Η Joy Gharoro-Akpojotor και το Dreamers στην 75η Μπερλινάλε
Οι πολεμικές αναμετρήσεις σε όλο και περισσότερες γωνιές του πλανήτη, σε συνδυασμό με την έξαρση αντί-ΛΟΑΤΚΙ+ εκστρατειών έχουν προκαλέσει νέα κύματα προσφύγων, και ακόμη περισσότερων ΛΟΑΤΚΙ+ προσφύγων που αναζητούν άσυλο σε χώρες στις οποίες ο σεξουαλικός προσανατολισμός και ο αυτοπροσδιορισμός ταυτότητας φύλου προστατεύεται νομοθετικά. Είναι εύλογο ότι, χώρες που δηλώνουν ότι σέβονται και υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα οφείλουν να δείχνουν ανταπόκριση σε άτομα που τα έχουν στερηθεί.
Δυστυχώς, αυτό που συναντούν πολλοί ΛΟΑΤΚΙ+ άνθρωποι που αιτούνται άσυλο χτυπώντας την πόρτα Ευρωπαϊκών κρατών είναι fast track απορρίψεις ασύλου και απέλαση.
Όχι τυχαία, ΛΟΑΤΚΙ+ δημιουργοί έχουν αρχίσει να φέρνουν στην προσοχή του κοινού το ζήτημα. Έτσι, ντοκιμαντέρ, ταινίες μυθοπλασίας αλλά και «ντοκου-δράματα» έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους στη μεγάλη οθόνη. Ο Φαράζ Σαριάτ το 2020 απέσπασε το βραβείο Teddy στη Μπερλινάλε με μια ιστορία συνάντησης της προσφυγιάς με την κουήρ ταυτότητα, το Futur Drei, (προβλήθηκε στην Αθήνα στο Queer Movie Nights).
Τον περασμένο Φεβρουάριο στο 75ο φεστιβάλ Βερολίνου, αίσθηση προκάλεσε η Βρετανική ταινία Dreamers της Joy Gharoro-Akpojotor. Η Joy, νέα παραγωγός ταινιών και κινηματογραφίστρια έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στη Νιγηρία, σήμερα μένει στο Λονδίνο, όπου έχει ιδρύσει την εταιρία παραγωγής Joi Productions, η οποία κατόρθωσε να φέρει σε πέρας ταινίες με έμφαση στην έμφυλη και φυλετική διαφορετικότητα. Το μεγάλο της ντεμπούτο έγινε το 2019 με το Blue Story, το μουσικό δράμα του Rapman που έσπασε ρεκόρ στο Βρετανικό boxoffice, και συνέχισε το 2021 με την ρομαντική κωμωδία του Aml Ameen Boxing Day, που αποτελεί την πρώτη everχριστουγεννιάτικη ταινία στο Ηνωμένο Βασίλειο με μη λευκούς ηθοποιούς στις πρωταγωνιστικές θέσεις.
Παρά το γεγονός ότι έχει πολλά έργα σε εξέλιξη μέσω της εταιρείας της, συμπεριλαμβανομένου του επερχόμενου Animol σε σκηνοθεσία Ashley Walter πρωταγωνιστή του Adolescence, η Gharoro-Akpojotor πραγματοποίησε το σκηνοθετικό της ντεμπούτο με το Dreamers, βασισμένο σε σενάριο που έγραψε η ίδια. Η ταινία έκανε πριν λίγες μέρες την έξοδό της στα Βρετανικά σινεμά.
Κεντρικό πρόσωπο είναι ένα ΛΟΑΤΚΙ++ άτομο από τη Νιγηρία, η Ισιο, την οποία γνωρίζουμε αμέσως μετά τη σύλληψή της ως χωρίς χαρτιά μετανάστρια μετά από δυο χρόνια παραμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο, να οδηγείται στο Κέντρο Κράτησης Hatchworth. Η διαδικασία προβλέπει ακρόαση ασύλου, δυνατότητα δυο ενστάσεων επί της απόφασης και αυτόματη απέλαση. Η Ίσιο είναι κάπως «στον κόσμο της». Ελπίζει σε μια δίκαιη ακρόαση για ένα φανερά δίκαιο –κατά την ίδια- αίτημα ασύλου και είναι πεπεισμένη ότι, εφόσον «παίξει σύμφωνα με τους κανόνες, θα δικαιωθεί. Η συγκάτοικός της, Φάρα, προσπαθεί να την προειδοποιήσει για το πώς λειτουργεί το σύστημα, αλλά χωρίς επιτυχία. Η προσγείωση στην πραγματικότητα θα είναι απότομη, η καθημερινότητα στο κέντρο επιφυλάσσει διαρκείς αναταραχές, ομαδοποιήσεις και συχνά αλληλοφάγωμα, βία και τελικά καταστολή. Η ερωτική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στη Φάρα και την Ίσιο θα λειτουργήσει ευεργετικά και για τις δυο, δεν θα τους λύσει ωστόσο το πρόβλημα της επερχόμενης απέλασης. Με τη βοήθεια των φίλων που έχουν αποκτήσει στο κέντρο, της Νάνα και της Ατεφέ, θα βάλουν μπρος ένα σχέδιο απόδρασης.
Το Dreamers ωστόσο δεν αποτελεί ταινία δράσης, αλλά περισσότερο ένα αιχμηρό σχόλιο πάνω στο ζήτημα της προσφυγιάς, ιδωμένο από τη σκοπιά κουήρ ανθρώπων. Η Gharoro-Akpojotor χρησιμοποιεί την τεχνική του χρώματος, τη μουσική, τον μαγικό ρεαλισμό που ενεργοποιούνται μέσα από τα όνειρα της ηρωίδας της, για να τονίσει τις ψυχικές καταστάσεις, αλλά και μεγάλες αντιφάσεις ανάμεσα στις προσδοκίες των ανθρώπων που ζητούν άσυλο και το μέλλον που τα περιμένει στα κέντρα κράτησης – απέλασης.
Συναντήσαμε τη σκηνοθέτρια στη Μπερλινάλε, μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας.
Έχετε γίνει γνωστή μέσα από την παραγωγή ταινιών. Πώς προέκυψε το πέρασμα στη σκηνοθεσία και το Dreamers;
Η ταινία είναι βασισμένη στη δική μου προσωπική εμπειρία, όταν είχα καταθέσει στη Βρετανία την αίτηση ασύλου βάσει διάκρισης για σεξουαλικό προσανατολισμό. Ευτυχώς για μένα, δεν πέρασα από τον εγκλεισμό στα κέντρα κράτησης, όπως οι ηρωίδες του Dreamers και τελικά η αίτησή μου έγινε δεκτή.
Από μικρή μου άρεσε η λογοτεχνία και η συγγραφή, έτσι θέλησα να κάνω μια ταινία στην οποία να εισάγω το δικό μου βίωμα και συναισθήματα, τη σημασία να έχεις στήριξη από τα φιλικά σου πρόσωπα -τα δικά μου ήταν απίστευτα υποστηρικτικά- και, παρόλο που πέρασα μια πολύ δύσκολη περίοδο, θέλησα να αναδείξω όχι κύρια το δράμα και τον τρόμο, αλλά την ανθρώπινη επιθυμία, τη φιλία και αγάπη και ελπίδα, που μπορεί να αναπτυχθεί στις πιο αντίξοες συνθήκες. Πάνω απ’όλα θέλησα να αφηγηθώ μια ιστορία αγάπης. Έκανα έρευνα με ανθρώπους που έχουν ζήσει σε κέντρα κράτησης. Ήθελα το κοινό να μπεί στη θέση των προσφύγων και των μεταναστών, να μπει στη δική μας θέση. Να προβληματιστεί για το πώς λειτουργεί το σύστημα, όχι όμως να απογοητευτεί. Ακόμα κι αν δεν μπορούμε να το αλλάξουμε, έχει αξία να καταλαβαίνουμε τι πραγματικά συμβαίνει.
Από πού προέρχονται οι κινηματογραφικές επιρροές σας; Μιλώντας για μαύρο κουήρ, φέρνω στο μυαλό μου την ταινία Watermelon woman…
Μπα, ο δημιουργός που με ενέπνευσε είναι ο Γουόν Καρ Γουάι που δεν είναι κουήρ (γέλια), συγκεκριμένα ο τρόπος που χρησιμοποιεί το χρώμα και τον φωτισμό, το ποιητικό στοιχείο, ο μαγικός ρεαλισμός.
Η ταινία θίγει με τολμηρό τρόπο το καυτό πολιτικό ζήτημα του προσφυγικού και της χορήγησης ασύλου. Πώς το χειριστήκατε;
Ήθελα να δείξω πόσο απαράδεκτος είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι μετανάστες και οι πρόσφυγες που ζητούν άσυλο. Δύσκολο να κατανοήσεις πώς λειτουργεί το σύστημα. Καθημερινά ακούμε ότι οι μετανάστες παίρνουν τις δουλειές και τα επιδόματα των Βρετανών. Δεν ισχύει, ήθελα να το αποδομήσω αυτό το επιχείρημα, να δείξω την πραγματική όψη, γιατί έχω βρεθεί σ’αυτή τη θέση. Σήμερα η ζωή μου κυλάει όμορφα. Αλλά τότε ήταν πολύ δύσκολο, κι αυτό δεν το καταλαβαίνει κανείς. Διερωτάσαι διαρκώς «Τι κάνω εδώ;». Κάποιος άλλος καθορίζει τη ζωή σου, σε απογυμνώνει από αυτό που είσαι. Όπως και η ηρωίδα, κι εγώ τότε έπρεπε να «αποδείξω» ότι είμαι λεσβία. Και πώς αποδεικνύεις ότι είσαι λεσβία; Τι σημαίνει αυτό και πώς φαίνεται; Γι’αυτό και κάνουν ερωτήσεις – παγίδες, π.χ. ρωτούν αν έχεις συνάψει ετεροφυλόφιλη σχέση. Προσπαθούν να αποσπάσουν μια δήλωση ότι δεν είσαι αυτό που λες. Είναι κακοποίηση και παραλογισμός! Χρειάζεται να θέτουμε ερωτήματα για το πώς λειτουργεί το τμήμα ασύλου.
Μπορούμε να αλλάξουμε την οπτική με την οποία βλέπουν οι άνθρωποι τη μετανάστευση. Μπορεί να μην γίνουν όλοι ακτιβιστές του προσφυγικού (αν και καλό θα ήταν), όμως μπορούμε να θέσουμε τα κρίσιμα ερωτήματα για τις κυβερνήσεις, τα ψέματα κατά των μεταναστών.
Μιας και αναφέρατε την κοινή γνώμη, σε ποιο ακροατήριο απευθύνεται αυτή η ταινία;
Στους πάντες. Ήθελα βέβαια μειονότητες (ΛΟΑΤΚΙ+, αφρικανοί) να αναγνωρίσουν μια πλευρά από τον εαυτό τους, όμως ήθελα επίσης να προκαλέσω ερωτήματα και σκέψεις για το πώς λειτουργεί η διαδικασία ασύλου, ξέρεις αρκετοί νομίζουν ότι γνωρίζουν τι σημαίνει ακρόαση για άσυλο, αλλά στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουν. Βέβαια η προσέγγισή μου δεν είναι δημοσιογραφική, παίρνει θέση. Ας το δουν και ρατσιστές ακροδεξιοί, θα τους ενοχλήσει, αλλά την ίδια στιγμή θα τους προβληματίσει –ελπίζω. Σημαντικό το μαύρο, κουήρ στοιχείο, αλλά δεν ήταν αυτό το μόνο ακροατήριο μου, αλλά ο διάλογος.
Ως σκηνοθέτρια πώς αντιμετωπίσατε τις απαιτήσεις των γυρισμάτων; Πώς επιλέξατε τις πρωταγωνίστριες; Πώς προέκυψε η μεταξύ τους χημεία; Κάνατε κάποιου είδους «τεστ χημείας»;
Πέρασα το τραύμα μου σε άλλους ανθρώπους (γέλια). Βασικά συγκροτήσαμε μια πολύ καλή και συνεκτική ομάδα. Είχαμε από την αρχή μια πολύ καλή συντονίστρια. Κάναμε πρόβες για μια εβδομάδα, και μπήκαμε στις τέσσερις εβδομάδες των γυρισμάτων με πολύ θετική διάθεση και ενέργεια. Βγαίναμε έξω να ακούσουμε μουσική, περάσαμε καλά. Τις πρωταγωνίστριες, τη Ρόνκε και την Ανν, τις γνώριζα γιατί είχαμε κάνει μαζεί ταινίες μικρού μήκους. Τις γνώριζα, τις ίδιες και τις δυναμικές τους. Από όσο είχα καταλάβει, μπορούσα να προβλέψω πώς λειτουργούν.
Εκτός από το ρομάντσο των δυο γυναικών, πώς παρουσιάσατε τα back stories;
Μας ενδιέφεραν οι ιστορίες και το πώς δένονταν μεταξύ τους. Στο κέντρο βρίσκονται η Ίσιο και η Φάρα, αλλά μας ενδιέφερε να δείξουμε πώς συνδέθηκαν με τις άλλες γυναίκες τη Νάνα και την Ατεφέ που προέρχονται από διαφορετικές χώρες και περιβάλλοντα. Ήταν σημαντικό να τις αφήσουμε να αφηγηθούν τις ιστορίες τους.
Πείτε μας για τον οπτικό σχεδιασμό (Visual design). Η σκηνή με τη Μασκαράτα (τα πολύχρωμα όνειρα που βλέπει η μια πρωταγωνίστρια) σχετίζεται με τη διεκδίκηση της Αφρικανικής παράδοσης;
Ήθελα το χρώμα γιατί πρόκειται για ιστορία αγάπης. Ήθελα ζεστά χρώματα. Με αυτό το κριτήριο επιλέξαμε ακόμα και τα ρούχα που φορούν. Η μασκαράτα είναι μια σουρεαλιστική, μαγική προσέγγιση, είναι η ίδια η Νιγηρία. Και ναι, η καλλιτεχνική ιδέα συνδέεται με την επαναδιεκδίκηση του ποια είναι. Το παρελθόν της, με το οποίο βρίσκεται αντιμέτωπη, η Νιγηριακή ταυτότητα, ο φόβος, το τραύμα, αυτή είναι η μασκαράτα.
Τι θα λέγατε για δυτικές κυβερνήσεις που συχνά δημαγωγούν κατά των αναπτυσσόμενων χωρών, για την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+, αλλά απορρίπτουν τις αιτήσεις ΛΟΑΤΚΙ+προσφύγων.
Θα τους έλεγα ότι στις περισσότερες χώρες όπου η ΛΟΑΤΚΙ+ συμπεριφορά είναι ποινικοποιημένη, η νομοθεσία βασίστηκε σε παλιούς αποικιοκρατικούς νόμους. Άρα φέρουν ευθύνη για τους ομοφοβικούς νόμους στις αναπτυσσόμενες χώρες. Χρειάζεται να ανοίξει η συζήτηση σοβαρά και πιο συνολικά όχι μόνο για τους πρόσφυγες, αλλά για τη μετανάστευση, το ρόλο του ΔΝΤ και τη φτώχεια.
