Κοινωνικά η αντίληψη που υπάρχει για το βιολογικό φύλο των ανθρώπων, λίγο-πολύ έχει να κάνει με την εξωτερική εμφάνιση των γεννητικών οργάνων. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε κοινωνικά ως βιολογικό φύλο, είναι τα εξωτερικά γεννητικά όργανα ενός βρέφους. Για να είμαστε ακριβείς όμως, το βιολογικό φύλο ενός ανθρώπου, καθορίζεται από μία σειρά από παράγοντες, όπως τα χρωμοσώματα, οι γονάδες, οι ορμόνες, και βεβαίως τα εξωτερικά και εσωτερικά γεννητικά όργανα. Συνεπώς, δεν θα ήταν μακράν της πραγματικότητας να πούμε ότι η αντίληψη που υπάρχει για το βιολογικό φύλο, είναι κοινωνικά κατασκευασμένη.
Γράφει η Άννα Απέργη Κωνσταντινίδη
Τα δύο κυρίαρχα φύλα, άνδρας – γυναίκα, ανακύπτουν όταν ο συνδυασμός των παραπάνω συμφωνούν με τα εξωτερικά γεννητικά όργανα. Όμως, ενδιάμεσα υπάρχει μία ευρεία κατάσταση -όχι ποσοτικά- αλλά από άποψης ποικιλίας, χαρακτηριστικών του βιολογικού φύλου. Είναι οι ίντερσεξ συνάνθρωποι μας. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, η αντίληψη που υπήρχε ήταν ότι οι περιπτώσεις αυτές είναι εξαιρετικά σπάνιες. Η επιστήμη όμως μας λέει πως δεν είναι καθόλου μα καθόλου σπάνιες.
Ένα σημείο καμπής τόσο για τα τρανς όσο και για τα ίντερσεξ δικαιώματα, αποτέλεσε η δήλωση της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων των Ηνωμένων Εθνών, το 2011, σύμφωνα με την οποία (όσον αφορά τα τρανς δικαιώματα) κατέταξε στην κατηγορία του βασανιστηρίου τις προϋποθέσεις των χειρουργικών επεμβάσεων επαναπροσδιορισμού φύλου ως προαπαιτούμενο για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, αλλά (και εδώ έχει σημασία για τα ίντερσεξ δικαιώματα) επίσης και τις χειρουργικές επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα που γίνονται στα ίντερσεξ νεογνά και βρέφη χωρίς να υπάρχει δυνατότητα συναίνεσης, ως βασανιστήριο και ακρωτηριασμό. Μάλιστα προχώρησε ένα βήμα παραπάνω, κατατάσσοντας την όλη διαδικασία στην ίδια κατηγορία με αυτήν της κλειτοριδεκτομής.
Αυτό ήταν σπουδαίο σημείο καμπής. Ένα επόμενο σημείο ήταν ένα χρόνο αργότερα, το 2012, που ο Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην ίδια γραμμή ζήτησε από τα κράτη μέλη, αφενός μεν να προβλέψουν πρόνοιες για την καθολική πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας δίχως διακρίσεις για τα ίντερσεξ πρόσωπα, αφετέρου να απαγορεύσουν τις κανονικοποιητικές χειρουργικές επεμβάσεις σε νεογνά και βρέφη.
Σε αυτήν την κατεύθυνση το 2013, το Γερμανικό Κοινοβούλιο, εισήγαγε, για πρώτη φορά στην Ευρώπη την κενή καταχώριση ως προς το φύλο για όσα νεογνά γεννιούνται με μη σαφή χαρακτηριστικά φύλου. Προσέξτε, μόνο για τα ίντερσεξ νεογνά, ενώ εάν κάποιο φυλοδιαφορετικό πρόσωπο ήθελε να μεταβάλει απ’ εκεί και πέρα την καταχώριση του φύλου από άρρεν ή θήλυ σε κενή, δεν είχε το δικαίωμα. Η απόφαση αυτή του Γερμανικού Κοινοβουλίου του 2013, βέβαια είχε γίνει αντικείμενο κριτικής από κάποιες οργανώσεις, καθώς όταν είναι μόνο για ίντερσεξ νεογνά, και όχι με γενικότερη ισχύ, θέτει τα ίντερσεξ πρόσωπα να είναι ευάλωτα σε διακρίσεις, αφού μόνο γι’ αυτά θα είναι διαθέσιμη. Αυτό το πρόβλημα το έλυσε το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας το 2017 σε σχετική απόφασή του.
Το πιο σημαντικό σημείο όμως, ήταν η Απόφαση 2191/2017 της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης «για την προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και την κατάργηση των διακρίσεων των ίντερσεξ ανθρώπων», το οποίο αποτελεί ένα πλήρες κείμενο, που αφορά όλο το πλαίσιο δικαιωμάτων των ίντερσεξ συνανθρώπων μας.
Η ιστορική αυτή Απόφαση μας λέει ότι, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση θεωρεί ότι αυτή η προσέγγιση (δηλαδή η αυστηρά ιατρική προσέγγιση σύμφωνα με την οποία γίνονται οι κανονικοποιητικές επεμβάσεις) συνιστά σοβαρές προσβολές της σωματικής ακεραιότητας, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις αφορούν πολύ μικρά παιδιά ή βρέφη που δεν είναι σε θέση να δώσουν την συγκατάθεσή τους και των οποίων η ταυτότητα φύλου είναι άγνωστη. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για την τεκμηρίωση της επιτυχίας αυτών των επεμβάσεων σε βάθος χρόνου, ούτε άμεσος κίνδυνος για την υγεία, ούτε σαφής θεραπευτική στόχευση της θεραπείας που αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση των (θεωρούμενων) κοινωνικών παρά των ιατρικών προβλημάτων. Συνήθως αυτό συνεπάγεται ισόβια ορμονοληψία με ιατρικές επιπλοκές που συνοδεύονται από την ντροπή και την μυστικότητα.
Η Απόφαση 2191/2017 της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης προχωρά σε συγκεκριμένες προτάσεις:
– να απαγορευθούν οι μη αναγκαίες ιατρικές χειρουργικές επεμβάσεις «κανονικοποίησης» του φύλου, η στείρωση και άλλες θεραπείες που εφαρμόζονται στα ίντερσεξ παιδιά χωρίς την συγκατάθεσή τους.
– να διασφαλιστεί ότι κάθε επέμβαση που αποσκοπεί στην μεταβολή των χαρακτηριστικών φύλου του παιδιού, συμπεριλαμβανομένων των γονάδων, των γεννητικών οργάνων και των εσωτερικών αναπαραγωγικών οργάνων, αναβάλλεται μέχρι τον χρόνο κατά τον οποίο το παιδί θα είναι σε θέση να λάβει μέρος στην λήψη της απόφασης, βάσει του αυτοπροσδιορισμού του, εκτός από τις περιπτώσεις που η ζωή του παιδιού βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο.
– να παρασχεθεί σε όλα τα ίντερσεξ παιδιά φροντίδα υγείας από εξειδικευμένες ομάδες όλων των ειδικοτήτων με ολιστική προσέγγιση που θέτει στο επίκεντρο τις ανάγκες του προσώπου συμπεριλαμβάνοντας όχι μόνο επαγγελματίες υγείας, αλλά και άλλα σχετικά επαγγέλματα, όπως ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, ειδικούς επί θεμάτων δεοντολογίας, σύμφωνα με οδηγίες που συντάσσονται από οργανώσεις ίντερσεξ και σχετικών επαγγελματιών.
– να διασφαλιστεί ότι τα ίντερσεξ παιδιά έχουν πλήρη πρόσβαση στους ιατρικούς τους φακέλους
– να εκπαιδευτούν κατάλληλα και με τις σύγχρονες αντιλήψεις όλοι οι επαγγελματίες υγείας, οι ψυχολόγοι και οι υπόλοιποι ενδιαφερόμενοι, ως προς το καθαρό μήνυμα ότι τα σώματα των ίντερσεξ είναι στοιχεία της φυσικής βιοποικιλότητας ως προς την ανάπτυξη του φύλου και ότι δεν χρειάζονται τροποποιητικές επεμβάσεις ως τέτοια.
Ως προς την υποστήριξη των ίντερσεξ ανθρώπων, των γονέων και των κοντινών τους ανθρώπων, σχετικά με τις προκλήσεις που τίθενται μεταξύ άλλων από τις κοινωνικές συμπεριφορές έναντι της ποικιλίας των χαρακτηριστικών φύλου, να διασφαλιστεί ότι τα ίντερσεξ πρόσωπα και οι οικογένειές τους έχουν πρόσβαση σε επαρκείς μηχανισμούς ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε όλη τους την ζωή.
Ως προς την αστική κατάσταση και την νομική αναγνώριση φύλου, να διασφαλιστεί ότι οι νόμοι και οι πρακτικές σχετικά με την ληξιαρχική εγγραφή των γεννήσεων, ιδίως ως προς την καταχώριση του φύλου του νεογνού, σέβονται κατάλληλα το δικαίωμα την ιδιωτική ζωή επιτρέποντας επαρκή ευελιξία στην περίπτωση των ίντερσεξ παιδιών, χωρίς να εξαναγκάζονται οι γονείς ή οι επαγγελματίες υγείας να αποκαλύψουν την κατάσταση ενός παιδιού ως ίντερσεξ αν δεν υπάρχει ανάγκη.
Επίσης, να διασφαλιστεί, οποτεδήποτε χρησιμοποιούνται κατηγοριοποιήσεις φύλου από δημόσιες αρχές, ότι υπάρχει ένα εύρος επιλογών διαθέσιμο για όλους τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των ίντερσεξ, καθώς και να εξεταστεί η δυνατότητα προαιρετικής καταχώρισης φύλου στις ληξιαρχικές πράξεις γεννήσεως και σε άλλα έγγραφα ταυτοποίησης, σύμφωνα με την Απόφαση 2048/2015 του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Δεν θα επεκταθώ σε περισσότερα σημεία της Απόφασης καθώς αναφέρεται και σε άλλα ατομικά δικαιώματα όπως στο δικαίωμα σύναψης συμφώνου συμβίωσης ή και γάμου και σε πολλά ακόμη. Το σημαντικό είναι ότι η συγκεκριμένη Απόφαση αποτελεί ένα πλήρες πλαίσιο προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων των ίντερσεξ συνανθρώπων μας.
Στη χώρα μας, οι χειρουργικές και άλλες ιατρικές παρεμβάσεις σε ίντερσεξ παιδιά και βρέφη, απαγορεύτηκαν νομοθετικά τον Ιούλιο του 2022, μέσα από τον νόμο 4958/2022. Ένας νόμος που χρήζει τροποποιήσεων προκειμένου να καλυφθούν τα κενά και οι παραλήψεις που υπάρχουν, όμως σίγουρα αποτέλεσε ένα πρώτο σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ίντερσεξ συνανθρώπων μας.
Πέραν του βιολογικού/ανατομικού φύλου, υπάρχει και το κοινωνικό φύλο, η ταυτότητα φύλου.
Η ταυτότητα φύλου, αφορά τον ατομικό και εσωτερικό τρόπο που κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται το φύλο του. Σύμφωνα με τις περισσότερες επιστημονικές έρευνες, κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται το φύλο του, ανάμεσα στις ηλικίες των τριών έως επτά ετών. Μάλιστα, υπάρχουν και κάποιες άλλες έρευνες που αναφέρουν ότι αυτός ο εσωτερικός τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το φύλο μας, έχει και κάποιες βιολογικές παραμέτρους.
Υπάρχει λοιπόν και μία μερίδα συνανθρώπων μας, που ενώ κατά τη γέννηση τους καταχωρίστηκαν σε ένα α φύλο, έχουν την έντονη και στέρεη αίσθηση ότι δεν ανήκουν σ’ αυτό, και ότι ανήκουν σε ένα β φύλο. Αυτοί είναι οι τρανς συνάνθρωποι μας. Επίσης, υπάρχουν όμως και κάποια πρόσωπα, που αισθάνονται μεν ότι δεν ανήκουν στο γένος που καταχωρίστηκαν κατά τη γέννηση, ωστόσο δεν αισθάνονται ότι ανήκουν σε κανένα γένος. Αισθάνονται ότι δεν μπορούν να χωρέσουν σ’ αυτό το δίπολο. Τα πρόσωπα αυτά είναι τα μη δυαδικά (non-binary).
Στη χώρα μας, ο νόμος που κατοχυρώνει τα δικαιώματα της αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου των τρανς προσώπων, είναι ο ν.4491/2017. Ένας νόμος επίσης με πολλά κενά και παραλείψεις που απέχει από τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς, η διαδικασία εξακολουθεί να παραμένει δικαστική, δεν μεταβάλλονται τα έγγραφα τυχόν τέκνων τρανς γονέων ως προς το φύλο, οι διατάξεις για την ανηλικότητα είναι προβληματικές, ενώ δεν υπάρχουν ρητές προβλέψεις για τα μη δυαδικά και τα ίντερσεξ πρόσωπα. Συνεπώς και ο νόμος του 2017 δεν ανταποκρίνεται στα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα που αναφέρουν ότι οι διαδικασίες πρέπει να είναι γρήγορες, με βάση μόνο τον αυτοπροσδιορισμό του προσώπου, χωρίς διακρίσεις ως προς την οικονομική κατάσταση, να μην παραβιάζει την οικογενειακή ζωή και την ιδιωτικότητα και να έχει προβλέψεις για τα μη δυαδικά πρόσωπα κ.α., όπως επιτάσσει η Απόφαση της Κοινοβουλευτικής Ολομέλειας του Συμβουλίου της Ευρώπης 2048/2015.
Όμως, πόσα είναι τα φύλα βρε παιδί μου; Δύο, τρία, τριακόσια τριάντα τρία;
Μήπως τελικά, δεν έχει σημασία το πόσα είναι τα φύλα, αλλά ότι κάθε άνθρωπος σε όποιο φύλο (ή και όχι) ανήκει, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ίσος με όλους τους συνανθρώπους του;
Και θα το ξαναπώ: Τα ανθρώπινα/ατομικά δικαιώματα, η ισότητα, η ίση μεταχείριση, η ισονομία και η ισοπολιτεία δεν είναι woke κουλτούρα. Είναι τα στέρεα θεμέλια μίας δημοκρατικής και ελεύθερης κοινωνίας, που θα μας χωρά όλες, όλα και όλους. Μέχρι τότε, οφείλουμε να μην εφησυχάζουμε. Ο αγώνας συνεχίζεται!
*Γράφει η Άννα Απέργη Κωνσταντινίδη, Special Advisor Diversity Charter Greece
