Χριστίνα ΜαργιώτηΑυτή την εβδομάδα επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε ένα ζευγάρι που έμεινε πράγματι στην ιστορία. Για την ακρίβεια το συγκεκριμένο ζευγάρι έχει σημαδέψει το ελληνικό και δυτικό υποσυνείδητο, παρά το γεγονός πως παραμένει επιστημονικό διακύβευμα το αν πρόκειται για υπαρκτά πρόσωπα ή αποκύημα της ομηρικής εποποιίας. Η ιστορία τους τοποθετείται στον 7ο πΧ, και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της πλοκής της Ιλιάδας. Πρόκειται για τον Αχιλλέα και τον Πάτροκλο.
Ο Όμηρος τους περιέγραφε ως πολύ στενούς φίλους. Σύγχρονοι ερευνητές ωστόσο πιστεύουν πως με δεδομένο ότι αρκετά κομμάτια του ομηρικού έπους έχουν χαθεί ενδέχεται η φιλική τους σχέση να προκύπτει από μια επιφανειακή ανάγνωση του αρχαίου έργου. Η ερευνητική θέση που υποστηρίζει τον queer χαρακτήρα της σχέσης μεταξύ των δύο ομηρικών ηρώων αντλεί τα επιχειρήματά της από ένα γεγονός (τον θάνατο του Πάτροκλου) και μια συγκεκριμένη λογοτεχνική περιγραφή (την αντίδραση του Αχιλλέα στο γεγονός).
Οι σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, όπως εκείνη της Edith Hall, υποστηρίζουν ότι η Ιλιάδα, “προσέφερε στους αρχαίους Έλληνες άνδρες ένα μοντέλο εξιδανικευμένης αγάπης μεταξύ ανδρών στη σχέση μεταξύ του Αχιλλέα και του Πάτροκλου” (σ. 62). Η μεταγενέστερη απόδοση σεξουαλικού προσανατολισμού σε πρόσωπα που έζησαν κατά τα αρχαία χρόνια αποτελεί πάντα ένα σημείο διαφωνίας. Οι σύγχρονοι όροι και οι ταξινομήσεις δύσκολα αποτυπώνουν την ποικιλία των τρόπων με τους οποίους εκφράστηκε η σεξουαλικότητα στην αρχαιότητα. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι, όπως αναφέρει ο Halperin, “δεν υπήρχε μια ενιαία κατηγορία λόγου ή εμπειρίας στον προνεωτερικό και μη δυτικό κόσμο που να κατανοεί ακριβώς το ίδιο εύρος ομοφυλοφιλικών σεξουαλικών συμπεριφορών, επιθυμιών, ψυχολογιών και κοινωνικοτήτων, καθώς και τις διάφορες μορφές έμφυλης απόκλισης, που σήμερα εμπίπτουν στα ευρύχωρα όρια ορισμού της ομοφυλοφιλίας” (σελ 89).
Θα ήταν ανακριβές να συγκρίνουμε τη σχέση του Αχιλλέα και του Πάτροκλου με τις σύγχρονες ομόφυλες σχέσεις ή να πούμε ότι ήταν αποκλειστικά ομοφυλόφιλοι άνδρες. Αυτοί οι όροι έχουν πολύ συγκεκριμένες πολιτισμικές σημασίες. Έχοντας επίγνωση αυτού, η χρήση σύγχρονης ορολογίας προσφέρει σαφήνεια και είναι ένας βολικός τρόπος για να εξηγήσουν τη φύση της σχέσης τους. Ωστόσο, αυτές οι ετικέτες δεν είναι τέλειες και δεν αποτελούν μια βασική αξιολόγηση. Ποιοι ήταν ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος; Είναι σημαντικό να σκιαγραφήσουμε ένα πορτρέτο του ποιοι ήταν αυτοί οι ήρωες ατομικά πριν αναλύσουμε τη σχέση τους μεταξύ τους.
Ο Αχιλλέας ήταν γιός του Πηλέα και εγγονός του Αιακού. Υπήρξε ο μεγαλύτερος και κεντρικότερος και πιο γενναίος, ήρωας της Ιλιάδας. Ο θυμός (μήνις) του μάλιστα, αποτελεί το κύριο θέμα του ομηρικού έπους. Ο Πάτροκλος υπήρξε αρκετά μικρότερος του σε ηλικία. Σε αντίθεση με τον Αχιλλέα όμως, ο Πάτροκλος παρουσιάζεται στην Ιλιάδα γλυκομίλητος, υποχωρητικός και καλοσυνάτος.
Όπως ήδη αναφέραμε πιο πάνω η οργή του Αχιλλέα υπήρξε κεντρικός πυλώνας του έργου. Ήδη από τις πρώτες γραμμές του έπους της Ιλιάδας (1.1.) γίνεται εμφανής η λειτουργία της. Η περίφημη οργή του Αχιλλέα, ωστόσο, τροφοδοτήθηκε από τη θλίψη. Αυτή η θλίψη προκλήθηκε από τον θάνατο του Πάτροκλου: του αγαπημένου του φίλου, του στενότερου συντρόφου του και, αναμφισβήτητα, του εραστή του. Οι ιστορικοί έχουν συχνά χαρακτηρίσει τον Αχιλλέα και τον Πάτροκλο απλώς στενούς φίλους.
Ο Αγαμέμνων απαγάγει την νύφη του Αχιλλέα, Βρισηίδα. Το γεγονός ωθεί τον Αχιλλέα να απέχει από τις πολεμικές δραστηριότητες της χώρας του. Ο Νέστωρας απεγνωσμένος πείθει τον Πάτροκλο να κουβεντιάσει με τον Αχιλλέα προκειμένου να του αλλάξει γνώμη. Τον συμβουλεύει μάλιστα σε περίπτωση που ο τελευταίος αρνηθεί, να φορέσει την πανοπλία του προκειμένου να ανυψώσει το πεσμένο ηθικό των Ελλήνων κάνοντάς τους να πιστέψουν πως ο Αχιλλέας βρίσκεται επικεφαλής τους. Έτσι ο Πάτροκλος ντύθηκε Αχιλλέας, με αποτέλεσμα ο Έκτορας να τον σκοτώσει την ώρα της μάχης.
Ο χαμός του Πάτροκλου προκάλεσε τεράστια θλίψη στον Αχιλλέα, με τον ίδιο να αρνείται οποιαδήποτε πρακτική αυτοφροντίδας. Αρνούταν να φάει, να πλυθεί, να περιποιηθεί τον εαυτό του. Εκδήλωσε με δύο λόγια μια μορφή πένθους αντίστοιχη με εκείνη του Μεγάλου Αλεξάνδρου μπροστά στον χαμό του Ηφαιστίονα. Τελικά ο Αχιλλέας συμμετείχε στη μάχη εναντίον των Τρώων. Σκότωσε τον Έκτορα. Ατίμασε μάλιστα για μεγάλο χρονικό διάστημα το σώμα του φονιά του Πάτροκλου, σερνοντάς το περιμετρικά του σημείου της μάχης με το άρμα του. Οι σύγχρονοι ερευνητές ερμηνεύουν αυτή την μορφή αντίδρασης ως εκδίκηση για τον χαμένο εραστή. Οι ερευνητές αυτοί εμμένουν και σε ορισμένες αναφορές σε άλλα αρχαία έργα.
Ο Αισχύλος, για παράδειγμα, στη χαμένη τραγωδία του “Μυρμιδόνες”, ανέθεσε στον Αχιλλέα τον ρόλο του εραστή (αφού είχε εκδικηθεί τον θάνατο του αγαπημένου του, παρόλο που οι θεοί του είπαν ότι αυτό θα του κόστιζε τη ζωή του), και απέδωσε στον Πάτροκλο το ρόλο του ερωμένου. Ο Αχιλλέας θρηνεί δημοσίως για τον θάνατο του Πάτροκλου, απευθυνόμενος στο πτώμα και επικρίνοντάς τον εαυτό του που άφησε να σκοτωθεί. Σε ένα σωζόμενο απόσπασμα του έργου, ο Αχιλλέας μιλάει για την “ευλαβική συντροφιά” των μηρών του Πάτροκλου.
Στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, ο Φαίδρος προβάλλει τον Αχιλλέα και τον Πάτροκλο ως παράδειγμα θεϊκά εγκεκριμένων εραστών. Σε αντίθεση με τον Αισχύλο, ο Φαίδρος προτείνει ότι ο Αχιλλέας είναι ο εραστής, του οποίου ο σεβασμός προς τον ερωμένο του, τον Πάτροκλο, ήταν τόσο μεγάλος που ήταν πρόθυμος να πεθάνει προκειμένου να εκδικηθεί για τον χαμό του.
Ο Αισχίνης, στη δίκη του το 345 π.Χ., έδωσε έμφαση στη σημασία του ομοερωτισμού στην κουλτούρα των αρχαίων Ελλήνων, υποστηρίζοντας ότι αν και ο Όμηρος δεν το αναφέρει ρητά, οι μορφωμένοι άνθρωποι πρέπει να είναι σε θέση να διαβάζουν ανάμεσα στις γραμμές: “Αν και (ο Όμηρος) μιλάει σε πολλά σημεία για τον Πάτροκλο και τον Αχιλλέα, κρύβει την αγάπη τους και αποφεύγει να δώσει όνομα στη φιλία τους, πιστεύοντας ότι το υπερβολικό μέγεθος της αγάπης τους είναι φανερό σε όσους από τους ακροατές του είναι μορφωμένοι άνθρωποι.” Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς (μεταξύ των πιο σημαντικών ο Αισχύλος, ο Πλούταρχος, ο Θεόκριτος, ο Μαρτιάλ και ο Λουκιανός) συμφώνησαν με τη άποψη που έθεσε ο Αισχίνης.
