Μετά το θάνατο της μητέρας τους, δύο αδέρφια αλβανικής καταγωγής, ο 16χρονος Ντάνυ και ο 18χρονος Οδυσσέας, ξεκινούν ένα ταξίδι από την μια άκρη της Ελλάδας στην άλλη αναζητώντας τον Έλληνα πατέρα τους που τους εγκατέλειψε μικρά, για να του απαιτήσουν την αναγνώριση και την ελληνική υπηκοότητα.
Πέντε χρόνια μετά τη Στρέλλα (και δεκαπέντε μετά το ντεμπούτο του, την καλτ «Επίθεση του Γιγαντιαίου Μουσακά») ο Πάνος Χ. Κούτρας επιστρέφει με την τέταρτη, πιο ώριμη και πιο μαγευτική, ταινία του: ένα παραμυθένιο queer/ teen/ family/ road movie για την αδελφικότητα, την ενηλικίωση και την Ξενία Ελλάδα του φανερού ή κρυφού ρατσισμού, μια μοντέρνα Οδύσσεια γεμάτη χιούμορ, περιπέτεια, μαγικό ρεαλισμό και τα κλασσικά τραγούδια της ιταλίδας ντίβα Patty Pravo.
Η Xenia έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο τμήμα «Ένα Κάποιο Βλέμμα» του 67ου Φεστιβάλ των Καννών, όπου απέσπασε διθυραμβικές κριτικές από τον παγκόσμιο Τύπο και εξασφάλισε διανομή από Ευρώπη και Αμερική ως το Χονγκ Κονγκ. Ο σκηνοθέτης της όμως παραμένει ο ίδιος χαμηλών τόνων και γλυκομίλητος (αλλά πάντα δυναμικός) Πάνος, σαν να μην έχει πάρει γραμμή πως είναι ο πιο πολυσυζητημένος Έλληνας σκηνοθέτης της χρονιάς. Ακομπλεξάριστα ανοιχτός και απελευθερωμένος, μίλησε μαζί μας για τα πάντα, από την κοινή μας αγάπη για τις queens, το δύσκολο παρασκήνιο της ταινίας του, αλλά και πολύ σημαντικά, τη στάση του μέσω της δουλειάς και της ζωής του απέναντι στα κάθε είδους «φασιστοειδή».
Πάνο, πως ξεκίνησε η συγκεκριμένη ιδέα σου για τη Xenia;
Ήθελα να κάνω μια ταινία εφηβική. Μια ταινία για την αδελφική αγάπη, για την αντρική αγάπη. Όχι απαραίτητα την ερωτική αγάπη, την αδελφική, τη φιλία, αν θέλεις. Και ήθελα επίσης, να μιλήσω για το μεταναστευτικό. Είναι κάτι που με απασχολεί σαν πολίτη. Κι αυτό είναι μια πλευρά του μεταναστευτικού, τα παιδιά δεύτερης γενιάς. Σαφώς, υπάρχουν και άλλες. Υπάρχει και το Φαρμακονήσι, κλπ. Πράγματα πιο τραγικά. Εγώ όμως διάλεξα αυτό.
Ξέρω πως έψαξες για Αλβανούς ηθοποιούς δεύτερης γενιάς, όπως και στη Στρέλλα είχες ψάξει συγκεκριμένα για trans ηθοποιό
Για μένα ήταν αδιαπραγμάτευτο. Δεν θα έκανα την ταινία αν δεν είχα βρει τη Μίνα [Ορφανού], όπως και δεν θα έκανα την ταινία αυτήν, αν δεν είχα βρει τα παιδιά, εντάξει; Στη Μίνα ήμουν πιο τυχερός γιατί τη βρήκα πιο γρήγορα, στους 9 μήνες νομίζω. Στα παιδιά, πέρασε ενάμιση χρόνος.
Υπήρχε επιπλέον, η δυσκολία της ηλικίας- μια και ειδικά ο Ντάνυ έπρεπε να φαίνεται 16 χρόνων. Ο Ντάνυ, όταν ξεκινήσαμε τα γυρίσματα ήταν 18, απλά ήταν από τους δεκαοχτάρηδες που φαίνονται μικροί. Βέβαια, μεγάλωσε στη διάρκεια της ταινίας. Έβγαλε γένια και μουστάκια στη διάρκεια των γυρισμάτων. Αρχίσαμε να του κάνουμε, του άμοιρου, χαλάουα.
Και οι δυο πρωταγωνιστές σου είναι τώρα ακόμα στη σχολή. Ήταν πιο δύσκολη η διαδικασία επειδή δεν είχαν την πείρα, ή είναι κάτι που προτιμάς;
Σαφώς, όταν έχεις έναν πεπειραμένο είναι αλλιώς. Και σε αυτή την ταινία, με τον Γιάννη [Στάνκογλου] και τη Μαρίσα [Τριανταφυλλίδου] που είναι εξαιρετικοί ηθοποιοί, είναι άλλος τρόπος. Με τα παιδιά παίρνει πιο πολύ χρόνο. Πρέπει να μάθουν λιγάκι για το σινεμά. Δεν σημαίνει πως ηθοποιός που δεν έχει παίξει σινεμά, δεν μπορεί να παίξει ποτέ σινεμά. Απλά θέλει μια έξτρα βοήθεια στην αρχή. Είναι διαφορετικό από το να παίζεις στο θέατρο. Γιατί αλλιώς είναι να γυρίζεις για το σινεμά, θέλει μια ειδική πείρα, σαν ηθοποιός, να ξέρεις πως είναι μπροστά στην κάμερα, πως θα φαίνεται… Αυτό ήταν μια δουλειά έξτρα με τα παιδιά, και τα παιδιά απ’τις μεγαλύτερες και λίγες απολαύσεις που είχα σε αυτή την ταινία. Γιατί ήταν μια πολύ δύσκολη εμπειρία.
Το γύρισμα, εννοείς;
Όλα! (γελάει)
Κοίτα, πρώτα απ’όλα, το γύρισμα ήταν πολύ δύσκολο. Τα χρήματα δεν υπήρχαν. Όταν έκλεισε η ΕΡΤ ήταν πολύ δύσκολο. Κάποια στιγμή έγινε η ΝΕΡΙΤ και μας τα έδωσε, όταν είμασταν στις Κάννες.
Στο κέντρο της ταινίας είναι ο 16χρονος Ντάνυ, τον οποίο είδα σαν αμάλγαμα από τις queer icon ηρωίδες των παραμυθιών. Είχε κάτι από Ντόροθυ, με τα κόκκινα All-Star του, είχε λίγο από Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων με το λευκό λαγουδάκι που του το σκάει και το κυνηγάει στο δάσος…
Κοίτα, είναι ακριβώς αυτά που λες… και άλλα. Και λίγο Πήτερ Παν, το ό,τι αρνείται να μεγαλώσει, δε θέλει να μεγαλώσει και δε βλέπει τη σκιά του, χάνει τη σκιά του. Θέλω να πω, είναι ένα παιδί τραυματισμένο, σαφές, ένα παιδί διαολεμένα έξυπνο και είναι λίγο borderline, στα όρια της νεύρωσης, να γίνει πολύ σοβαρή. Από την άποψη ότι βλέπει πράγματα πλέον και φτιάχνει μια πραγματικότητα για να επεκτείνει λιγάκι την παιδική του ηλικία. Διαολεμένα έξυπνος, επειδή την ίδια στιγμή διαχειρίζεται πολύ έξυπνα τα οφέλη του σεξ, π.χ. Επίσης, είναι τρομερά χειριστικός. Τον αδερφό του τον χειρίζεται τέλεια. Τον βάζει, έρχεται στην Αθήνα με ένα σκοπό και τον πετυχαίνει βρίσκοντας τους τρόπους. Για καλό, όπως πιστεύει. Όπως πιστεύει πως το πιστόλι το έχει για καλό. μέχρι που συνειδητοποιεί τι είναι να σκοτώνει.
Ναι, είναι ένας χαρακτήρας που τον αγαπώ πολύ. Είναι ένας χαρακτήρας που επανέρχεται στις ταινίες μου. Ίσως εδώ είναι πιο πλήρης αν θέλεις. Θα μπορούσε να είναι και ο συγκάτοικος της Στρέλλας. Ο Μίνως [Θεοχάρης]. Είναι και αυτός ένα παιδί που η μητέρα του είναι τζάνκι, που προσέχει τη μικρή του αδερφή, την παίρνει και την φέρνει. Είναι παιδιά που έχουν επωμιστεί το ρόλο του μεγάλου από νωρίς, που τους έχεις κλέψει την παιδική τους ηλικία. Τους την έχεις αφαιρέσει.
Στις ταινίες σου αποφεύγεις τα politically correct στερεότυπα, όπως είναι στην Αμερική π.χ. ο λευκός αρρενωπός ομοφυλόφιλος. Βλέπουμε στις ταινίες gay χαρακτήρες που αναγνωρίζουμε έξω;
Εννοείς είναι πιο effeminate. Είναι queen. Κοίτα, I love queens. Η ζωή μου θα ήταν μια απέραντη έρημος θλίψης αν δεν υπήρχαν queens. Ίσως είμαι λίγο queen, έχω μια queen μέσα μου. Κατά καιρούς έχω πολλές queens μέσα μου. (γελάει) Αγαπώ πολύ αυτούς τους ανθρώπους.
Το θεωρείς σημαντικό να προβάλλονται;
Το θεωρώ, delightful. Το θεωρώ χαρά της ζωής. Πηγή έμπνευσης. Όχι όλες οι queens… Κάποιες. Αυτές, που αγαπάμε.
Πιστεύεις πως ο κινηματογράφος που κάνεις είναι ένα είδους ακτιβισμού;
Kοίτα, όχι ακτιβιστικό, δεν ξεκινώ έτσι. Πολιτική πράξη, ναι. Πιστεύω ότι κάθε πράξη είναι πολιτική στην τέχνη. Είτε το θες, είτε όχι. Κακά τα ψέματα. Οποιαδήποτε ταινία έχει μια πολιτική διάσταση. Ακόμα κι αν ο σκηνοθέτης κι ο παραγωγός δεν το σκεφτήκανε ποτέ. Τη συγκεκριμένη στιγμή που θα βγει, έχει μια πολιτική διάσταση. Οπότε για μένα θεωρώ πως κάθε έργο τέχνης έχει μια πολιτική διάσταση, οπότε αυτό είναι κάτι που το λαμβάνω υπόψιν. Συνάδει με τις αξίες μου και τα πιστεύω μου, πολύ συνειδητά.
Θεωρείς τη Xenia μια queer ταινία, επειδή έχει queer πρωταγωνιστή;
Σαφώς. Όλες μου οι ταινίες είναι queer, γιατί είμαι εγώ queer. Είναι queer family drama.
Είναι πιο δύσκολο να κάνεις κινηματογράφο με queer θεματολογία στην Ελλάδα;
Κοίτα, πρώτον είναι δύσκολο να κάνεις κινηματογράφο στην Ελλάδα, τελεία. Δεύτερον, έχω μια πορεία πολύ αιματηρή. Θέλω να πω, έκανα τις ταινίες μου πάρα πολύ δύσκολα. Και μέχρι προχτές. Την Στρέλλα την έκανα μόνος μου. Είχα αρνήσεις από παντού. Εκτός από έναν Γάλλο ατζέντη, ο οποίος ήταν αυτός που την υποστήριξε πάρα πολύ. Δεν ήταν εύκολο για μένα και δεν είναι εύκολο για μένα.
Θα ήθελα ωστόσο να πω, πέρα από αυτό, πως το «queer» είναι πολύ μεγάλη λέξη. Γιατί ας πούμε, queer εγώ θεωρώ τις ταινίες με τη Barbra Streisand. Και για τώρα. Είναι ταινίες που είναι εντελώς queer. Η Barbra Streisand είναι queer. Με gay θεματική ἠ λεσβιακή θεματική ήταν, είναι και θα παραμείνουν να είναι ταινίες που είναι λίγο στο περιθώριο. Κακά τα ψέματα.
Οι ταινίες οι οποίες έχουν τέτοια θεματολογία, όχι ότι είναι camp ή φτιαγμένες από κάποιο gay, αλλά έχουν θεματολογία lesbian, gay ή trans, μπαίνουν λιγάκι στο παγκόσμιο industry σε ένα περιθώριο. Θεωρούν ότι έχει ένα περιορισμένο κοινό. Τα φεστιβάλ γενικά θα πάρουν γενικά ένα 10% LGBT ταινιών. Δεν μιλάω για το Βερολίνο που έχουν τα «Teddy Awards» οπότε είναι σαν θεσμός, αλλά τώρα όλοι κάνουν, κι οι Κάννες κάνουν πια. Τελευταίοι και καταϊδρωμένοι, είναι τρία χρόνια τώρα. Γι’αυτό υπήρχαν μέχρι τώρα τα gay/lesbian film festivals, για να μπορούν να δείχνονται αυτές οι ταινίες.
Μια σκηνή που μου έκανε εντύπωση, είναι η σκηνή με τον Ντάνυ να έρχεται αντιμέτωπος με τις ρατσιστικές επιθέσεις στους δρόμους της νυχτερινής Αθήνας
Ήταν δύσκολο. Γιατί ήταν compliqué σκηνή πολύ. Είναι μια κατάσταση πραγματική. Είναι κάτι που μπορεί να μη συμβαίνει καθημερινά, τώρα λιγότερο γιατί πια τα ρατσιστικά εγκλήματα έχουν περιοριστεί σε μεμονωμένες επιθέσεις. Δεν γίνονται πογκρόμ, όπως στο ‘11 ή στο ‘12. Τυχαίνει όμως. Είναι θλιβερό, είναι δραματικό, είναι μια πραγματικότητα. Μου φάνηκε απαραίτητο να το δείξω, γιατί έχει να κάνει με τη σημερινή πραγματικότητα που ζούμε. Αλλά είχε να κάνει και με την ταυτότητα του Ντάνυ, γιατί μέσα από αυτό αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα.
Πόσο νομίζεις ότι έχουν αλλάξει τα πράγματα;
Έχω αυτή τη συζήτηση με πολλούς, και με τον σύντροφο μου κυρίως. Σε πολλά προς το καλύτερο, σε άλλα προς το χειρότερο. Αλλά πάντα πάει έτσι η ιστορία. Κάνεις ένα βήμα πίσω, δύο βήματα μπροστά, μετά την επόμενη φορά κάνεις δύο βήματα μπροστά, ένα βήμα πίσω. Η δράση πάει με την αντίδραση. Αυτή τη στιγμή ας πούμε, ναι, όσο πιο πολύ ο κόσμος διεκδικεί τα δικαιώματα του (ελευθερία, ισότητα), τόσο πιο πολύ θα έχεις την αντίδραση από φασιστικές δυνάμεις ή από την εκκλησία. Αυτά πάνε μαζί. Τόσες πολλές ομοφοβικές συγκεντρωμένες επιθέσεις δεν είχαμε πριν από 10 χρόνια. Ωστόσο, για να διευκρινίσω, στο Ζάππειο και στο Πεδίο του Άρεως υπήρχαν πάντα.
Δεν ξέρω αν ήταν Χρυσαυγίτες συγκεκριμένα. Δεν θέλω να χρησιμοποιώ τη λέξη «Χρυσαυγίτης», γιατί είναι πολλά φασιστοειδή. Έχει να κάνει με ανθρώπους που εξασκούν τη βία απέναντι σε κάποιον πιο αδύναμο. Είναι πολύ σημαντικό. Υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σε κάποιον που ασκεί βία σε κάποιον όμοιο του ή πιο ισχυρό, στον αστυνόμο π.χ. Υπάρχει διαφορά και σε κάποιον που πάει και δέρνει ένα ταλαιπωρημένο Πακιστανό, ο οποίος έχει να φάει δυο μέρες. Υπάρχει διαφορά. Ή μια αδερφή που δεν έχει δείρει ποτέ στη ζωή της. Αυτοί οι άνθρωποι που πάνε και κάνουν τις ομοφοβικές επιθέσεις, πάνε και γίνονται trained στην Πάρνηθα, εδώ κι εκεί. Ξέρουν. Εγώ δεν ξέρω να βαράω, δεν πήγα σε ζίου-ζίτσου σχολή. Ξέρεις, όπως παλιότερα οι γυναίκες, έλεγαν να πάμε να μάθουμε καράτε, να μάθουμε αυτοάμυνα, και τώρα ακόμα. Μπορεί να είναι άνθρωποι προσκείμενοι στη Χρυσή Αυγή, μπορεί να είναι προσκείμενοι κάπου αλλού, στην Εθνική Αντίσταση κτλ… Είναι φασιστοειδή. Είναι άνθρωποι που είναι ομοφοβικοί, είναι άνθρωποι οι οποίοι δέρνουν ανθρώπους που είναι σε πιο αδύναμη κατάσταση από αυτούς, είτε αυτοί είναι μετανάστες, είτε είναι gay.
