Οι ταινίες τρόμου ήταν για μένα ένα πρώτο queer καταφύγιο της ποπ κουλτούρας. Ένας απρόσμενος σύμμαχος. Ένας χώρος που εκτός από αδρεναλίνη και φαντασία, προσέφερε μια κάποια αποδοχή, πριν ακόμα βρω τις λέξεις για να περιγράψω την ταυτότητα και τη σεξουαλικότητα μου.
Στις ταινίες τρόμου είδα ιστορίες που για πρώτη φορά με άγγιξαν λες και μιλούσαν για μένα. Ένιωσα ευπρόσδεκτος, ακόμα και όταν η queer αντιπροσώπευση ήταν από προβληματική έως προσβλητική. Ακόμα κι έτσι, ένιωσα κομμάτι αυτού του παράξενου camp σύμπαντος όπου οι παρίες, οι παράξενοι, ακόμα και τα τέρατα είχαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Τι κι αν στο τέλος πάντα κέρδιζαν οι καλοί, για μένα οι θρυλικοί κακοί του σινεμά τρόμου κατείχαν περίοπτη θέση. Ο Κόμης Δράκουλας, o Frankenstein και το τέρας του, ο Damien Thorn, ο Freddy Krueger, ο Hannibal Lecter, ο Pennywise, η Annie Wilkes, η Carrie. Είχαν στυλ, attitude, ατάκες, ήταν εμβληματικοί, ξεχωριστοί και κυρίως δυνατοί. Ήταν όλα αυτά που εγώ δεν ήμουν.
Αργότερα κατάλαβα πως αυτή η γοητεία του σινεμά τρόμου ήταν κοινή για πολλά LGBTQ+ άτομα σε όλο τον κόσμο. Πώς εξηγείται όμως αυτή η έλξη; Αυτή η κοινή μας εμπειρία; Πολλοί συγγραφείς της γοτθικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα ήταν γκέι άντρες και αυτό αντανακλάται στο έργο τους: ο Oscar Wilde, o Matthew Lewis, o William Beckford, o Bram Stoker. Μια λίγο απλουστευτική εξήγηση μπορεί να είναι πως, αφού δεν μπορούσαν να μιλήσουν ανοιχτά για τη σεξουαλικότητά τους, χρησιμοποίησαν τις ιστορίες τρόμου και το σοκ που προσφέρουν ως ένα μέσο έκφρασης και αντίδρασης. Σε πολλά κλασικά έργα της γοτθικής λογοτεχνίας μπορούμε τώρα να εντοπίσουμε ένα ριζοσπαστικό υπο-κείμενο πέρα από το υπερφυσικό και το φανταστικό.
Μια παρόμοια queer ανάγνωση γνωστών ταινιών τρόμου ακόμα και από τη δεκαετία του 1930, όπως το The Bride of Frankenstein και το Dracula’s Daughter, έχει τεράστιο ενδιαφέρον. Σε τέτοιο βαθμό που σήμερα πλέον θεωρούνται ως τα πρώτα δείγματα queer κουλτούρας του 20ου αιώνα.
Από το 1930 μέχρι το 1967, οι ταινίες του Hollywood ρυθμίζονταν και λογοκρίνονταν από τον λεγόμενο Hays Code, ένα σύνολο κανονισμών που είχε ως στόχο να προστατέψει τις παραδοσιακές αξίες και να εμποδίσει τη “διαφθορά” των νέων. Όπως ήταν αναμενόμενο, οποιαδήποτε LGBTQ θεματολογία κοβόταν αμέσως. Σύμφωνα με τον Hays Code, η συμπάθεια του κοινού δεν έπρεπε ποτέ να βρίσκεται στο πλευρό του εγκλήματος, του κακού ή της αμαρτίας. Οι ταινίες έπρεπε να παρουσιάζουν μόνο “σωστά πρότυπα ζωής” και απαγορευόταν η οποιαδήποτε αναφορά σε “σεξουαλικές διαστροφές”. Λόγω αυτού, σκηνοθέτες και συγγραφείς βρήκαν δημιουργικές λύσεις, ώστε να αποφύγουν τη λογοκρισία του κώδικα, χρησιμοποιώντας κρυμμένα μηνύματα, σύμβολα και υπονοούμενα. Οι κλασικές ταινίες τρόμου, εκούσια ή όχι, αντιπροσώπευσαν την queer εμπειρία. Η ιδέα του καθημερινού ήρωα που μεταμορφώνεται τη νύχτα σε κάτι το αλλόκοτο, αδύναμος να ελέγξει τις επιθυμίες του. Εκείνοι που κρύβονται λόγω της εμφάνισης ή της συμπεριφοράς τους, εκείνοι που απορρίπτονται και αντιμετωπίζονται με φόβο και οργή. Εκείνοι που είναι τέρατα στα μάτια της ευρύτερης κοινωνίας επειδή βρίσκονται σε αντίθεση με τις παραδοσιακές αξίες της θρησκείας και της οικογένειας.
Οι κλασικές ταινίες τρόμου του Hollywood είναι γεμάτες κοινωνικούς και σεξουαλικούς outsiders που πολύ συχνά είχαν και μια πιο ευαίσθητη, ανθρώπινη κρυμμένη πλευρά. Είναι λοιπόν σχεδόν αδύνατο για ένα queer άτομο να μην ταυτιστεί με αυτούς τους αντιήρωες, πολύ περισσότερο από τους κλασικούς ήρωες του σινεμά, οι οποίοι ήταν και είναι ακόμα σε μεγάλο βαθμό η απόλυτη αντιπροσώπευση της λευκής ετεροκανονικότητας.
Η δεκαετία του 1980 και η άνοδος των slasher ταινιών έχει επίσης να επιδείξει μια τεράστια γκάμα γκέι εικονογραφίας, χωρίς σχεδόν κανέναν out χαρακτήρα. Κλασικό παράδειγμα το A Nightmare on Elm Street 2 το οποίο έχει πλέον καλτ στάτους για τα ομοερωτικά του υπονοούμενα και την camp αισθητική. Από το 80, όμως βλέπουμε μια αυξανόμενη αποδοχή της ευρύτερης queer θεματολογίας με ολοένα και μεγαλύτερη παρουσία στην ποπ κουλτούρα, η οποία είχε να κάνει φυσικά και με την κρίση του AIDS και τον φόβο γύρω από την ασθένεια.
Η queer αντιπροσώπευση βελτιώθηκε δραστικά, ωστόσο είναι δύσκολο να μην προσέξουμε τις πιο προβληματικές εκδοχές της στο σινεμά τρόμου, οι οποίες είχαν πολύ συχνά να κάνουν με τρανς και nonbinary άτομα, διαιωνίζοντας επικίνδυνα στερεότυπα. Η ταινία ορόσημο φυσικά είναι το Psycho του Hitchcock, η οποία τάραξε για τα καλά τα νερά του παγκόσμιου σινεμά το 1960. Δυστυχώς όμως και δημιούργησε ένα κινηματογραφικό τρεντ, όπου η ταυτότητα φύλου και η έκφρασή της είχε να κάνει με ψυχικές διαταραχές και εγκληματικές τάσεις. Μια προσέγγιση που συνεχίστηκε με ταινίες όπως το Dressed to Kill του Brian De Palma και το The Silence of the Lambs του Jonathan Demme. Οι τρανς χαρακτήρες (συγκεκριμένα οι τρανς γυναίκες) παρουσιάζονται ως ψυχικά ασθενείς άντρες που εκδηλώνουν την εγκληματική τους πλευρά όταν ντύνονται ως γυναίκες.
To Sleepaway Camp του 1983 πρόσθεσε ακόμα ένα διαταραγμένο, εγκληματικό τρανς χαρακτήρα, χρησιμοποιώντας την ταυτότητα φύλου ως plot twist. To Cruising του 1980 είναι ένα ακόμα παράδειγμα τρομολαγνείας, που συνέχισε να παίζει με τον φόβο και την άγνοια της μεσαίας τάξης ως προς την LGBTQ+ κοινότητα. Τα γυρίσματα προκάλεσαν αντιδράσεις και διαδηλώσεις ακτιβιστών, οι οποίοι υποστήριζαν πως η προσέγγιση της ταινίας θα οδηγήσει σε περισσότερες διακρίσεις και βία. Και δυστυχώς είχαν δίκιο. Δυο μόλις μήνες μετά την προβολή της, ένα από τα μπαρ που εμφανίζονται στην ταινία δέχτηκε επίθεση από ένοπλο με αποτέλεσμα πολλοί θαμώνες να χάσουν τη ζωή τους.
Η LGBTQ+ αντιπροσώπευση, ειδικά των τρανς και nonbinary ατόμων, είναι ο σκληρός τρόπος με τον οποίο η μέινστριμ κοινωνία εκφράζει το φόβο της ενάντια σε όσους δε συμμορφώνονται με την ετεροκανονικότητα. Και δυστυχώς έχει το τίμημά του. Ενισχύει την ιδέα πως κάποια άτομα είναι αφύσικα και επικίνδυνα και παθολογικοποιεί την ταυτότητα φύλου και την έκφρασή της. Ακόμα και όταν δεν υπάρχουν αντί-LGBT προθέσεις, είναι σημαντικό να καταλάβουμε πώς αυτή η απεικόνιση προσλαμβάνεται από το ευρύτερο κοινό και τι αντίκτυπο έχει σε ομάδες ανθρώπων που ήδη υποφέρουν δυσανάλογα από διακρίσεις, στίγμα και βία. Ίσως το σινεμά τρόμου να μην ήταν ποτέ το δεκτικό καταφύγιο που κάποτε νόμισα. Ίσως η παρουσία μας είχε μονάχα σκοπό να εκμεταλλευτεί τον φόβο για το Άλλο. Είναι τελικά η μη αντιπροσώπευση καλύτερη από την κακή αντιπροσώπευση;
Κυριάκος Βογιατζής
