καλά το ίδιο το άτομο αναγνωρίσει πως πρόκειται για κάποιου είδους βιωμένης εμπειρίας/ μια a priori γνώση που ποτέ δεν ήξερες ότι κατέχεις και το σχολείο (θα) είναι εκεί για να στο θυμίζει επανειλημμένα ή και διαρκώς. Ένα βίωμα φάντασμα· όπου στοιχειώνει το άτομο, καθώς συλλέγει τα στοιχεία του προφίλ του, τα κομμάτια ενός τόσο προσωπικού παζλ που άλλα έχουν συναρμολογήσει για το ίδιο. Κι ύστερα καλείται σιγά-σιγά να εξερευνά, στα κρυφά να τ’ ακουμπά, να το μαθαίνει απ’ έξω… κι ίσως αργότερα κάπως να το αλλάξει. Αλλά, μην το παρακάνει. Η μεγάλη αντίθεση από την παραδοτέα ταμπέλα θα ήταν καταστροφική. Το σχολείο, εξάλλου, αγαπάει να παρατηρεί τέτοιες αλλαγές, να χαρίζει απλόχερα ετικέτες, σχολιασμούς και βλέμματα. Πώς όλα αυτά χωράνε σε ένα σάκο -ανάμεσα σε σημειώσεις, τετράδια κι αριστεία· ανάμεσα σε γόμες κομμένες και χαρτάκια πειραχτήρικα, χαϊδευτικά, διόλου κακοπροαίρετα-; Συνηθίζονται αυτά. Και ξεχνιούνται. Όπως ξεχάσαμε τα απογοητευμένα πρόσωπα καθηγητριών απέναντι σε δυο πλεξίδες γαλλικές, τις «δύσκολες» συζητήσεις που μένουν ακόμα ανοιχτές, τις με το γάντι απειλές σε πέντε ημέρων εκδρομές σε πόλεις της Ευρώπης-προοδευτικές… Προοδευτικά είναι τα σχολεία μας· διαθέτουν κλειδαριές στις πόρτες στις τουαλέτες για να μπορείς να κλαις εκεί όσο συχνά επιθυμείς κι όσο συχνά το θέλεις. Ποτέ σου δε θα ενοχληθείς. Κάπως οι εφημερίες τείνουν να αυξάνουν όταν ο εκφοβισμός βγαίνει περιπάτους. Δε φταις εσύ. Η ασφάλεια ποτέ δεν άνηκε στις έννοιες μες τα βιβλία ύλης. «Αιέν αριστεύειν» με bold γραμματάκια σε σωρούς παπύρων, άλλοτε κορνιζωμένους, να θυμίζουν πως στα προοδευτικά σχολεία τα ελληνικά μία ταυτότητα μετρά.
Sam Krik (κοινωνιολόγ@)
Σχολείο. Πολλά συναισθήματα καταχωνιασμένα ανάμεσα σε βιβλία, θρανία και πρόσωπα. Φόβοι, άγχη, κρυφοί έρωτες και οι πρώτες επαφές με την queer ταυτότητα που βρίσκεται καλά κρυμμένη στην ιστορία, τη λογοτεχνία και τη βιολογία. Για τους τυχερούς από εμάς υπάρχουν καθηγητές και συμμαθητές που μπορούν να σε ακούσουν, να σε καταλάβουν και να σε βοηθήσουν να δημιουργήσεις έναν ασφαλή χώρο ύπαρξης εντός και εκτός των σχολικών τοίχων. Για τους υπόλοιπους είναι ένας συνεχής αγώνας με την άγνοια, την έλλειψη ταύτισης, την απομόνωση και τον φόβο. Σε σχολεία της επαρχίας, όπου συχνά η έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα είναι εντονότερη, η μοναξιά γίνεται πιο βαθιά. Νεαρά queer άτομα που δεν έχουν κανένα σημείο ταύτισης ή κατανόησης μπορεί να βιώσουν πολύ έντονη απομόνωση. Το σχολείο, όπως και όλα τα όμορφα και άσχημα πράγματα στη ζωή, τελειώνει και εμείς φεύγουμε για να βρούμε καινούργιους χώρους, φίλους και έρωτες. Όσα από εμάς πέρασαν άσχημα σχολικά χρόνια μπορώ να επιβεβαιώσω, για όσα τα περνάνε τώρα, ότι υπάρχουν ζεστοί χώροι γεμάτοι αγάπη και χρώμα που μας χωράνε όλα μας. Είναι εκεί έξω και μας περιμένουν, έτοιμοι να μας αγκαλιάσουν, να μας χωρέσουν όπως πραγματικά είμαστε – ολόκληρα, χωρίς να χρειάζεται να κρύψουμε κανένα κομμάτι του εαυτού μας.
Αριστείδης Ψυλλιάκος (stand up comedian)
Γεννήθηκα αρχές του 1990, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ξεκίνησα σχολείο το ’95. Τότε πρέπει να ήταν “must” για τις μανάδες να πηγαίνουν τα παιδιά τους νωρίτερα σχολείο και στη συνέχεια για 12 χρόνια να το πετάνε σε συζητήσεις «Ο δικός μου έχει κερδίσει χρόνο», ήταν ότι πιο κοντά μπορούσες να κάνεις για φτάσεις τον τίτλο του “Junior Einstein” στους Γονείς και κηδεμόνες, πριν φυσικά πάρεις τους πρώτους βαθμούς. Πρέπει να ήμουν φανερά gay από μικρός, φυσικά δεν το καταλάβαινα αλλά τα παιδιά το ήξεραν. Έτσι είναι συχνά με τις προσωπικές σου υποθέσεις, οι τρίτοι τις ξέρουν πριν από εσένα και φυσικά μου το θύμιζαν συχνά. Το θυμάμαι σαν τώρα, πρώτη φορά άκουσα τη λέξη «πούστης» στα 8 μου και μετά την άκουγα πιο συχνά από τη λέξη φίλος. Ακούγετε τραγικό, σκοτεινό και τετριμμένο… Ήταν και τα τρία. Όλα τα σχολικά χρόνια τα πέρασα μόνος, χωρίς πολλούς φίλους, όσους είχα ήταν εξωσχολικοί αλλά στο σχολείο τσιμουδιά. Φοβόντουσαν, δεν τους κράτησα ποτέ κακία. Τότε αν έκανες παρέα με κάποιον η μάζα κορόιδευε αυτό σήμαινε ξύλο… Τότε παίζαμε ξύλο, δεν υπήρχε το bullying. Άμα πήγαινες στον διευθυντή και ανέφερες κάτι η απάντηση ήταν πάντα μία «παιδία είναι και αυτά θέλουν να σε κάνουν παρέα και δεν ξέρουν πως να σου το πουν», του τρελού με λίγα λόγια. Οπότε έτρωγα και έδινα, έδινα και έτρωγα. Με φώναζαν Kimberly, ήταν η ρόζ power ranger – για εσάς τους παλιούς το λέω – το θεωρούσαν μάλλον αστείο, εμένα δεν με ενδιέφερε. Καθώς πέρασαν τα χρόνια άλλαξα σχολείο, πήγα σε ιδιωτικό, ίδια χάλια αλλά εκεί πληρώναμε κιολας… Του τρελού και πάλι, βέβαια τότε είχα χαθεί σε μουσικές, σειρές, βιβλία και ταινίες οπότε δεν ασχολιούμουν, θυμάμαι έβλεπα Will & Grace ενώ δεν το ήξερε κανείς. Φυσικά και δεν έκανα ποτέ παρέες που κράτησαν. Δεν άνηκα πουθενά, στα σχολεία μπορείς να είσαι ένα από τα δυο: ο cool τύπος και μέτριος μαθητής ή ο νέρντουλας ο οποίος είναι άριστος. Εγώ δεν ήμουν τίποτα από τα παραπάνω καθώς ήμουν νέρντουλας με κακούς βαθμούς. Χρόνια μετά σε μια συζήτηση καθώς ανέφερα ότι δεν έχω κρατήσει επαφές από το σχολείο η μητέρα μου πέταξε «Φταίει που είχες κερδίσει χρονιά» κι εγώ σκέφτηκα ότι μάλλον έφταιγε ότι ήμουν η μόνη ροζ power ranger σε ένα χώρο γεμάτο γκρι νταήδες.
Kλεονίκη Γιαννακοπούλου (ψυχολόγος)
Για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά. Είναι κάποιο λάθος των γονιών, είναι που δεν είχαν κατάλληλα πρότυπα, είναι που οι γονείς τα παραχαϊδεύουν, είναι κάποιο πρόβλημα στην οικογένεια, είναι οτιδήποτε εκτός από ένα παιδί που αναζητά να ζει με μια ταυτότητα που να το εκφράζει. Συνήθως οι γονείς δεν αγαπούν την διαφορετική έκφραση των παιδιών τους και τότε οι δασκάλες συνεργάζονται μαζί τους για να μάθουν στο παιδί τα σωστά πράγματα – «με αυτά δεν παίζουν τα αγόρια, εσύ είσαι αγόρι», «αυτές οι τουαλέτες δεν είναι για σένα, εσύ είσαι κορίτσι» – ή παρεμβαίνουν στην τάξη βάζοντας το παιδί να καθίσει με τα παιδιά που οι ίδιες πιστεύουν ότι θα ωφελήσουν τη συμπεριφορά του παιδιού, ώστε να συμμορφωθεί με τα καθιερωμένα. Αν οι γονείς συμφωνήσουν και ζητήσουν να γίνει σεβαστό το παιδί τους στο σχολείο, τότε η διεύθυνση του σχολείου ενημερώνει την πρωτοβάθμια διεύθυνση, η οποία δεν έχει κάποιο πρωτόκολλο ή θεσμικό πλαίσιο να ακολουθήσει (γιατί, περιέργως, οι συστάσεις του Συνηγόρου του Παιδιού ή κάποιος άλλος νόμος ή διεθνής σύμβαση δεν θεωρούνται αρκετά νομικά στηρίγματα), μπορεί να ζητήσει ακόμα και ιατρικές ορμονικές εξετάσεις του παιδιού και σίγουρα χαρτί ειδικού ψυχικής υγείας, προκειμένου να δεχτεί το παιδί ως το ίδιο νιώθει. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται ότι η συμφωνία ή διαφωνία των γονιών είναι αυτή που μπορεί να παίξει έναν ρόλο που ίσως να επηρεάσει το σχολείο στο να δεχτεί έστω προφορικά να σεβαστεί αυτό που ένα παιδί εκφράζει. Σε γενικές γραμμές, οι δάσκαλοι που έρχονται αντιμέτωποι με θέματα ταυτότητας φύλου ή σεξουαλικού προσανατολισμού στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι σε άγνοια και συνήθως επιμένουν ότι τέτοια θέματα δεν εμφανίζονται σε μικρή ηλικία, αλλά μόνο από την εφηβεία και μετά και ότι θα πρέπει, εξαιτίας της ρευστότητας, να μην αλλάξει τίποτα για το παιδί. Η απουσία πλαισίου για τα λοατκι+ παιδιά της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης – τα οποία εκφράζονται όλο και περισσότερο, γιατί η κοινωνία έχει και μέλη πανέτοιμα – και η γενική απροθυμία των δασκάλων και διευθυντών να λάβουν σοβαρή ενημέρωση πάνω στα θέματα αυτά, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε σοβαρά ψυχικά προβλήματα και κακοποιήσεις των ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών και πριν την εφηβεία. Την ίδια έλλειψη γνώσης και ανάληψης ευθύνης συναντάμε και στους ειδικούς ψυχικής υγείας που πλαισιώνουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, εγκλωβίζοντας παιδιά και γονείς σε πρακτικές που θυμίζουν μεταστροφή και βασανιστήρια. Τα λοατκι+ παιδιά στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα εξαφανίζονται πρωτού φτάσουν στην δευτεροβάθμια, για να τραυματιστούν εκ νέου από άλλη μια ανέτοιμη βαθμίδα εκπαίδευσης, σε μια κοινωνία ανέτοιμη να σεβαστεί και να στηρίξει τα πιο ευάλωτα μέλη της, με τους θεσμούς να …σφυρίζουν αδιάφορα. Και, όταν υπάρχει εμπλοκή των θεσμών, αυτή δεν είναι για καλό των παιδιών. Καθώς η ανάγκη έκφρασης των παιδιών εμφανίζεται όλο και περισσότερο, τα σχολεία θα παίξουν έναν ρόλο ασφαλούς πλαισίου για τα λοατκι+ παιδιά ή θα πάρουν το ρόλο της Ιεράς Εξέτασης και θα επιδοθούν σε κυνήγι μαγισσών;
