Σε μια εποχή που ήταν παράνομο να κυκλοφορείς στον δυτικό κόσμο ανοιχτά και περήφανα, πολλά ΛΟΑΤΚΙ άτομα έκαναν τατουάζ για να μεταφέρουν μυστικά μηνύματα ή για να δείξουν την αντίδρασή τους στις αυταρχικές αρχές. Από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί και τους Ρώσους φυλακισμένους στη δεκαετία του 1950 μέχρι τα λεσβιακά κινήματα και τον σύγχρονο αγώνα για ισότητα αυτή είναι η κρυφή ΛΟΑΤΚΙ ιστορία των τατουάζ.
Σήμερα, τατουάζ και κουήρ κουλτούρα συμβαδίζουν ως μια μόδα με έντονες αισθητικές προεκτάσεις. Αλλά πώς ξεκίνησε αυτή η σχέση; Αυτό ήταν ένα από τα ερωτήματα που προσπάθησε να διαχειριστεί ο Σάμιουελ Στιούαρντ μέσα από το βιβλίο του “Bad Boys & Tough Tattoos: A Social History of the Tattoo with Gangs, Sailors, and Street-Corner Punks”.O Στιούαρντ ήταν ένας Αμερικανός ποιητής, μυθιστοριογράφος και καθηγητής πανεπιστημίου, που στις αρχές της δεκαετίας του ’60 παράτησε τας πάντα για να ασχοληθεί με το τατουάζ και την γκέι πορνογραφία (γνωστός, κυρίως, με το ψευδώνυμα Phil Andros, Phil Sparrow & Phil Sparrow).
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Στιούαρντ, οι γκέι κοινότητες των ΗΠΑ αρχίζουν να αγκαλιάζουν την τέχνη του τατουάζ τη δεκαετία του ’50. Σε ένα σημείο, μάλιστα, του βιβλίου του, αναφέρει: «Μια αλλαγή σημειώθηκε στη σχέση γκέι συμπεριφοράς και τατουάζ γύρω στο 1954. Η κυκλοφορία της ταινίας “The Wild One” με τον Mάρλον Μπράντο, φαίνεται πως αποτύπωσε τα έντονα και καλά κρυμμένα συναισθήματα των ομοφυλόφιλων». Η ταινία είχε να κάνει με δύο συμμορίες μοτοσικλετιστών που προσπαθούν να λύσουν τις διαφορές τους. Τα τατουάζ – πέρα από τον Μπράντο – «πρωταγωνιστούν» στην ταινία, κάνοντας τα μόδα.
Ο ίδιος ο Στιούαρντ εργάστηκε ως tattooartist σε κλαμπ μοτοσικλετιστών στην Καλιφόρνια. Τα τατουάζ έγιναν έκτοτε σύμβολο του ερωτισμού και της αρρενωπότητας των γκέι ανδρών, όπως και της gay leather κοινότητας. «Ήμουν συγκλονισμένος από την ξαφνική παρουσία τόσων γκέι ανδρών … όσο και από την αντίληψη που δημιουργήθηκε ότι ένας ομοφυλόφιλος που έχει τατουάζ θεωρείται πιο αρρενωπός, πιο δυνατός», εξηγεί στο βιβλίο του.
Μπορεί, ωστόσο, οι γκέι άνδρες να ξεκίνησαν να χρησιμοποιήσουν τα τατουάζ ως σφραγίδα αρρενωπότητας, πολλά όμως παραδείγματα λεσβιών του 50, δείχνουν πως λειτουργούσαν με στόχο την μεταξύ τους αναγνώρισης αλλά και ως μια προσωπική πράξη σεξουαλικής απελευθέρωσης. «Κυριολεκτικά φορούσαν τη σεξουαλικότητα τους στο χέρι του μέσα από ένα τατουάζ», αναφέρει σε κάποιο σημείο ο Στιούαρντ. Δύο είναι, μάλιστα, τα πιο χαρακτηριστικά τατουάζ εκείνη την εποχή. Το διπλό τσεκούρι (λάβρυς) και το ναυτικό αστέρι.
Το διπλό τσεκούρι
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘60, οι λεσβίες φεμινίστριες υιοθέτησαν αυτό το τατουάζ ως σύμβολο δύναμης και ανεξαρτησίας. Το διπλό τσεκούρι της μάχης, συνδέεται με τις αρχαίες μητριαρχικές κοινωνίες, τις Αμαζόνες και την ελληνική θεά Δήμητρα. Στον μινωικό πολιτισμό (3.000 έως 1.100 π.Χ.), η κοινωνία ήταν κατά κύριο λόγο μητριαρχική. Η θρησκεία τους επικεντρώθηκε γύρω από μια Μεγάλη Θεά που πιστεύεται ότι ήταν προστάτιδα των γυναικών. Αντιπροσωπεύει, δηλαδή ένα σύμβολο εξουσίας. Το σύμβολο εμφανίζεται μερικές φορές μέσα σε ένα βιολετί πλαίσιο (αναγνωρισμένο σαπφικό χρώμα) και σε ένα ανάποδο τρίγωνο.
Tο ναυτικό αστέρι
Στα τέλη της δεκαετίας του ‘50, αρκετές λεσβίες έκαναν αυτό το τατουάζ στον καρπό τους ως σήμα προς τις άλλες λεσβίες. Σύμφωνα με το βιβλίο “Boots of Leather, Slippers of Gold: The History of a Lesbian Community”, «η πολιτισμική πίεση να αναγνωριστεί μια γυναίκα ως λεσβία ή τουλάχιστον ως διαφορετική ήταν τόσο έντονη που δημιούργησε μια νέα μορφή “αναγνώρισης” σε λεσβιακά μέρη. Το τατουάζ – αστέρι στην κορυφή του καρπού, το οποίο συνήθως καλύπτεται από ένα ρολόι, ήταν το πιο χαρακτηριστικό. Αυτό ήταν το πρώτο σύμβολο μιας σεξουαλικής ταυτότητας που δεν βασιζόταν στο δίπολο butch-fem». Το σύμβολο αυτό μάλιστα έγινε τόσο γνωστό που η αστυνομία στις ΗΠΑ το χρησιμοποιούσε για να αναγνωρίσεις τις λεσβίες. Σήμερα, το ναυτικό αστέρι είναι πλέον εξαιρετικά δημοφιλές στις ΛΟΑΤΚΙ κοινότητες αλλά και στους gay πορνοστάρ.
H επανα-οικειοποίηση ενός ντροπιαστικού συμβόλου
Βρισκόμαστε στη ναζιστική Γερμανία στα μέσα της δεκαετίας του 1940. Οι ομοφυλόφιλοι φυλακισμένοι των Ναζί έπρεπε να φορούν στο χέρι τους μια εκδοχή ενός ροζ τριγώνου ως ένα σημάδι ντροπής. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, οι ομοφυλόφιλοι βρίσκονταν στη χειρότερη θέση μέσα στα στρατόπεδα, με τους Ναζί συχνά να τους βασανίζουν, βιάζοντας τους με αντικείμενα, όπως σκούπες. Έκαναν, επίσης, επικίνδυνα πειράματα επάνω τους για να βρουν θεραπεία για τον τυφλό πυρετό. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, περίπου 15.000 ομοφυλόφιλοι πέθαναν στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μέχρι τότε το «ροζ τρίγωνο» ήταν ένα σύμβολο της φρίκης και των βασανιστηρίων. Στη συνέχεια, οι ιστορίες των ανθρώπων αυτών υποβιβάστηκαν, ξεχάστηκαν. Μαζί τους και τα «ροζ τρίγωνα». Έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια για να εμφανιστούν και πάλι αυτές οι ιστορίες, με τους ΛΟΑΤ+ να ανακαλύπτουν εκ νέου αυτό το σύμβολο της ντροπής.
Οι πρώτες προσπάθειες επανοικειοποίησης του συμβόλου έγιναν στην Αμερική το 1977, όταν αρκετοί ακτιβιστές στο Μαϊάμι βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τις διακρίσεις στη στέγαση. Επάνω τους είχαν ραμμένα ροζ τρίγωνα. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, η οργάνωση ACT-UP χρησιμοποίησε το ροζ τρίγωνο για να αυξήσει την ευαισθητοποίηση εν μέσω της κρίσης του AIDS. Αντί, όμως, να χρησιμοποιήσει το ανάποδο τρίγωνο – όπως το έκαναν οι Ναζί – ο ακτιβιστής Avraam Finkelstein χρησιμοποίησε το κανονικό δημιουργώντας μία από τις πιο εικονικές αφίσες. Έκτοτε, οι ακτιβιστές άρχισαν να χρησιμοποιούν το σύμβολο σε διάφορες εκστρατείες και διαδηλώσεις, με τελευταία αυτήν κατά των γκέι διώξεων στην Τσετσενία. Το ροζ τρίγωνο από σύμβολο της ντροπής έγινε σύμβολο υπερηφάνειας με πολλά άτομα να το επιλέγουν ως τατουάζ, ως σύμβολο ορατότητας.
Ήταν μετά την τρομοκρατική επίθεση στο γκέι κλαμπ Pulse στη Φλόριντα, που στοίχησε τη ζωή σε δεκάδες άτομα, όταν το ροζ τρίγωνο έγινε η νούμερο ένα επιλογή για τατουάζ για πολλά ΛΟΑΤ+ άτομα στις ΗΠΑ. Όπως για παράδειγμα ο Nick McGlynn, ένας δάσκαλος στη Φλόριντα, που μίλησε για την επιλογή του αυτή σε ένα ρεπορτάζ των ΤΙΜΕS. «Ήθελα με κάποιο τρόπο να δείξω τη φυσική βία που υφίστανται τα queer άτομα. Ήμουν έξαλλος και ήθελα να αποτυπώσω το queer στοιχείο μου μόνιμα στο κορμί μου. Να το δείχνω δημόσια στον κόσμο. Να πω δυνατά στον κόσμο ότι είμαι ομοφυλόφιλος». Αντίστοιχη και η περίπτωση του Jeff Ingold, που ήθελε να κάνει το ίδιο τατουάζ μαζί με την ημερομηνία που αποφάσισε να βγει από την ντουλάπα: «έκανα αυτό το τατουάζ για να θυμηθώ όλους εκείνους που βγήκαν μπροστά, που αγωνίστηκαν και πέθαναν για τα δικαιώματά μας, ως ένα κομμάτι ιστορίας. Αυτός είμαι, αυτή είναι η ιστορία μου και δεν θα ντρέπομαι γι΄αυτό»,
Κάποτε στην Ε.Σ.Σ.Δ.
Είναι γνωστό πως η κουλτούρα του τατουάζ ήταν ευρέως διαδεδομένη στις φυλακές. Σε κάποιες μάλιστα, όπως αυτές της Σοβιετικής Ένωσης, τα τατουάζ αποτύπωναν την εγκληματική σταδιοδρομία και την κατάταξη ενός φυλακισμένου. Έδειχναν ποιοι ήταν οι εγκληματίες που άνηκαν στην «ελίτ» της φυλακής, αλλά και ποιοι στις χαμηλότερες κοινωνικές βαθμίδες. Χρησιμοποιούνταν, επίσης, για να μαρκάρουν τους πολιτικούς κρατούμενους. Η πρακτική αυτή ξεκίνησε γύρω στο 1930, κορυφώθηκε στη δεκαετία του ’50 και εξασθένησε τη δεκαετία του ’80. Ένα τατουάζ με κρανίο, για παράδειγμα, υποδήλωνε τη δολοφονία, ένας σταυρός την κλοπή ενώ ένα τατουάζ με καμπάνες σήμαινε ότι αυτός που το έφερε ήταν βαρυποινίτης. Φυσικά, υπήρχαν και αυτά που αναφέρονταν στους γκέι κρατουμένους, όπως τα τατουάζ με μάτια.
Όταν το τατουάζ βρισκόταν στο κάτω μέρος της κοιλιάς, σήμαινε ότι το άτομο που το έφερε ήταν ομοφυλόφιλο. Ένα φίδι, επίσης, που συνδέεται με μια γυναίκα συμβολίζει τον παθητικό ρόλο στο πρωκτικό σεξ. Τα περισσότερα από αυτά τα τατουάζ φυσικά γίνονταν για να στιγματίσουν αυτούς τους ανθρώπους.
Άλλα σύμβολα – τατουάζ που συνδέονται με τη ΛΟΑΤ+ κοινότητα
Ήταν το 1970 όταν η βρετανική οργάνωση “Gay Activist Alliance” επέλεξε το «λ», το 11ο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου, ως σύμβολο για το κίνημα για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων.
Το 2013, το Human Rights Campaign χρησιμοποίησε το σύμβολο των δύο παράλληλων γραμμών για να παροτρύνει τους ανθρώπους να υποστηρίξουν την ισότητα στον γάμο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το σύμβολο καθιερώθηκε με πολλά ΛΟΑΤ+ άτομα να το χρησιμοποιών ως σχέδιο για τατουάζ.
Σήμερα, ένα από τα πιο δημοφιλή τατουάζ είναι δύο μαύρες λωρίδες στο χέρι. Αν και αρκετά άτομα το επιλέγουν για την απλότητα του, ελάχιστα γνωρίζουν ότι σε κάποιες κουλτούρες – κυρίως στις ΗΠΑ – σχετίζεται με τη σεξουαλική πρακτική του «fisting»
Δείτε που μπορείτε να κάνετε τατουάζ
