Παρακολουθώντας το 7ο Διεθνές Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου που φέτος πραγματοποιήθηκε εξολοκλήρου διαδικτυακά, στον κύκλο «Διεκδικώντας την ελευθερία» ξεχωρίσαμε το «Πορεία για την αξιοπρέπεια» (March for dignity). Η ταινία καταγράφει τις προσπάθειες μιας ομάδας ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστών και ακτιβιστριών στη Γεωργία να οργανώσουν το πρώτο Φεστιβάλ Περηφάνειας στην πρωτεύουσα της χώρας τους, Τμπίλιζι (Τυφλίδα). Δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.
Η πρώην Σοβιετική δημοκρατία της Γεωργίας έχει εγκαινιάσει εδώ και δυο δεκαετίες τη διαδικασία οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, την οποία αναμένεται να ολοκληρώσει τα επόμενα χρόνια. Αυτό συνεπάγεται και ορισμένες υποχρεώσεις – νομοθετήματα στον τομέα της ισότητας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων και των ΛΟΑΤΚΙ+. Η εικόνα που εισπράττουμε ωστόσο παρακολουθώντας την «Πορεία για την αξιοπρέπεια», είναι ότι οι ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστές της Τυφλίδας σε κάθε απόπειρα εξώστρεφης παρουσίας βρίσκονται αντιμέτωποι με κάθε είδους βία, λεκτική και φυσική, που προέρχεται από ακραίες παραθρησκευτικές, εθνικιστικές και ακροδεξιές οργανώσεις, η δε φιλο-ευρωπαϊκή κυβέρνηση, στα λόγια είναι μαζί τους, αλλά στην πράξη «νίπτει τας χείρας της». Χρειάστηκε οι ίδιοι να σπάσουν την απομόνωση και να δυναμώσουν τη δραστηριότητά τους, ώστε να βγουν από το γύψο όπου θέλει να τους καθηλώσει το βαθύ κατεστημένο της χώρας τους. Το ντοκιμαντέρ του Τζον Ιμς παρακολουθεί πώς το έκαναν.
Η κατάσταση στις δημοκρατίες του Καυκάσου δεν είναι καλή για τους ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπους. Το 2019 ο Γεωργιανής καταγωγής Σουηδός κινηματογραφιστής Λεβαντ Ακίν συγκλόνισε στο φεστιβάλ Καννών με την ταινία του «Και μετά χορέψαμε» (And then we danced), ένα συγκινητικό δράμα ομοερωτικής αφύπνισης και ενηλικίωσης με επίκεντρο την τέχνη των φημισμένων λαϊκών χορών της Γεωργίας. Στην ταινία οι «ανδροπρεπείς» χορευτικές φιγούρες που υποτίθεται εκφράζουν την εθνική ψυχή αποδομούνται με φορείς τα κορμιά δυο χορευτών και την μεταξύ τους ερωτική έλξη. Και ενώ η ταινία αποθεώθηκε στα διεθνή φεστιβάλ, στην Τυφλίδα διανεμήθηκε μεν με sold out προβολές, όμως οι κινηματογραφικές αίθουσες όπου προβλήθηκε πολιορκήθηκαν από τις γνωστές ορδές των ομοφοβικών κηρύκων μίσους. Η αποχώρηση των θεατών από τα σινεμά έγινε με διαμεσολάβηση της αστυνομίας!
Στη γειτονική Τσετσενία (τμήμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας) τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Οι φυλακίσεις, εκφοβισμοί και δολοφονίες ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων είναι καθημερινότητα και η φυγή από τη χώρα η μόνη σωτηρία. Αυτή την επιχείρηση διάσωσης και φυγάδευσης στοχοποιημένων ανθρώπων προς ασφαλείς για αυτούς χώρες έχει αναλάβει ένα δίκτυο ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστών που εδρεύει στη Μόσχα. Τις προσπάθειές τους κατέγραψε με τον φακό του ο Αμερικανός ντοκιμενταρίστας Ντέιβιντ Φρανς στο «Καλωσήρθατε στην Τσετσενία» (Welcome to Chechnya), που διακρίθηκε τόσο στην Μπερλινάλε του 2020 (βραβείο Teddy και βραβείο κοινού κύκλου Panorama), όσο και στο 22ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (Χρυσός Αλέξανδρος σκηνοθεσίας).
Έχοντας πάρει αρκετές δόσεις απογοήτευσης για την κατάσταση όπως περιγράφεται στο «Καλωσήρθατε στην Τσετσενία», όπου η φυγή είναι πραγματικά η μόνη λύση, διαπιστώνουμε ότι η «Πορεία για την αξιοπρέπεια» έρχεται να εκφράσει μια θετική οπτική σκοπιά, ανθρώπων που επιλέγουν να μείνουν στη χώρα τους και ν ’αγωνιστούν για να αλλάξουν την κατάσταση, ακόμα κι αν αυτή φαίνεται να τους λοιδορεί και να τους βγάζει τη γλώσσα, ακόμα κι αν κάποιες φορές ταλαντεύονται για το αν αξίζει τον κόπο να δοκιμάσουν να βαδίσουν για την αξιοπρέπεια. Θέλοντας να μάθουμε περισσότερα για όλη αυτή την περίπλοκη κατάσταση, αναζητήσαμε τους δημιουργούς της ταινίας και η ανταπόκριση ήταν άμεση από τον σκηνοθέτη Τζον Ιμς.
Παραθέτουμε τη συνομιλία μας μαζί του:
- Πώς κατέληξες στη δημιουργία αυτού του ντοκιμαντέρ; Για ποιους λόγους επέλεξες αυτήν τη χώρα και πώς ήρθες σε επαφή με τους ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστές;
Είμαι σκηνοθέτης και παραγωγός του “Πορεία για την αξιοπρέπεια”. Προσπαθώ να παρακολουθώ queer ιστορίες ανά τον κόσμο, και μάλιστα είχα την ιδέα να διερευνήσω τις προκλήσεις που θέτουν κάθε χρονιά events Pride που διοργανώνονται για πρώτη φορά. Όταν πρωτοανακοινώθηκε το Pride της Τυφλίδας για το 2020 έμοιαζε κατάλληλο, τόσο σαν μια πραγματικά σημαντική ιστορία όσο και λόγω της γεωγραφικής του σημασίας. Έτσι, επικοινώνησα με τους διοργανωτές, που ήταν πρόθυμοι να με βοηθήσουν να κινηματογραφήσω το Pride και να περάσω χρόνο μαζί τους.
- Παρουσιάζεις μία κοινωνία πολωμένη πολιτικά, στο σταυροδρόμι μεταξύ ΕΕ (Δυτική κουλτούρα) και Ρωσίας. Είναι αξιοπρόσεκτο πόσο ανομοιογενές είναι το πλήθος αυτών που διαδηλώνουν ενάντια στο Pride, όπου βλέπει κανείς να συμμετέχουν από θρησκευτικές σέχτες μέχρι εθνικιστικές και νεοναζιστικές ομάδες. Συνήθως, οι πρώτοι κάνουν τη μεγαλύτερη φασαρία, αλλά αυτοί που τελικά αναλαμβάνουν το βρώμικο παιχνίδι στο δρόμο είναι οι νεοναζί. Στην Ελλάδα είχαμε την εμπειρία της νεοναζιστικής οργάνωσης Χρυσή Αυγή, που μεταξύ άλλων στοχοποιούσε τα LGBT+ άτομα στο πλαίσιο της ομοφοβικής τους ρητορικής, αλλά επί της ουσίας η πολιτική τους ατζέντα ήταν σαφώς ναζιστική.Η ερώτησή μου, λοιπόν, έχει να κάνει με το τι συμβαίνει στην κοινωνία της Γεωργίας. Πρόκειται απλά για μια αντανάκλαση της σύγκρουσης μεταξύ Δύσης/ΕΕ και Ανατολής ή μιλάμε στην πραγματικότητα για μια φασιστική/ναζιστική απειλή;
Ακόμα και οι ακροδεξιές ομάδες που παρουσιάζονται στην ταινία προσπαθούν να αποκρύψουν την φιλορωσική τους στάση. Το κοινό αίσθημα ενάντια στη Ρωσία είναι έντονο στην γεωργιανή κοινωνία, καθώς το 20% της χώρας είναι υπό ρωσική κατοχή, γεγονός ιδιαίτερα επώδυνο αν λάβει κανείς υπόψη του την μακριά ιστορία των χωρών αυτών και της ΕΣΣΔ. Αυτές οι ομάδες αποτελούν οικτρή μειοψηφία—στις εκλογές την προηγούμενη χρονιά κατέλαβαν ποσοστό σημαντικά λιγότερο από 1%—κερδίζουν ωστόσο την προσοχή των ΜΜΕ και καταφέρνουν να παρουσιάσουν μια εικόνα της κοινής γνώμης πολύ πιο διχασμένης απέναντι στα LGBT+ ζητήματα απ’ ό,τι πραγματικά είναι. Παρόμοια λάθη βλέπουμε να γίνονται από τα ΜΜΕ σ΄ ολόκληρο τον κόσμο: τρανσφοβικά γκρουπ μίσους που παρουσιάζονται σαν ισότιμοι συνομιλητές με ειδικούς και τρανς σε διάφορα πάνελ, κάτι που συμβαίνει σε μια σειρά από φλέγοντα ζητήματα, όπως για παράδειγμα αρνητές της κλιματικής αλλαγής εμφανίζονται δίπλα σε επιστήμονες, δίνοντας στην άποψή τους αντίστοιχη βαρύτητα.
- Σχετικά με το παραπάνω: Κατάφερες να διεισδύσεις με εντυπωσιακό τρόπο στο αντι-LGBT+ μπλοκ της διαδήλωσης. Πώς τα κατάφερες; Αυτοί οι άνθρωποι γνώριζαν ποιος ήσουν και τι έκανες;
‘Ημουν ανοιχτός απ’ την αρχή. Ήξεραν ότι υποστήριζα το Pride και την προώθηση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων. Ήταν πρόθυμοι να μιλήσουν μαζί μου και δεν αισθάνθηκα ποτέ απειλή. Με αντιμετώπισαν απλά σαν μέλος των ΜΜΕ, σαν οποιονδήποτε άλλο που θα μπορούσε να τους έχει ζητήσει συνέντευξη. Πιστεύουν ειλικρινά αυτά που λένε και, επομένως, δε βλέπουν τον λόγο, γιατί να μην τα εκφράσουν δημόσια.
- Ένας από τους ακτιβιστές δηλώνει ότι έχει συνταχθεί με την Δύση και την ΕΕ, επειδή η Δύση υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό είναι απόλυτα κατανοητό. Βλέπουμε ωστόσο στην ταινία πως, ενώ η φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση υποστηρίζει στη θεωρία τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, τελικά στην πράξη είναι η ίδια η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα που πρέπει να βάλει τον εαυτό της να παλέψει για αξιοπρέπεια και δικαιώματα. Πώς βλέπεις αυτό το στοιχείο;
Η κυβέρνηση, με το βλέμμα στην εκλογική της βάση, προσπαθεί να πατήσει και στις δύο βάρκες. Ξέρουν ότι το να παραβλέψουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα θα βλάψει όχι μόνο τη δημόσια εικόνα τους αλλά και την σχέση τους με την ΕΕ, αλλά από την άλλη μεριά, στις επίσημες δηλώσεις στον Τύπο για το Pride επιχείρησαν να το παρουσιάσουν ως «επικίνδυνο», ισχυριζόμενοι πως γενικά τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στην Γεωργία δεν υφίστανται διακρίσεις, και επομένως δεν χρειάζεται να προχωρήσουν στην διενέργεια του Pride. Έτσι, προσπαθούν να κατευνάσουν ταυτόχρονα και την συντηρητική τους βάση, και τους πιο προοδευτικούς Γεωργιανούς, χωρίς ωστόσο να κάνουν απολύτως τίποτα.
- Ποιοι θα μπορούσαν δυνητικά να είναι οι σύμμαχοι των LGBT+ ανθρώπων στον αγώνα τους για αξιοπρέπεια; Υπάρχουν συλλογικότητες, όπως για παράδειγμα συνδικαλιστικές ή νεολαιίστικες οργανώσεις ή και άλλες κοινωνικές ομάδες που να έχουν πάρει ανοιχτά θέση στο ζήτημα, ή θα έλεγες ότι οι ακτιβιστές είναι μάλλον απομονωμένοι;
Μπορεί να φαντάζει δύσκολο να εκφραστεί σαφής και διακριτή υποστήριξη σήμερα, αλλά η κοινωνία αλλάζει. Ο κόσμος δεν φαίνεται να παίρνει στα σοβαρά τις ακροδεξιές ομάδες, πόσο μάλλον να τις υποστηρίζει, οπότε ελπίζουμε ότι η επιρροή τους προοδευτικά θα εξασθενήσει. Όλο και περισσότερα ΜΜΕ στην Γεωργία παρουσιάζουν σήμερα τα ΛΟΑΤ δικαιώματα με πιο δίκαιο τρόπο απ’ ό,τι στο παρελθόν, μερικά μάλιστα υποστήριξαν τη διοργάνωση του Pride στην Τυφλίδα. Η ορατότητα και η αξιοπρέπεια με την οποία παρουσιάζονται οι ακτιβιστές θα συμβάλει στον να κερδίσουν περισσότερη υποστήριξη και να αλλάξουν γενικά την αντιμετώπιση της κοινωνίας απέναντι στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.
- Ξέρουμε πως οι προβολές του “Και μετά χορέψαμε” στην Γεωργία πολιορκήθηκαν από του ομοφοβικούς. Το “Πορεία για Αξιοπρέπεια” έχει προβληθεί στην Γεωργία; Πως έγινε δεκτό από το κοινό;
Λόγω της πανδημίας, δεν έχει ακόμα γίνει δυνατό να προβληθεί η ταινία στην Γεωργία. Δεν είμαστε σίγουροι αν και πότε θα γίνει κάτι τέτοιο, και δεδομένων των γεγονότων στην πρεμιέρα του “Και μετά χορέψαμε”, ίσως είναι πιο φρόνιμο να αποφύγουμε μια τέτοια προβολή. Μια πιο ιδιωτική προβολή ίσως κριθεί προτιμότερη.
- Είχε το φιλμ απήχηση στους ακτιβιστές που συμμετείχαν και στο περιβάλλον τους; Συνέβαλε στην ορατότητα και τον αγώνα τους ; Ποια ήταν η συνέχεια μετά το Pride;
Η πανδημία Covid-19 επηρέασε βέβαια τις δράσεις του Tbilisi Pride 2020, παραμένουν ωστόσο ενεργοί και θα διαδηλώσουν ξανά μόλις αυτό ξαναγίνει ασφαλές (από όρους πανδημίας). Η παγκόσμια απήχηση του φιλμ αυξάνει την δημοσιότητα. Ελπίζουμε πως με αυτόν τον τρόπο θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ορατότητα των μελλοντικών Tbilisi Pride κάτι που θα λειτουργήσει ως μοχλός πίεσης στην κυβέρνηση: όσο περισσότερο πιέζεται η κυβέρνηση να προστατεύσει την διαδήλωση, τόσο πιθανότερο είναι να δράσει υπεύθυνα αποκηρύσσοντας τις ακροδεξιές ομάδες. Όσο για την Γεωργία, οι ακτιβιστές του Pride κάνουν εξαιρετική δουλειά στην κατεύθυνση του να φέρουν στο φως τα ζητήματα και να κάνουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα πιο ορατά.
- Αυτή η ταινία είναι το ντεμπούτο σου ως σκηνοθέτης. Πώς αισθάνεσαι γι’ αυτό; Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σου;
Ήταν ατυχία να μην μπορείς να απολαύσεις τις προβολές με φυσική παρουσία με το κοινό το 2020 λόγω των μέτρων αποστασιοποίησης και των περιορισμών στις μετακινήσεις και τα ταξίδια. Αλλά είχαμε σπουδαία ανταπόκριση και εξακολουθούμε να προσεγγίζουμε θεατές σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Είμαι ευγνώμων που είχα την δυνατότητα να έρθω τόσο κοντά με αυτούς τους θαυμάσιους ακτιβιστές και να διηγηθώ αυτήν την ιστορία. Όσο για τα μελλοντικά μου σχέδια, βρίσκομαι στο αρχικό στάδιο ενός άλλου ντοκιμαντέρ και όταν αρθούν οι περιορισμοί ελπίζω να μπορέσω να επιταχύνω!
Συνέντευξη: Δήμητρα Κυρίλλου
(Φλεβάρης 2021)
