Στην ελληνική κοινωνία βρισκόμαστε αρκετά μακριά από αυτό που ονομάζουμε «έμφυλη ισότητα». Τα υψηλά ποσοστά κακοποίησης και παρενόχλησης των γυναικών εξάλλου, αλλά και ο έντονος αποκλεισμός των ΛΟΑΤ+ ατόμων από τη δημόσια σφαίρα δεν μας επιτρέπουν να έχουμε αμφιβολίες. Γι΄αυτό και πρωτοβουλίες που θέλουν να ενημερώσουν, να ευαισθητοποιήσουν και να εκπαιδεύσουν τον κόσμο γύρω από θέματα φύλου, διαφορετικότητας και δικαιωμάτων είναι εξαιρετικά απαραίτητες. Μια τέτοια πρωτοβουλία είναι η G-All (Gender Alliance Initiative – Η Συμμαχία των Φύλων).
Η Αναστασία Βαϊτσοπούλου, ο Βαγγέλης Κοσμάτος κι ο Γιώργος Νικολαΐδης είναι τα άτομα πίσω απ΄αυτή τη συμμαχία και σήμερα μας μιλούν για το δύσκολο εγχείρημα που έχουν αναλάβει.
Διαβάζουμε πως η G-All (Gender Alliance Initiative – Η Συμμαχία των Φύλων) είναι «μια πρωτοβουλία συνάντησης και σύμπραξης ανθρώπων». Ποιοι είναι όμως οι στόχοι της;
Ο βασικός στόχος της είναι αυτή καθαυτή η συνάντηση ανθρώπων, ώστε να συν-εργαστούν πάνω στα θέματα φύλου, διαφορετικότητας και δικαιωμάτων, στην προοπτική δημιουργίας μιας Συμμαχίας των Φύλων, με ενέργεια θετική, πρόθεση συνθετική, ατζέντα διαθεματική και στάση συμπεριληπτική. Πως θα γίνει αυτό; Μέσω της της ταυτόχρονης, ισάξιας και χωρίς αποκλεισμούς: 1)ενδυνάμωσης και ενεργοποίησης των γυναικών και των κοριτσιών, 2)συμμετοχής, εμπλοκής και κινητοποίησης των αντρών και των αγοριών και 3)της συμπερίληψης και συνεργασίας των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και όσων προσώπων δεν περιορίζονται στις δύο παραπάνω έμφυλες διαστάσεις.
Στην προσπάθειά της, δηλαδή, για την έμφυλη ισότητα, η Συμμαχία των Φύλων φιλοδοξεί να οικοδομήσει ένα συνεκτικό διαθεματικό και συμπεριληπτικό πλαίσιο στέρεων έμφυλων συμμαχιών και συνεργασιών, για την καταπολέμηση αποκλεισμών και διακρίσεων, την αποδόμηση της ετερο- και ομο-κανονικότητας, την έμφυλη δικαιοσύνη και δημοκρατία, την αντιμετώπιση της τοξικής αρρενωπότητας και την μετατροπή της -όπως και κάθε έμφυλης τοξικότητας και περιορισμού- σε ανθρωπινότητα.
Πώς δημιουργήθηκε αυτή η πρωτοβουλία;
Ο σπόρος της ιδέας μπήκε σε ένα εκπαιδευτικό ταξίδι στη Μαδαγασκάρη. Το Κέντρο Έρευνας και Δράσης για την Ειρήνη (ΚΕΔΕ) μας κάλεσε να συμμετάσχουμε σε ένα πρόγραμμα (Breaking the Cycle) εκπαίδευσης νέων εκπαιδευτών-πολλαπλασιαστών, με σκοπό να δουλέψουν πάνω στα θέματα της έμφυλης βίας στη χώρα τους. Εκεί γνωρίσαμε οργανώσεις από όλο τον κόσμο που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της έμφυλης ισότητας. Μια ευχάριστη έκπληξη ήταν πως στις οργανώσεις αυτές η συμπερίληψη ήταν αυτονόητη. Εργάζονταν ταυτόχρονα για και με γυναίκες, άντρες και λοατκι+ άτομα, μιλούσαν για την τοξική αρρενωπότητα και για άλλες εναλλακτικές μορφές αρρενωπότητας και θηλυκότητας. Γυρίζοντας στην Ελλάδα θέλαμε αυτή την εμπειρία να την κάνουμε κάτι. Η ιδέα ζυμώθηκε παρέα με ανθρώπους που ασχολούνται χρόνια με την ισότητα των φύλων και τον τομέα των δικαιωμάτων. Και κάπως έτσι γεννήθηκε η Gender Alliance Initiative πριν από ενάμιση χρόνο περίπου. Εδώ και ένα χρόνο είμαστε μέλος του δικτύου MenEngage Alliance, ενός παγκόσμιου δικτύου οργανώσεων που δουλεύουν πάνω στα θέματα της τοξικής αρρενωπότητας και την συμμετοχή των αντρών και των αγοριών στον αγώνα για την έμφυλη ισότητα και δικαιοσύνη.
Περιγράψτε μας κάποιες δράσεις της;
Οι δράσεις της G-All κινούνται στους άξονες της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, της εκπαίδευσης-επιμόρφωσης, της δικτύωσης και διάχυσης, της έρευνας και της συμβουλευτικής, αλλά και του ακτιβισμού. Δημιουργούμε καινοτόμα εργαλεία, ασκήσεις και παιχνίδια. Οργανώνουμε βιωματικά εργαστήρια για παιδιά και εφήβους στα σχολεία, καθώς και για ενήλικες, για εκπαιδευτικούς και άλλους επαγγελματίες. Μέσα από την σελίδα μας στο Facebook εισάγουμε στο ελληνικό κοινό νέες επιστημονικές μελέτες και άρθρα, διεθνή πρότζεκτ, οδηγούς καλών πρακτικών. Γράφουμε άρθρα, αφορμώμενα από την επικαιρότητα, κάνουμε παρουσιάσεις και ομιλίες. Παρέχουμε συμβουλευτική -προσωπική και ομαδική- μέσα από την οπτική του φύλου. Αναπτύσσουμε δίκτυα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό φέρνοντας κοντά οργανώσεις γυναικείες-φεμινιστικές, ΛΟΑΤΚΙ+ αλλά και οργανώσεις που ασχολούνται με την συμμετοχή των αντρών στην έμφυλη ισότητα. Αυτή την περίοδο μαζί με το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας παράγουμε έναν εκπαιδευτικό οδηγό για την εφαρμογή προγραμμάτων ισότητας των φύλων στην εκπαίδευση ενηλίκων.
Πώς κατά τη γνώμη σας, η ελληνική κοινωνία αντιλαμβάνεται την έννοια του φύλου (ως ταυτότητα) και πόσο κοντά πιστεύετε ότι είμαστε στη λεγόμενη «συμμαχία»;
Στην ελληνική κοινωνία, πράγματι, το δίπολο άντρας – γυναίκα είναι αυτό που επικρατεί, μία λογική απόρροια της πατριαρχικά δομημένης κοινωνίας που ζούμε. Οι αναπαραστάσεις είναι συγκεκριμένες και δημιουργούν συγκεκριμένες αντιλήψεις περί φύλου. Παρόλα αυτά, το φύλο και η σεξουαλικότητα σε όλες τις εκφάνσεις τους είναι θέματα που συζητιούνται ολοένα και περισσότερο. Με συνέπεια, οι αιχμηρές γωνίες των στερεοτύπων σιγά σιγά να λειαίνονται. Βλέπουμε ανθρώπους με δημόσιο λόγο να είναι ορατά ΛΟΑΤΚΙ, έχουμε γυναίκα Πρόεδρο της Δημοκρατίας, χαιρόμαστε με μπαμπάδες που λένε περήφανα πως τα αγόρια τους χορεύουν μπαλέτο σε εκπομπές υψηλής θεαματικότητας. Δημιουργούνται επιτροπές ισότητας στους δήμους και στα πανεπιστήμια της χώρας. Νέες φεμινιστικές και ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις φτιάχνονται σε πολλές μεριές της Ελλάδας. Περισσότεροι άντρες και αγόρια συντάσσονται στον αγώνα για την έμφυλη ισότητα. Όλα αυτά είναι βήματα σημαντικά.
Οι συμμαχίες δεν είναι κάτι που απλά συμβαίνουν. Προϋπόθεση της συμμαχίας είναι η αποδοχή και η ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων, ιδεών, θέσεων. Χρειάζεται ένας κεντρικός πυρήνας, ένα διακύβευμα κοινό. Και αυτό δεν μπορεί να είναι άλλο από την έμφυλη ισότητα και ισονομία και, ας μας επιτραπεί ο όρος, την έμφυλη Δημοκρατία. Σε μία εποχή που όλα συντάσσονται υπέρ του ατόμου και όχι υπέρ της κοινότητας, όταν μιλάμε για μονάδες και όχι για σύνολα, τότε το πιο επαναστατικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι οι συμμαχίες. Να φύγουμε από το ανταγωνιστικό μοντέλο που προτάσσει η πατριαρχικά και οικονομοκεντρικά δομημένη κοινωνία μας και να αγκαλιάσουμε τις διαφορές μας, ώστε να βρεθούμε πιο γρήγορα στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Να δημιουργήσουμε ασφαλείς και γενναίους χώρους (safe and brave spaces) που το κάθε μέλος να μπορεί να είναι και να συνυπάρχει με το άλλο. Οι έννοιες της συμπερίληψης και της διαθεματικότητας δεν είναι κάτι νέο. Όμως η ιστορία μάς δείχνει ότι η εφαρμογή τους στην πράξη δεν είναι εύκολη.
Με την cis ανδρική ταυτότητα να κυριαρχεί σε κάθε συζήτηση γύρω από το «φύλο», πόσος χώρος υπάρχει και για άλλες ταυτότητες φύλου;
Προκαλεί και σε μας μια δομική ανησυχία το ερώτημα αυτό. Και συνάμα αναρωτιόμαστε: το πρόβλημα εντοπίζεται σε αυτή καθαυτή την cis αντρική ταυτότητα; Μιλώντας για cis άντρες υπονοούμε μια δεδομένη οντολογία η οποία, ωστόσο, χρειάζεται κι εδώ -όπως και σε κάθε έμφυλη ταυτότητα- να αναρωτηθούμε: είναι ένα ενιαίο πράγμα;! Ακόμα και εκεί, στις αρρενωπότητες, υπάρχει ένα φάσμα εκφράσεων. Η εκτίμησή μας είναι ότι τα έμφυλα στερεότυπα, η ακαμψία τους και οι συνακόλουθες αναπαραγωγές είναι τοξικές και -ατομικά και συλλογικά- επιβλαβείς. Επιβάλλουν νομοτελειακά (φυσικά ή μεταφυσικά) αυθαίρετες (κοινωνικά και πολιτισμικά κατασκευασμένες, δηλαδή) έμφυλες διαφοροποιήσεις και ιεραρχίες. Το παραπάνω γεγονός δεν μας αποσπά την προσοχή, ωστόσο, καθώς γνωρίζουμε ότι η τοξική έκφραση του ανδρισμού είναι ένα πρόβλημα που δυστυχώς είναι κυρίαρχο. Η ανησυχία μας για τις τοξικές εκφάνσεις της αρρενωπότητας είναι αναπόφευκτη και δικαιολογημένη, άλλωστε, καθώς αναφερόμαστε στην κυρίαρχη έμφυλη τάξη. Οι ευκαιρίες (και τα προνόμια) που διαθέτει να ασκήσει την εξουσία της και να επιβάλει τον έλεγχο εξακολουθούν να είναι θεσμικά κανονικοποιημένες και ψυχοκοινωνικά νομιμοποιημένες. Για τούτο και στη Συμμαχία των Φύλων εργαζόμαστε συστηματικά και αποφασιστικά στην ανάδειξη και οικοδόμηση νέων εκφάνσεων της αρρενωπότητας, που -αναγνωρίζοντας το εύρος του εσωτερικού τους ταυτοτικού χώρου- συνυπάρχουν, συνδιαλέγονται και συνδημιουργούν -από κοινού- ελεύθερες, ισόνομες και αυτοπροσδιοριζόμενες έμφυλες ταυτότητες και σχέσεις. Κάθε έκφανση και ταυτότητα φύλου, γι’ αυτές τις αρρενωπότητες είναι άξια αναγνώρισης, σεβασμού και αποδοχής.
Τοξική και εύθραυστη αρρενωπότητα. Μπορείτε να μας δώσετε τον ορισμό αυτών των δύο εννοιών; Ίσως και κάποια παραδείγματα.
Στην G-All προτιμούμε τους όρους Harmful vs Healthy Masculinities. Ο όρος εύθραυστο στα ελληνικά υπονοεί κάτι αρνητικό, δίνει μια αίσθηση αδυναμίας ενώ το healthy masculinity εμπεριέχει μια δύναμη υγιή και θετική. Θα ήταν προτιμότερο, ίσως, τις εναλλακτικές-νέες αρρενωπότητες να τις αποδίδουμε στα ελληνικά ως υγιείς και φροντιστικές αρρενωπότητες, ενώ τις τοξικές αρρενωπότητες ως ηγεμονικές ή κυριαρχικές.
Μερικά ενδεικτικά παράδειγμα: Μια βλαπτική αρρενωπότητα είναι αυτή που διακόπτει πάντα τις γυναίκες, ή χειρότερα, δεν τις αφήνει καν να πάρουν το λόγο σε μια συζήτηση. Που στα ΜΜΜ καταλαμβάνει περισσότερο χώρο (γνωστό και ως manspreading) κάνοντας τις θηλυκότητες να νιώθουν άβολα. Που θα κάνει catcalling και μπορεί να φτάσει μέχρι το σημείο της σεξουαλικής παρενόχλησης ή και του σεξ χωρίς συναίνεση που είναι βιασμός. Σε αντιπαράθεση, η υγιής και φροντιστική αρρενωπότητα θα δώσει χρόνο στις συνομιλήτριες για να πάρουν το λόγο, θα δέχεται τα όρια ή την απάντηση που δίνει μια θηλυκότητα, θα ρωτήσει τι μπορεί να κάνει για να προάγει πρακτικές ισότητας, θα αναγνωρίσει τα προνόμια που της εξασφαλίζει μια πατριαρχικά δομημένη κοινωνία και θα μιλήσει σε φίλους, πολλαπλασιάζοντας το μήνυμα για μια άλλη έμφυλη προσωπική, σχεσιακή και κοινωνική πραγματικότητα.
Ο σεξισμός είναι ένα φαινόμενο που δυστυχώς συναντάται ακόμη και εντός της ΛΟΑΤ+ κοινότητες. Που πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;
Τα λοατκια+ άτομα, όπως και όλα μας, έχουμε μεγαλώσει μέσα στην ίδια κοινωνία, έχουμε ανατραφεί με τον ίδιο τρόπο, στα ίδια περιοριστικά περιβάλλοντα: οικογενειακά, σχολικά, εργασιακά, θρησκευτικά, πολιτικά, φιλικά. Κανένα μας δεν θα μπορούσε να μείνει ανέγγιχτο από το φαινόμενο του σεξισμού. Ο σεξισμός έχει πολλές μορφές και ο πιο επικίνδυνος είναι ο αδιόρατος, αυτός της καθημερινότητας. Που μας «σερβίρεται» δωρεάν και καθημερινά, στα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στη μόδα, στις διαφημίσεις, στο δημοσιογραφικό και πολιτικό λόγο.
Είναι πολύ χαρακτηριστικό το φαινόμενο, ακόμη και μέσα στην κοινότητα, να πρωτοστατούν οι (γκέι) άντρες και να παραγκωνίζονται οι φωνές, παρουσίες και δράσεις άλλων θηλυκοτήτων. Η αναπαραγωγή του αντρικού προνομίου παραμένει ένα μεγάλο ζήτημα. Δεν είναι πολύ μακριά, άλλωστε, η εποχή που τα τρανς άτομα δεν ήταν αποδεκτά (ακόμη και από μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων εντός της κοινότητας) παρά μόνο ως κάτι εξωτικό, σαν μία ευχάριστη διασκέδαση σε νυχτερινά μαγαζιά, αλλά αποκλεισμένα από τα υπόλοιπα ‘’δικά μας’’ μαγαζιά… Μήπως να αναρωτηθούμε πόσο αποδεχτά είναι τα gender queer άτομα μέσα στην κοινότητα;
Επιτρέψτε μας, ως κλείσιμο, να εκφράσουμε μια πρόταση ή και ευχή, αν θέλετε: Ας προσπαθήσουμε όλ@ μας να διακρίνουμε και να αναγνωρίζουμε το δικό μας κάθε φορά προνόμιο: έμφυλο, ταξικό, γλωσσικό, θρησκευτικό, φυλετικό, μορφωτικό, σωματικό… Και αποδεχόμεν@ το δικό μας προνόμιο, ας αναζητούμε τρόπους -μέσα και από αυτό- για να στεκόμαστε δίπλα σε μέλη είτε της κοινότητάς μας είτε της κοινωνίας μας που δεν το έχουν. Κι ίσως τότε να συμβάλουμε, στο μέτρο που μας αναλογεί, στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας όπου η κάθε έμφυλη ανθρώπινη οντότητα θα απολαμβάνει το θεμελιώδες δημοκρατικό δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας, ασφάλειας και εξέλιξης… Σε έναν κόσμο που να μας χωράει όλες/ους/α.
Η G-All (Gender Alliance Initiative – Η Συμμαχία των Φύλων) στο Facebook
