Μια διδακτική ιστορία για το πώς αντιμετωπίζεται ένας γκέι ελληνοαμερικανός γονιός στις ΗΠΑ και στη χώρα μας, αναδεικνύει τον αναχρονισμό μας. Η βασική αντίρρηση στον γάμο και στην απόκτηση παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια εδράζεται στη διαφωνία της «πλειοψηφίας των Ελλήνων». Από πότε όμως η πλειοψηφία μπορεί να περιορίζει ανθρώπινα δικαιώματα;
Ο Νίκος Παπαδόπουλος είναι αμερικανός πολίτης. Οι γονείς του μετανάστευσαν στην Αμερική και ο γιος τους μεγάλωσε εκεί. Μιλάει πολύ καλά ελληνικά και επισκέπτεται συχνά την Ελλάδα, την οποία λατρεύει. Εχει φυσικά και την ελληνική υπηκοότητα. Ο Νίκος είναι γκέι. Πριν από μερικά χρόνια αποφάσισε με τον αμερικανό σύντροφό του να αποκτήσουν παιδί. Ταξίδεψαν στην Ινδία και με τη βοήθεια μιας ιδιωτικής κλινικής εκεί βρήκαν μια παρένθετη μητέρα η οποία προσέφερε και το γενετικό υλικό. Με ιατρική υποβοήθηση (τεχνητή γονιμοποίηση) απέκτησαν δίδυμα αγοράκια. Το Αμερικανικό Προξενείο έβγαλε αμέσως διαβατήρια στα παιδιά (Παπαδοπουλάκια, κράτησαν το όνομα του έλληνα πατέρα που έδωσε και το γενετικό υλικό και έχει την επιμέλεια) και η νέα οικογένεια επέστρεψε στις ΗΠΑ. Τα παιδιά είναι πλέον πέντε ετών. Είναι Αμερικανοί πολίτες και ζουν σε ένα περιβάλλον αγάπης, στοργής και ευημερίας.
Ομως ο Νίκος τα τελευταία πέντε χρόνια αγωνίζεται να πετύχει κάτι για τα παιδιά του χωρίς επιτυχία παρά τις προσπάθειές του και παρά το γεγονός ότι αρκετοί επιχείρησαν να τον βοηθήσουν. Θέλει να πάρουν τα παιδιά του την ελληνική υπηκοότητα. Είναι τόσο σημαντικό γι’ αυτόν που είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει ακόμα και την ελληνική γραφειοκρατία. Το πρόβλημα δεν είναι (ευτυχώς) ότι οι αρμόδιες αρχές τον αντιμετωπίζουν εχθρικά ή με αδιαφορία. Οι υπηρεσίες στις οποίες απευθύνθηκε ο ίδιος ή οι εκπρόσωποί του καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για ένα σοβαρό ζήτημα, το αντιμετωπίζουν με κατανόηση, αλλά δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη να το επιλύσουν.
Η παραπάνω ιστορία είναι πραγματική αν και τα ονόματα βέβαια είναι διαφορετικά.
Το πρόβλημα είναι απλό. Οι ΛΟΑΤ στην Ελλάδα αντιμετωπίζονται ακόμα από τον νόμο ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Τα ομόφυλα ζευγάρια δεν μπορούν να συνάψουν πολιτικό γάμο και δεν έχουν το δικαίωμα να παιδοθετήσουν* (δηλ. να «υιοθετήσουν»). Επιπλέον ελάχιστοι φαίνεται να ασχολούνται με αυτήν την κατάφωρη παραβίαση της αρχής της ισονομίας. Ομως τα δύο αυτά θέματα θα επανέλθουν στην επικαιρότητα εκ των πραγμάτων, καθώς κάθε χρόνο αυξάνεται ο αριθμός των χωρών που νομιμοποιούν τον γάμο ομοφύλων και την παιδοθεσία από ομόφυλο ζευγάρι. Ο πολιτικός γάμος των ομόφυλων ζευγαριών αναγνωρίζεται σήμερα από 13 χώρες στην Ευρώπη και 22 σε όλη την υφήλιο. Περίπου από τις ίδιες χώρες αναγνωρίζεται και η παιδοθεσία από ομόφυλο ζευγάρι. Οι χώρες αυτές δεν είναι τυχαίες, αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της Αμερικανικής Ηπείρου (Βόρειας και Νότιας), της Ωκεανίας, της Δυτικής και της Βόρειας Ευρώπης. Σε πολλές από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δημοκρατίες διεξάγεται δημόσιος διάλογος για τα ζητήματα αυτά και είναι βέβαιο πως η ομάδα των χωρών που νομιμοποίησαν τον πολιτικό γάμο και την παιδοθεσία τα τελευταία 15 χρόνια θα αυξηθεί σύντομα. Δυστυχώς η Ελλάδα είναι μια από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες όπου ο διάλογος αυτός είναι σχεδόν ανύπαρκτος – ακόμα και σε ακαδημαϊκό επίπεδο.
Θα παρατηρήσουμε το εξής. Οι περισσότερες (αν όχι όλες) χώρες που έχουν αναγνωρίσει τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά: υψηλό βαθμό πολιτικής ελευθερίας και προστασίας των δικαιωμάτων, υψηλό βαθμό οικονομικής ελευθερίας και υψηλό δείκτη ποιότητας του κράτους δικαίου. Ταυτόχρονα, όσο υψηλότερα βρίσκονται στις σχετικές διεθνείς κατατάξεις, τόσο μεγαλύτερη είναι η λαϊκή αποδοχή της αναγνώρισης. Εχει επίσης ενδιαφέρον το ότι πολλές χώρες νομιμοποιούν την παιδοθεσία πριν νομιμοποιήσουν τον γάμο!
[separator type=”thick”]
Υπάρχουν πολλές αντιρρήσεις για τη νομιμοποίηση της παιδοθεσίας. Ορισμένες από αυτές βασίζονται σε ενδιαφέροντα και ισχυρά επιχειρήματα. Αλλες είναι σαθρές και ηθικοπολιτικά απαράδεκτες
[separator type=”thick”]
Η Ελλάδα είναι επιπλέον μια από τις ελάχιστες χώρες της Ευρώπης των 15 (των χωρών δηλαδή που αποτελούσαν την Ευρωπαϊκή Ενωση μέχρι τη μεγάλη διεύρυνση του 2004) που, όπως είπαμε, δεν αναγνωρίζει στα ομόφυλα ζευγάρια ούτε τον πολιτικό γάμο, ούτε βέβαια την παιδοθεσία ενώ ακόμα και το σύμφωνο συμβίωσης αναγνωρίστηκε με ανεπίτρεπτη καθυστέρηση. Και ενώ οι υπόλοιπες τρεις χώρες που έχουν εκκρεμότητες (Αυστρία, Γερμανία και Ιταλία) βρίσκονται σε πορεία εκσυγχρονισμού της νομοθεσίας τους προς την κατεύθυνση της αναγνώρισης και του γάμου και της παιδοθεσίας, στην Ελλάδα δεν έχει ξεκινήσει καμία ανάλογη διαδικασία ριζοσπαστικής θεσμικής μεταρρύθμισης καθώς τα δύο ζητήματα είναι ταμπού, δεν αποτελούν καν θέματα του δημοσίου διαλόγου, ενώ τα αποφεύγει (ή τα αντιμετωπίζει αρνητικά) η πλειοψηφία των ειδικών.
Αυτό δεν είναι τυχαίο. Η ελληνική κοινή γνώμη είναι όχι μόνο αντίθετη στην παιδοθεσία αλλά και με υψηλότατα ποσοστά (που κυμαίνονται από 77% έως 85%), από τα υψηλότερα μάλιστα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Παρόμοια αρνητική διάθεση (αποδοχή μικρότερη του 20%) έναντι της παιδοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια παρατηρείται σχεδόν αποκλειστικά στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και στην Κύπρο. Προφανώς, λοιπόν, εκτός από τους πολιτικούς, οικονομικούς και θεσμικούς παράγοντες, ισχυρή παράμετρος είναι και η επικρατούσα θρησκεία.
Βέβαια υπάρχουν πολλές αντιρρήσεις για τη νομιμοποίηση της παιδοθεσίας. Ορισμένες από αυτές βασίζονται σε ενδιαφέροντα και ισχυρά επιχειρήματα. Αλλες είναι σαθρές και ηθικοπολιτικά απαράδεκτες. Ομως όλες οι αντιρρήσεις έχουν απαντηθεί πολύ ικανοποιητικά. Κυρίως αυτή που βασίζεται, με δικαιολογημένη έμφαση, στην αρχή του καλύτερου συμφέροντος του παιδιού. Προφανώς τα δικαιώματα και η ευημερία (με την ευρεία έννοια) του παιδιού είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που πρέπει να λάβουμε υπόψη. Ομως όλες οι σχετικές (πολυάριθμες!) έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα μας καθησυχάζουν πλήρως.
Τα παιδιά που ζουν υπό την κηδεμονία ΛΟΑΤ γονιών, μεγαλώνουν κανονικά και χωρίς προβλήματα που να οφείλονται στο γεγονός ότι το ζευγάρι είναι ομόφυλο. Η ανατροφή τους, ο τρόπος που τα αντιμετωπίζουν οι γονείς τους και το οικογενειακό περιβάλλον είναι αντίστοιχα με αυτά των ετερόφυλων ζευγαριών. Τα ομόφυλα ζευγάρια είναι τόσο κατάλληλα όσο και τα ετερόφυλα να δημιουργήσουν οικογένεια και να αποκτήσουν παιδιά. Τα παιδιά που θα ενηλικιωθούν σε ένα τέτοιο περιβάλλον θα έχουν παρόμοια ανάπτυξη, κοινωνική και συναισθηματική προσαρμογή, με τα παιδιά που ενηλικιώνονται σε παραδοσιακό περιβάλλον. Δεν υπάρχει καμία αρνητική επιρροή στην κοινωνική ανάπτυξή τους, στις δεξιότητές τους, στην ευφυία τους, στην αυτοπεποίθησή τους, στις επιδόσεις τους στο σχολείο ή αργότερα στις ανώτατες σπουδές τους. Τα παιδιά αυτά έχουν αρκετές ευκαιρίες να αποκτήσουν γυναικεία ή αντρικά πρότυπα καθώς δεν είναι πάντα απαραίτητο να τα αποκτήσουν από τους γονείς τους αλλά και από τους στενούς συγγενείς, τους φίλους της οικογένειας, τους καθηγητές τους κλπ. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν προβλήματα αλλά είναι τα ίδια προβλήματα και μάλιστα με την ίδια συχνότητα που παρατηρούνται σε οικογένειες με ετεροφυλόφιλους γονείς.
Δεν υπάρχουν πλέον πειστικές αντιρρήσεις στη νομιμοποίηση της παιδοθεσίας από ομόφυλο ζευγάρι, όπως και δεν υπάρχουν για τη νομιμοποίηση του πολιτικού γάμου των ομόφυλων ζευγαριών. Η ισχυρότερη αντίρρηση έχει να κάνει με την απόρριψή τους από την πλειοψηφία. Ομως η πλειοψηφία δεν δικαιούται να περιορίζει τα ατομικά δικαιώματα και να απαγορεύει δυνατότητες και εναλλακτικές επιλογές των ατόμων χωρίς σοβαρό λόγο. Οι κυρίαρχες ηθικές αντιλήψεις δεν αποτελούν σοβαρό λόγο περιορισμού της προσωπικής αυτονομίας και απαγόρευσης της παιδοθεσίας όταν δεν υπάρχει βλάβη.
[separator type=”thick”]
Η ευθύνη τους μοιάζει με εκείνων που θεωρούσαν ότι ήταν πολύ νωρίς να καταργηθεί η δουλεία ή ήταν πολύ νωρίς να αναγνωριστεί η ισότητα των δύο φύλων
[separator type=”thick”]
Τα παιδιά που θα παιδοθετηθούν από ομόφυλα ζευγάρια όμως, όχι μόνο δεν «βλάπτονται» αλλά ζουν μια φυσιολογική ζωή αντιμετωπίζοντας τις ίδιες δυσκολίες αλλά και παρόμοιες οικογενειακές συνθήκες με τα παιδιά των παραδοσιακών γάμων. Δεν απομένει λοιπόν κανένας πραγματικός λόγος να απαγορευθεί στα ομόφυλα ζευγάρια να αποκτήσουν παιδιά αλλά και στα παιδιά προς παιδοθεσία να αποκτήσουν οικογένεια.
Η νομιμοποίηση δεν πρέπει να καθυστερήσει άλλο. Στο χρονικό διάστημα που σπαταλάται, το κόστος είναι μεγάλο στις ζωές ανθρώπων δίπλα μας: ζευγαριών και παιδιών. Για το δικαίωμα των παιδιών να αποκτήσουν οικογένειες, γονείς που θα τα αγαπούν, θα τα φροντίζουν και θα ενδιαφέρονται γι’ αυτά. Για την αξίωση των ζευγαριών να αποκτήσουν δικαιώματα που τους στερούν παράλογες αντιρρήσεις, ο νομικός ηθικισμός, ο στενόμυαλος συντηρητισμός αλλά και η αδιαφορία αυτών που θα έπρεπε να τους προστατεύσουν και να τους υπερασπιστούν.
Για το κόστος αυτό υπεύθυνοι είναι όλοι όσοι εθελοτυφλούν ενώ τα δεδομένα είναι πλέον στη διάθεσή μας. Πολιτικοί, διανοούμενοι, ακαδημαϊκοί, φέρουν το βάρος της ευθύνης διότι πλέον τα επιχειρήματα έχουν διατυπωθεί και είναι διαθέσιμα σε όσους ενδιαφέρονται να τα πληροφορηθούν, οι εμπειρικές έρευνες έχουν διεξαχθεί και δημοσιευθεί και η πορεία προς τη νομιμοποίηση σε παγκόσμια κλίμακα έχει ξεκινήσει εδώ και 15 χρόνια. Η ευθύνη τους μοιάζει με εκείνων που θεωρούσαν ότι ήταν πολύ νωρίς να καταργηθεί η δουλεία ή ήταν πολύ νωρίς να αναγνωριστεί η ισότητα των δύο φύλων. Θα πρέπει να κατανοήσουν ότι το ομοφοβικό status quo των αρνητικών διακρίσεων δεν προσφέρει καμία δικαιολογία, ούτε κάλυψη.
* Επιλέγω να χρησιμοποιήσω τον όρο παιδοθεσία από τον όρο υιοθεσία που είχε καθιερωθεί από την ελληνιστική εποχή και κυριαρχεί ακόμα στην ελληνική γλώσσα (ακόμα και στη νομική επιστήμη, αν και είναι ξεκάθαρα σεξιστικός).
Ο Αριστείδης Χατζής είναι Αν. Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κείμενο για protagon.gr
