Σε αυτό το αφιέρωμα συνομιλούμε με κουήρ αθλητές και αθλήτριες που παρά τα (ομοτρανσφοβικά) εμπόδια, έχουν βρει τον δικό τους χώρο στον αθλητισμό, προσπαθώντας παράλληλα να τον μετατρέψουν σε έναν χώρο που συμπεριλαμβάνει όλες, όλους και όλα.
Πόσες φορές έχουμε σκεφτεί και συζητήσει με την παρέα μας τι άθλημα θα θέλαμε να κάνουμε; Πόσες φορές έχουμε ενθουσιαστεί με την ιδέα να κλείσουμε ένα δοκιμαστικό στο κοντινό μας γήπεδο, ενώ ταυτόχρονα φανταζόμαστε το outfit που θα βάλουμε; Είναι μια εικόνα που μπορείτε να ταυτιστείτε και να φανταστείτε ή είναι μια εξ ολοκλήρου «φανταστική» εικόνα; Ο αθλητισμός μπορεί να είναι ένας χώρος, μεταφορικά και κυριολεκτικά, συλλογικής συνύπαρξης, αυτοέκφρασης και αλληλεγγύης. Την ίδια στιγμή, όμως, παραμένει ένα από τα πιο σκληρά πεδία αναπαραγωγής της ομοτρανσφοβίας. Οι πρόσφατες επιθέσεις στα τρανς άτομα, ιδίως στις τρανς αθλήτριες, η συνεχιζόμενη απουσία ανοιχτά ΛΟΑΤΚΙ+ αθλητ(ρι)ών στις επαγγελματικές διοργανώσεις, αλλά και ο καθημερινός εκφοβισμός που αντιμετωπίζουν τα κουήρ άτομα στα γήπεδα και στα αποδυτήρια, αποδεικνύουν ακριβώς την ανάγκη να συζητήσουμε για το συγκεκριμένο θέμα.
Εν μέσω αυτής της περιόδου, επιλέξαμε να δώσουμε βήμα σε φωνές που συνήθως μένουν στο περιθώριο: κουήρ άτομα που αγαπούν τον αθλητισμό, που επιμένουν να αγωνίζονται, να τρέχουν, να κολυμπούν, να σηκώνουν βάρη ή να παίζουν μπάλα, συχνά κόντρα σε στερεότυπα και αποκλεισμούς.
Γιατί ένα άτομο επιλέγει να αφιερώσει τον χρόνο του και την ενέργειά του σε ένα άθλημα που πολύ πιθανό να μην το συμπεριλαμβάνει; Για τη Νίκη και την Άντζυ, οι οποίες έχουν τη διαδικτυακή αθλητική πλατφόρμα LGBTQ+ Fitness, ο αθλητισμός έγινε από πολύ μικρή ηλικία ένας τρόπος έκφραση του εαυτού. «Έγινε το μέρος όπου ένιωθα ο εαυτός μου, με γέμιζε δύναμη και αυτοπεποίθηση, μου έδινε ένα σκοπό, στόχους να κυνηγήσω και νιώθω ότι διαμόρφωσε το χαρακτήρα μου σε αυτό που είμαι σήμερα», μας λέει συγκεκριμένα η Νίκη, ενώ η Άντζυ προσθέτει ότι μεγαλώνοντας σε μια μικρή πόλη, «η μοναδική στιγμή που ένιωσα πραγματικά ελεύθερη ήταν στο δημοτικό, τη μέρα που έπιασα για πρώτη φορά στα χέρια μου την μπάλα του μπάσκετ».
Νίκη
Ένα μέσο έκφρασης ήταν και για την 25χρονη Βαρβάρα, η οποία πλέον είναι φοιτήτρια του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (ΤΕΦΑΑ): «Η σοβαρή ενασχόληση μου με τον αθλητισμό ήρθε αργότερα, στην εφηβεία, όταν ένιωσα την ανάγκη να δοκιμάσω τον εαυτό μου και το σώμα μου, να εξερευνήσω τα όρια μου και να ανακαλύψω τι πραγματικά μπορώ να καταφέρω. Από τότε, ο αθλητισμός έγινε για εμένα τρόπος ζωής, μέσο έκφρασης και προσωπικής εξέλιξης».
Βαρβάρα
Για τον Βασίλη Βασιλόπουλο, αθλητής στην ομάδα rugby των Athenian Centaurs RFC, η απόφαση ένταξης σε ένα άθλημα ήρθε με την καραντίνα. «Ένιωσα για πρώτη φορά την ανάγκη να συνδεθώ σε φιλικό επίπεδο με άτομα που μοιράζονται παρόμοια σεξουαλικότητα με εμένα – κάτι που μέχρι τότε δεν το είχα νιώσει τόσο έντονα, ίσως γιατί ήμουν και πιο επιφυλακτικός. Έτσι, βρήκα τους Athenian Centaurs RFC και μέσα από το rugby κέρδισα όχι μόνο άθληση και ενέργεια, αλλά και μια κοινότητα γεμάτη αποδοχή, φιλία και δύναμη», μας εξομολογείται. Φυσικά, δεν είναι λίγα και τα άτομα που αποφάσισαν να ξεκινήσουν κάποιο άθλημα απλά και μόνο επειδή τους άρεσε ή είχαν την ανάγκη να εξωτερικεύσουν την ενέργειά τους.
Δυστυχώς, όμως, όπως συμβαίνει σχεδόν με κάθε άλλη απόφαση στη ζωή ενός ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμου, έτσι κι αυτή ήρθε μετά από σκέψη, ενδοιασμούς και φόβους. Η ομοτρανσφοβία που περιβάλλει συχνά τα αθλήματα και τον λόγο γύρω από αυτά οδήγησε πολλά άτομα με τα οποία συνομιλήσαμε να έχουν δεύτερες σκέψεις σχετικά με την ένταξή τους σε κάποια ομάδα. Για παράδειγμα, η 27χρονη Μαρία, μέλος της κουήρ ποδοσφαιρικής ομάδας κουήρμπολ, μας αφηγείται ότι οι ενδοιασμοί της δημιουργήθηκαν από τον φόβο των ομοφοβικών σχολίων. «Περίμενα ομοφοβικά και σεξιστικά σχόλια από τους άντρες κυρίως στα γύρω γήπεδα που θα μας έβλεπαν. Έχει τύχει να πάμε για προπόνηση και να ακουστούν σχόλια για εμάς γεγονός που μου δημιούργησε φόβο, αλλά ευτυχώς βρήκαμε έναν ασφαλή χώρο για προπονήσεις», μας λέει συγκεκριμένα. Και για τον Γιώργο Καρδαρά, ο οποίος ζει στην Αθήνα, ασχολείται με την κολύμβηση και είναι μέλος του διοικητικού της ΕGLSF (European Gay & Lesbian Sport Federation), η κατάσταση ήταν παρόμοια. Ο ίδιος μας εξομολογήθηκε ότι ανησυχούσε πώς δεν θα γινόταν αποδεκτός επειδή απλά γεννήθηκε γκέι και όχι φυσικά επειδή δεν θα ήταν καλός αθλητής. «Η διαπίστωση αυτή με έκανε να αισθάνομαι εκτός ομάδας», λέει στη συνέχεια. «Είχα αρχικούς ενδοιασμούς και μάλιστα έντονους. Η ομοτρανσφοβία που συχνά περιβάλλει τα ομαδικά αθλήματα και η αίσθηση στα γυμναστήρια ότι το σώμα σου πρέπει να χωρέσει σε συγκεκριμένα πρότυπα με φόβιζαν», προσθέτει η Άντζι, με τη Νίκη να παραδέχεται ότι η τοξική κουλτούρα που επικρατεί συχνά στα ομαδικά αθλήματα έκαναν την «ασφάλεια» που ένιωθε στον αθλητισμό «ως σπίτι» της, να θολώνει. Ως μια νεαρή αθλήτρια, η Μελίνα, επίσης μέλος των κουήρμπολ, μας λέει ότι αυτό που φοβόταν στην αρχή ήταν ο μισογυνισμός «σε αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο, κάτι το οποίο βίωσα και η ίδια από πολύ μικρή ηλικία».
Βασίλης Βασιλόπουλος
Ακριβώς λόγω αυτής της λοατκιφοβικής/σεξιστικής συνθήκης που επικρατεί στον κόσμο του αθλητισμού, πολλά ήταν τα άτομα που αναγκάστηκαν να διαχειριστούν την κουήρ ταυτότητά τους, είτε κάνοντας coming out με τον κίνδυνο της μη αποδοχής ή της κακής μεταχείρισης είτε κρατώντας την κρυφή με επιπτώσεις πολλές φορές στην ψυχική τους υγεία. Ωστόσο, για την πλειοψηφία των ατόμων που μιλήσει το coming out λειτούργησε ως ένα μέσο απελευθέρωσης και αυθεντικής (συν)ύπαρξης.
«Για πολλά χρόνια “κρυβόμουν στη ντουλάπα”. Στον αθλητικό χώρο, αλλά και γενικότερα, ένιωθα ότι δεν υπήρχε ασφαλής χώρος για τη ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητά μου. Αυτός ο φόβος με έκανε να καταπιέζω τον εαυτό μου και να προσαρμόζομαι σε αυτό που πίστευα ότι οι άλλοι ήθελαν να δουν», παραδέχεται η Άντζι, λέγοντας πώς τελικά για εκείνη το «coming out δεν ήταν μια στιγμή, αλλά μια πορεία εσωτερικής απελευθέρωσης». Κρυφή κρατούσε την ταυτότητά της στην αρχή και η Νίκη, καθώς φοβόταν τα σχόλια που θα άκουσε ενδεχομένως στον γεμάτο στερεότυπα αθλητικό χώρο. «Με τον καιρό όμως κατάλαβα ότι το να κρύβομαι με απομάκρυνε από τον εαυτό μου και με περιόριζε. Το πραγματικό “coming out” για μένα έγινε σταδιακά, μέσα από την αυτοαποδοχή και μέσα από το να βρω ανθρώπους και κοινότητες που με στήριξαν και μου έδωσαν χώρο να είμαι αυθεντικά εγώ», μας αναφέρει η Νίκη. Για τη Χριστίνα, το coming out ήταν επίσης ένα μέσο που την ενδυνάμωσε και την έφερε πιο κοντά στον αληθινό της εαυτό. Όπως μας λέει: «Η αναγνώριση της σεξουαλικότητας μου κάπως ολοκλήρωσε τη προσωπικότητα μου δεν κράτησε πολύ με έκανε πιο δυνατή να διεκδικήσω χώρο. Έκανα την επανάστασή μου».
Φυσικά, η ΛΟΑΤΚΙ+ εμπειρία δεν είναι μία και μοναδική. Άλλα άτομα, είτε λόγω των βιωμάτων τους είτε λόγω των συνθηκών, δεν χρειάστηκε να προβληματιστούν σε μεγάλο βαθμό με την ταυτότητά τους. Για παράδειγμα, η Μαρία ούσα σε μια κουήρ ομάδα δεν χρειάστηκε να διαπραγματευτεί κάτι, μιας και ήταν out από την αρχή και ένιωσε «απευθείας ασφάλεια». «Μικρότερη δεν ήμουν ακόμα out, οπότε δεν χρειάστηκε να το διαχειριστώ. Πλέον, είμαι αναπολογιτικα ο εαυτός μου κάθε φορά που μπαίνω στο γήπεδο ως αθλήτρια αλλά και εκτός γηπέδων ως προσωπικότητα», συμπληρώνει η συναθλήτριά της, Μελίνα. Ο Βασίλης, που όπως αναφέραμε ήδη είναι μέλος μιας κουήρ ομάδας, είχε τη χαρά να μη χρειαστεί να «διαπραγματευτεί» με κάποιο αρνητικό πρόσημο τη ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητά του. «Η ομάδα στην οποία ξεκίνησα ήταν ήδη queer-friendly, οπότε το coming out δεν ήταν κάτι που έπρεπε να κάνω – ήταν απλώς αυτονόητο ότι μπορώ να είμαι ο εαυτός μου», μας λέει. Η Βαρβάρα αποφάσισε από την αρχή να μην διαχειριστεί το queerness της μέσω διαπραγματεύσεων αλλά μέσα από την καθημερινή της στάση: «Να υπάρχω όπως είμαι, χωρίς να με ενδιαφέρει η γνώμη όσων δεν μπορούν να δουν τον άνθρωπο πίσω από τις ταμπέλες. Αν κάποιος δεν το σέβεται, αυτό είναι δικό του πρόβλημα, όχι δικό μου», προσθέτει η ίδια.
Γιώργος Καρδαράς
Βέβαια, στην περίπτωση των τρανς αθλητριών και αθλητών το παράδειγμα διαφοροποιείται. Ο 22χρονος Μάριος μας εξηγεί πώς το ταξίδι της επιβεβαίωσης φύλου του επηρέασε την ύπαρξή του μέσα σε μια αθλητική ομάδα. «Όταν έφτασα στα 18 είχα αποφασίσει ήδη για την φυλομετάβασή μου. Ήμουν σε μία άλλη ομάδα τότε αλλά δεν ήμουν out στην ομάδα. Κόντευαν οι μέρες που θα άλλαζα ταυτότητα και έτσι δεν θα μπορούσα πια να παίζω εκεί. Πήρα την προπονήτριά μας την τελευταία μέρα που θα μπορούσα να βρίσκομαι εκεί και της το εξήγησα. Ήταν πολύ κατανοητική και ήθελε να μάθει πράγματα για εμένα, έδειξε πραγματικό ενδιαφέρον. Δεν περίμενα κάτι άλλο γιατί ήξερα και ξέρω πως το ποδόσφαιρο γυναικών είναι ένας ασφαλής χώρος για τα queer άτομα», αναφέρει αρχικά.
Ο ίδιος θα ήταν ανοιχτός να πάει σε μια ομάδα και να μην είναι out. «Αλλά η ταυτότητά μου όσο και αν θέλω δεν είναι κάτι το οποίο μπορώ να κρύψω γιατί είναι γραμμένη και με ουλές πάνω στο σώμα μου. Όπως και να ‘χει δεν γίνεται να βρίσκομαι σε μια ομάδα και να ζω με τον φόβο πως κάποιος θα δεί το σώμα μου ή πως θα βρώ κάποιον παλιό γνωστό», μας εξομολογείται. Η Κασσάνδρα, η οποία είναι μέλος των κουήρμπολ, μας είπε ότι από την αρχή έκανε coming out ως τρανς γυναίκα στην ομάδα της. «Μου εξασφάλισαν ότι είμαι ευπρόσδεκτη και αποφάσισα να πάω τελικά», συμπληρώνει.
Αντιμετώπιση προπονητών και συναθλητών
Ναι, το coming out και το να ζεις ανοιχτά ως ο αληθινός εαυτός σου μπορεί πολλές φορές να είναι απελευθερωτικές κινήσεις. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι δεν συνοδεύονται αρκετές (δυστυχώς) φορές από άσχημες συμπεριφορές, ομοτρανσφοβικά σχόλια και παρενοχλήσεις είτε από συναθλητές/συναθλήτριες είτε από προπονητές/προπονήτριες. Ακόμα και τη Βαρβάρα, που όπως αναφέραμε ήδη ήταν από την αρχή ανοιχτά στον αθλητικό χώρο, η κατάσταση δεν ήταν απλή. «Ακόμα και αν δεν έκανα ποτέ ένα επίσημο «coming out», ήταν ξεκάθαρο πως βρισκόμουν σε μια ομόφυλη σχέση. Αυτό απο μόνο του έκανε την εμπειρία μου ειδικά στον χώρο των πολεμικών τεχνών, αρκετά έντονη και δύσκολη. Προσωπικά πάντα έβλεπα τον εαυτό μου ως ένα άτομο που διεκδικεί το δικαίωμα του να είναι ο εαυτός του, όμως συχνά ερχόμουν αντιμέτωπη με σχόλια, στερεότυπα και μια ατμόσφαιρα που δεν ήταν πάντα φιλόξενη», μας μεταφέρει συγκεκριμένα.
Χριστίνα // φωτογραφία: Στέφανος Κναπ
Σχόλια και άσχημες συμπεριφορές δέχτηκε και ο 54χρονος Γιώργος Καρδαράς: «Υπήρξαν στο παρελθόν συναθλητές μου που με προσέβαλαν κάνοντας αστεία σε σχέση με τον σεξουαλικό προσανατολισμό μου». Ευτυχώς, ο ίδιος, όπως λέει, ήταν τυχερός που είχε έναν πάντοτε υποστηρικτικό προπονητή, «εξηγώντας στα συγκεκριμένα άτομα, πως εμείς στην ομάδα του δεν συμπεριφερόμαστε έτσι». Βέβαια, ο Γιώργος μας λέει ότι σε άλλη περίπτωση δεν έτυχε της ίδιας υποστήριξης. «ο προπονητής της αγωνιστικής ομάδας στην οποία συμμετείχα, δεν με υποστήριξε σε κάποια στιγμή που δέχτηκα λεκτική επίθεση. Ως αποτέλεσμα δεν ένιωθα πλέον ασφαλής και αποχώρησα από τους ελληνικούς κολυμβητικούς αγώνες Masters», δείχνοντας έτσι ενεργά τα εμπόδια (μεταξύ άλλων) που βάζει η ομοφοβική αθλητική κουλτούρα στους κουήρ αθλητές.
Ενώ δεν έχει δεχθεί άμεσα προς εκείνον σχόλια, ο Μάριος μας περιγράφει τους φόβους που έχει σχετικά με μια ενδεχόμενη τρανσφοβική συμπεριφορά. Ο ίδιος δεν έκανε ποτέ coming out στις συναθλήτριές του, καθώς είχε στο μυαλό του ότι μετά την πρόσβασή του σε φροντίδα επιβεβαίωσης φύλου θα επέστρεφε πλέον σε μια ανδρική ομάδα. «Έχουν περάσει 3 χρόνια τώρα, είμαι πλήρης με την φυλομετάβασή μου αλλά κάθε φορά που σκέφτομαι το ανδρικό ελληνικό ποδόσφαιρο και τις ομοτρανσφοβικές αντιλήψεις που το διακατέχουν απογοητεύομαι όλο και πιο πολύ», αναφέρει. Στη συνέχεια, μας εξομολογείται ότι δεν ξέρει αν θα παίξει ποτέ ξανά ποδόσφαιρο σε ομάδα. «Καμιά φορά σκέφτομαι πως δεν ήταν ποτέ γραφτό για μένα να παίζω ποδόσφαιρο. Έχω απελπιστεί. Στην αρχή δεν με άφηνε ο σεξισμός και τώρα δεν με αφήνει η ταυτότητά μου. Δεν νιώθω ότι χωράω κάπου πλέον. Και ούτε είμαι αρκετά δυνατός για να μπορώ να αντιμετωπίσω διάφορες αντιδράσεις ή επιθέσεις που μπορεί να τύχουν. Δεν θα έπρεπε καν να προσπαθώ να έρθω στην θέση να αποκτήσω εσωτερική δύναμη. Ο αθλητισμός είναι για όλους. Άλλο εάν τον έχουνε βολέψει μέσα στα δικά τους στερεότυπα είτε έμμεσα είτε άμεσα», λέει συγκεκριμένα.
Αρκετά ήταν όμως και τα άτομα που έχουν θετικές εμπειρίες να μας μοιραστούν, μιλώντας για αλληλεγγύη από συναθλήτριες, φιλίες και αποδοχή. «Μέσα από τον αθλητισμό δημιούργησα πολύ όμορφες και δυνατές φιλίες με τις συμπαίκτριές μου, που με στήριξαν και με έκαναν να νιώθω ότι ανήκω», λέει η Νίκη, με την Άντζι να προσθέτει: «Οι συναθλήτριες που γνώριζαν ήταν και αυτές μέλη της κοινότητας, οπότε ένιωθα ασφάλεια να εκφράζομαι και να είμαι ο εαυτός μου μαζί τους». Για τα άτομα που είναι μέλη κουήρ ομάδων, όπως ήταν αναμενόμενο, τα πράγματα είναι σίγουρα καλύτερα. Η Κασσάνδρα ούσα τρανς γυναίκα έχει μόνο θετικές εμπειρίες να μοιραστεί από τη συμμετοχή της στην ομάδα κουήρμπολ. «Μου έλεγαν ότι δεν τις πειράζει καθόλου και απο την πρώτη στιγμή μου δέχτηκαν χωρίς αμφιβολία. Φυσικά μιλήσαμε λίγο για το θέμα πιο, όταν πήγαμε για μπύρες, αλλά πάντα μόνο με ενδιαφέρον και με τον ίδιο τρόπο που ρωτήσαν cis ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα». Το ίδιο μας μεταφέρει και η Μελίνα των κουήρμπολ: «Όλη η ομάδα με αποδέχτηκε γι αυτό που είμαι. Και αυτό προσπαθούμε να το προσφέρουμε όλες σε όλες. Μαγεία», με την 27χρονη συναθλήτριά της, Μαρία, να προσθέτει ότι «κερδίζω όλα τα θετικά που οποιοδήποτε άτομο θα βιώσει όπως ευεξία, ομαδικότητα κλπ, πέρα από αυτό νιώθω και ορατότητα στο χώρο το αθλητισμού και ότι ανήκω σε μια κοινότητα».
Άντζυ
Κουήρ ομάδες
Οι τελευταίες θετικές και γεμάτες ελπίδα αφηγήσεις μας οδήγησαν στην επικοινωνία με τα άτομα που δημιούργησαν αυτές τις ομάδες και έκαναν δυνατά τα όνειρα κουήρ ατόμων, που χωρίς αυτές ίσως να μην είχαν βρει ποτέ μια θέση στον αθλητισμό.
«Το έναυσμα ήταν οι προσωπικές μας εμπειρίες· μεγαλώνοντας, καμία από τις δύο δεν ένιωθε πάντα την αποδοχή και την ασφάλεια που χρειαζόταν στον αθλητισμό ως queer άτομο. Έτσι, δημιουργήσαμε το LGBTQ+ Fitness, έναν διαδικτυακό χώρο όπου κάθε ΛΟΑΤΚΙ+ άνθρωπος μπορεί να νιώσει ελεύθερος, ορατός και δυνατός, χωρίς φόβο ή αποκλεισμούς», μας αναφέρουν οι Νίκη και Άντζι. «Η ανάγκη για μια αποκλειστικά κουήρ ομάδα προκύπτει γιατί πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα δεν ένιωσαν ποτέ ότι ανήκουν πραγματικά στον παραδοσιακό αθλητικό χώρο. Ο αθλητισμός, αντί να είναι χώρος ενδυνάμωσης, συχνά γίνεται τοξικός μέσα από τα στερεότυπα και την ομοτρανσφοβία που τον περιβάλλουν», προσθέτουν.
Κένταυροι
Από την πλευρά της, η Χριστίνα, που έχει το γυμναστήριο Hekate, μας εξομολογείται ότι η δημιουργία αυτού του χώρου είναι αποτέλεσμα μιας δικής της ανάγκης να υπάρξει κάπου μπορεί να κάνει αυτό που αγαπάει ούσα 100% η εαυτή της. «Χωρίς να ακούω τον casual οχετό της ημέρας , ο οποίος δεν προήλθε ποτέ από συναθλητές μου αλλά από δασκάλους που παραδόξως ενώ μαζί μου κάπως κρυβόντουσαν , τα σχόλια όσον αφορά την κοινότητα ήταν σκληρά σε σημείο τραυματικό. Οπότε ήθελα πάντα να προσφέρω αυτό που δεν είχα ποτέ ως αθλήτρια. Ένα υγιές και safe περιβάλλον να προπονηθώ και να προπονήσω», συνεχίζει.
«Η απελευθέρωση που προσφέρει μια κουήρ ομάδα, η κοινή αποδοχή ταυτοτήτων φύλου και σεξουαλικότητας και η ελευθερία έκφρασής τους εντός και εκτός γηπέδου, μας πρόσφερε έναν υπέροχο χώρο έκφρασης και περαιτέρω αναζήτησης του εαυτού μας. Αυτή η αναζήτηση άλλωστε ποτέ δεν σταματά. Και ένα σύντομο σχόλιο σχετικά με το κουήρ ποδόσφαιρο ως safe space: η διεκδίκηση των γηπέδων. Δεν ήταν αυτονόητο αρχικά ότι θα χωρέσουμε σε ένα πλαίσιο που κατά βάση έχει οικειοποιηθεί πολλά χρόνια τώρα από cis straight άνδρες με ό,τι αυτό συνοδεύει: ματσίλα, ανταγωνισμό, επιθετικότητα, συμπεριφορές τοξικής αρρενωπότητας κτλ. Οπότε αρχικά υπήρχε μία ανησυχία αν θα μπορέσουμε να νιώσουμε ασφαλείς και άνετα κι εμείς ως θηλυκότητες και non-binary, queer άτομα. Τελικά, προς μεγάλη μας έκπληξη βρεθήκαμε σε γήπεδα και χώρους μαζί με άλλες γυναικείες/ κουήρ ομάδες και δείξαμε ότι το γυναικείο/κουήρ ποδόσφαιρο είναι εδώ και θα παραμείνει», τονίζουν από την πλευρά τους οι Κουήρμπολ. «Στο γήπεδο συναντήθηκαν θηλυκότητες και non-binary άτομα, αλλά παίζαμε σαν να ήμασταν παιδιά — στις συμπαίκτριές μας βλέπαμε το 6χρονο κοριτσάκι που απλά ήθελε να παίξει μπάλα. Τα συναισθήματα; Νοσταλγία μαζί με χαρά, ελπίδα και δημιουργικότητα, μάτια να λάμπουν και ένα χαμόγελο μονίμως ζωγραφισμένο στο πρόσωπο».
Αντίστοιχα συναισθήματα μας μεταφέρουν και οι Κένταυροι, η ομάδα των οποίων προήλθε από μια ανάγκη να «βγούμε από τα σπίτια μας που είμασταν αναγκαστικά κλεισμένα και να επαναοικοιοποιηθούμε τον δημόσιο χώρο. Κάποια από εμάς, ακούσαμε ένα διαδικτυακό κάλεσμα του International Gay Rugby που έγινε με σκοπό την δημιουργία κουήρ ομάδων σε ευρωπαϊκές πόλεις. Μας συνεπήρε η ιδέα να μπορούμε να αθληθούμε όλα μαζί. Οργανωθήκαμε, αρχικά εκείνο το καλοκαίρι και κατακλύσαμε τα δημόσια γήπεδα, σαν αντίδραση στην ακινησία της πανδημίας. Το εγχείρημα πέτυχε, και τώρα είμαστε πολλά».
«Η ανάγκη προκύπτει επειδή τα κουήρ άτομα συχνά βιώνουν αποκλεισμούς, διακρίσεις ή απλώς αόρατοτητα στον παραδοσιακό αθλητισμό. Θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν χώρο όπου δεν χρειάζεται να κρύψουμε κομμάτια του εαυτού μας για να συμμετέχουμε», προσθέτουν.
Κουήρμπολ
Πράγματι, οι κουήρ ομάδες αποτελούν έναν ασφαλή χώρο για τα κουήρ αθλητά, ένα καταφύγιο και ένα μέρος σύνδεσης με άλλη άτομα, εξερεύνησης του εαυτού, αποδοχής και αλληλεγγύης. «Με το LGBTQ+ Fitness, θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα διαδικτυακό safe space, όπου η γυμναστική είναι απελευθερωτική και όχι περιοριστική. Έναν χώρο που βάζει την αποδοχή, τη συμπερίληψη και την αυθεντικότητα πάνω απ’ όλα», λένε οι δημιουργοί του LGBTQ+ Fitness, με τη Χριστίνα του Hekate, το οποίο είναι ανοιχτό για όποιο άτομο σέβεται τις πολιτικές του χώρου, να τονίζει τη σημασία της ορατότητας. «Ο αθλητισμός και οι αθλοπαιδιές είναι δικαίωμα όλων ανεξαιρέτως καθώς συνδέεται άμεσα με σωματική και ψυχική υγεία», συμπληρώνει.
Από την πλευρά τους, οι κουήρμπολ επισημαίνουν ότι «η απελευθέρωση που προσφέρει μια κουήρ ομάδα, η κοινή αποδοχή ταυτοτήτων φύλου και σεξουαλικότητας και η ελευθερία έκφρασής τους εντός και εκτός γηπέδου, μας πρόσφερε έναν υπέροχο χώρο έκφρασης και περαιτέρω αναζήτησης του εαυτού μας. Αυτή η αναζήτηση άλλωστε ποτέ δεν σταματά» και ειδικότερα για την ομάδα τους ως ένα κυριολεκτικό safe space τονίζουν ένα από τα πιο σημαντικά τους επιτεύγματα: «τη διεκδίκηση των γηπέδων».«Δεν ήταν αυτονόητο αρχικά ότι θα χωρέσουμε σε ένα πλαίσιο που κατά βάση έχει οικειοποιηθεί πολλά χρόνια τώρα από cis straight άνδρες με ό,τι αυτό συνοδεύει: ματσίλα, ανταγωνισμό, επιθετικότητα, συμπεριφορές τοξικής αρρενοπώτητας κτλ. Οπότε αρχικά υπήρχε μία ανησυχία αν θα μπορέσουμε να νιώσουμε ασφαλείς και άνετα κι εμείς ως θηλυκότητες και non-binary, queer άτομα. Τελικά, προς μεγάλη μας έκπληξη βρεθήκαμε σε γήπεδα και χώρους μαζί με άλλες γυναικείες/ κουήρ ομάδες και δείξαμε ότι το γυναικείο/κουήρ ποδόσφαιρο είναι εδώ και θα παραμείνει», μας λένε.
Ένα safe space αποτελεί και η ομάδα των Κενταύρων, με την ανάγκη ύπαρξής του, μας λένε, να προέρχεται από τους αποκλεισμούς, τις διακρίσεις και την αορατότητα που βιώνουν τα κουήρ άτομα στον παραδοσιακό αθλητισμό. «Θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν χώρο όπου δεν χρειάζεται να κρύψουμε κομμάτια του εαυτού μας για να συμμετέχουμε. Ναι, μπορούμε να το ονομάσουμε safe space, αλλά για εμάς σημαίνει κάτι περισσότερο: είναι ένας χώρος ελευθερίας, αποδοχής και περηφάνειας».
Νίκη & Άντζυ
Κάτι πολύ σημαντικό που προσφέρουν, όμως, οι κουήρ ομάδες είναι έναν χώρο για την τρανς κοινότητα, η οποία ως επί το πλείστον μένει εκτός του αθλητικού κόσμου είτε λόγω θεσμικών εμποδίων είτε λόγω τρανσφοβικών διακρίσεων και παρενοχλήσεων. Με αυτό συμφωνεί και η ομάδα των Κενταύρων, η οποία μας λέει επί του θέματος: «Οι τρανς αθλητές και αθλήτριες συχνά αποκλείονται ή αντιμετωπίζονται με καχυποψία. Σε μια κουήρ ομάδα, η συμμετοχή τους δεν τίθεται υπό διαπραγμάτευση – είναι αυτονόητη. Ο αθλητισμός γίνεται χώρος ένταξης και όχι αποκλεισμού, και η φωνή τους αποκτά κεντρική θέση». Αντίστοιχα, οι κουήρμπολ τονίζουν: «Θέλουμε να πιστεύουμε πως οι κουηρ ερασιτεχνικές ομάδες μπορούν να αποτελέσουν ένα αντίβαρο σε όλες αυτές τις καταπιέσεις και να λειτουργήσουν συμπεριληπτικά ως προς όλα τα άτομα ανεξάρτητα από το φύλο τους. Γιατί στην τελική δεν μας νοιάζει το φύλο αρκεί να γουστάρει να παίζει ποδόσφαιρο σε ένα σεβαστικό και θα θέλαμε όχι ανταγωνιστικό πλαίσιο». Και η Άντζυ και η Νίκη από το LGBTQ+ Fitness μας λέει ότι δυστυχώς οι κουήρ αθλητικές ομάδες είναι συχνά ο μόνος τρόπος να βρει ένα τρανς άτομο χώρο στον αθλητισμό. «Στις μη κουήρ ομάδες η πρόσβαση είναι περιορισμένη, είτε λόγω θεσμικών εμποδίων είτε λόγω της προκατάληψης που ακόμη υπάρχει. Ένας inclusive χώρος δεν προσφέρει απλά συμμετοχή, αλλά ασφάλεια, σεβασμό και την αίσθηση ότι ανήκεις. Αυτός είναι και ο στόχος μας με το LGBTQ+ Fitness: να δείξουμε ότι ο αθλητισμός μπορεί και πρέπει να είναι για όλ@», μας λένε. «Ο αθλητισμός δυστυχώς είναι full πολιτικοποιημένος στο να διατηρεί τα στερεότυπα οπότε η ύπαρξη των κουήρ ομάδων για μας είναι σαν όαση για την ανάπτυξη της προσωπικότητας της αυτοεικόνας και αυτοεκτίμησης μας», συμπληρώνει από την πλευρά της η Χριστίνα.
Αθλητισμός και τρανς άτομα
Η παραπάνω συζήτηση σε συνδυασμό με την επικαιρότητα έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη να μιλήσουμε και πιο συγκεκριμένα για τη συμπερίληψη των τρανς ατόμων στον αθλητισμό. Αυτήν την περίοδο, στις ΗΠΑ αλλά και αλλού συγκεκριμένα οι τρανς αθλήτριες έχουν βρεθεί στο στόχαστρο της (ακρο) δεξιάς, η οποία αναπαραγάγει συνεχώς το τρανσφοβικό αφήγημα ότι δεν ανήκουν στις γυναικείες ομάδες λόγω κάποιου υποτιθέμενου «σωματικού πλεονεκτήματος». Έτσι, πολλές αθλητικές διοργανώσεις, όργανα και σωματεία έχουν καταλήξει να δημιουργούν κανόνες αποκλεισμού και απομόνωσης των τρανς αθλητριών.
Η Κασσάνδρα μας εξομολογήθηκε ότι αναγνωρίζει αυτό που συμβαίνει και προσπαθεί να καταλάβει «τη ρίζα του φόβου που είναι μέσα σε αυτό». «Δεν μπορώ να αντιμετωπίσω την ξεκάθαρη έχθρα, αλλά μπορώ να κάνω το δικό μου κομμάτι, ώστε να μην φοβούνται οι άνθρωποι με αμφιβολίες να έχουν και τρανς γυναίκες στο γήπεδο, με τον τρόπο που παίζω και τη συμπεριφορά μου. Ας δείξουμε πως είμαστε στην πραγματικότητα, παιδιά που θέλουν να παίζουν», τονίζει λέγοντας πώς τη «μπάλα δεν τη νοιάζει πως προσδιορίζεται το πόδι που την χτυπάει…». Για τον Μάριο, μπορεί η σχετική συζήτηση να έχει ανοίξει τώρα, όμως πιστεύει «πως πάντα αποκλεισμένοι ήμασταν ούτως η άλλως. Σκέψου πόσα ακόμη τρανς άτομα θα είχαν μπεί στον αθλητισμό αν δεν υπήρχαν τέτοιες συμπεριφορές και αντιλήψεις προς εμάς. Είμαστε δυστυχώς μακριά από αυτό και κάθε μέρα μας το παίρνουν ακόμη και πιο μακριά».
«Εμείς μπορεί να μην έχουμε βιώσει τον ίδιο βαθμό αποκλεισμού που αντιμετωπίζουν οι τρανς γυναίκες στον αθλητισμό, όμως γνωρίζουμε καλά το αίσθημα του να μην χωράς και να πρέπει συνεχώς να αποδεικνύεις ότι αξίζεις μια θέση. Δυστυχώς, βλέπουμε ότι το τελευταίο διάστημα τα πράγματα μοιάζουν να πηγαίνουν προς τα πίσω αντί να προχωρούν μπροστά. Ειδικά για τα τρανς άτομα, υπάρχει ένας επιπλέον Φόβος. Σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, για εμάς είναι ξεκάθαρο ότι η συζήτηση δεν είναι για το “αν” έχουν θέση τα τρανς άτομα στον αθλητισμό, αλλά για το πώς θα διασφαλίσουμε ίση πρόσβαση και ασφάλεια. Αυτό είναι που προσπαθούμε να αλλάξουμε με το LGBTQ+ Fitness: να φανεί ότι η διαφορετικότητα είναι το στοιχείο που δίνει ζωή και αυθεντικότητα στον αθλητισμό, κάνοντάς τον πραγματικά ανοιχτό για όλ@», μας λένε από την πλευρά τους η Άντζυ και η Νίκη. Για τη Χριστίνα, «ο αποκλεισμός που βιώνουν οι τρανς γυναίκες είναι η πρώτη στάση της προσπάθειας της πατριαρχίας να ελέγξει τα σώματα μας . Εξάλλου έχουμε δει πως μας επηρεάζει όλες τις θηλυκότητες ο αποκλεισμός των τρανς γυναικών. Καθώς μας βάζει σε μια διαδικασία να αποδείξουμε αν είμαστε γυναίκες, πόσο γυναίκες είμαστε και αν είμαστε γυναίκες που εγκρίνει το σύστημα. Ο σεξισμός και η ομοτρανσφοβία είναι αδερφάκια εξ αίματος».
Κένταυροι
«Αν και δεν ανήκω στην τρανς κοινότητα, μπορώ να νιώσω πόσο επώδυνο είναι να σου στερούν το δικαίωμα να συμμετέχεις σε κάτι που αγαπάς, επειδή δεν χώρας σε ένα καλούπι. Και εγώ βρέθηκα σε χώρους όπου η ταυτότητα μου έγινε αφορμή για σχόλια, στερεότυπα και απόρριψη. Ξέρω πως είναι να μη σε βλέπουν ως αθλήτρια, αλλά μέσα από μια ταμπέλα που σε περιορίζει. Αν για εμένα αυτό ήταν βαρύ, φαντάζομαι πόσο πολλαπλασιασμένο είναι το βάρος για ένα τρανς άτομο. Για αυτό πιστεύω βαθιά ότι ο αθλητισμός μεγαλώνει, όταν τους χωράει όλους. Όταν δίνεται στον καθένα η δυνατότητα να είναι ο εαυτός του χωρίς φόβο, τότε δεν ανθίζει μόνο ο ίδιος ο αθλητής, αλλά και ο αθλητισμός συνολικά. Οι τρανς γυναίκες, όπως και αλλά κουήρ άτομα, έχουν θέση εδώ – ισότιμη, περιφανή και αναντικατάστατη», μας μεταφέρει η Βαρβάρα με τη Μαρία από τις κουήρμπολ να μιλάει για την έμφυλη ποικιλομορφία, εξηγώντας ότι το φύλο έτσι κι αλλιώς δεν μπορεί να ειδωθεί ως κάτι απόλυτο. Έτσι κι αλλιώς «σωματικά πλεονεκτήματα ήδη υπάρχουν σε κάθε άτομο που ίσως τα ευνοεί σε κάποιο συγκεκριμένο άθλημα», προσθέτει.
Από την πλευρά του, ο Βασίλης Βασιλόπουλος τονίζει ότι «η άνοδος της δεξιάς και της ακροδεξιάς σε όλα τα μήκη και πλάτη αναζωπυρώνει ιδέες που καταπατούν ανθρώπινα δικαιώματα και πλήττουν τα κουήρ άτομα, τις γυναίκες και ιδιαίτερα τις τρανς γυναίκες». Για τον ίδιο, η απάντηση έγκειται στη μεταξύ μας αλληλοστήριξη, ώστε να πέτυχουμε την ασφάλεια εντός και εκτός του αθλητικού χώρου. «Στην ομάδα ανδρών+ που παίζω έχουμε έναν τρανς άντρα συμπαίκτη, ο οποίος είναι από τους καλύτερους παίχτες μας. Ποτέ δεν υπήρξε διάκριση, ούτε εντός ούτε εκτός γηπέδου, από κανένα μέλος της ομάδας ή από άλλες ομάδες. Μόνο ένα περιστατικό έχει συμβεί και αυτό μας βρήκε όλους ενωμένους, γιατί μέσα και έξω από το γήπεδο έχουμε αναπτύξει μια κοινότητα αλληλεγγύης: ξέρουμε ότι μόνο ο ένας τον άλλον έχει και αυτό δημιουργεί ασφάλεια και στήριξη για όλους μας. Η εμπειρία μου δείχνει ότι όταν υπάρχει σεβασμός και αλληλεγγύη, ο αθλητισμός μπορεί να είναι χώρος πραγματικής συμπερίληψης», συμπληρώνει.
Και ο Γιώργος Καρδαράς επιμένει ότι ο μόνος δρόμος που θα πρέπει να ακολουθήσουμε είναι η πλήρης και αναπολογητική ένταξη των τρανς ατόμων στον αθλητισμό. «Οι αθλητικές ομοσπονδίες και οι σύλλογοι πρέπει να υιοθετήσουν κανονισμούς που να επιτρέπουν τη συμμετοχή των τρανς αθλητών στην κατηγορία του φύλου που ταυτίζονται. Αυτοί οι κανονισμοί πρέπει να είναι βασισμένοι στα ανθρώπινα δικαιώματα και στις σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις», λέει συγκεκριμένα.
Μετά από τόσες εμπειρίες, δυσκολίες και προσωπικές διαδρομές, γίνεται ξεκάθαρο πως ο αθλητισμός για τα κουήρ άτομα δεν είναι μόνο μια ατομική υπόθεση. Είναι ένα συλλογικό όραμα, καθώς και μια πολιτική πράξη. Τα ίδια τα άτομα μας μίλησαν για το τι χρειάζεται να αλλάξει, για το τι τους δίνει χαρά, αλλά και για το πώς μπορούν να σταθούν πηγή έμπνευσης για άλλους.
«Αυτό που είχα σκεφτεί κάποτε και δεν ξέρω γιατί δεν υπάρχει ακόμη, είναι να υπήρχε μια εντελώς συμπεριληπτική ομάδα και ποδοσφαίρου αλλά και για όλα τα αθλήματα. Όχι απαραίτητα μόνο με κουήρ άτομα, αλλά και με allys ή ναύρα άτομα. Με οποιονδήποτε γενικά νιώθει πως βρίσκεται στο περιθώριο και πως δεν χωράει κάπου στον αθλητισμό. Ξέρω πως υπάρχει ήδη μια ομάδα ράγκμπι στην Αθήνα. Πρέπει να γίνουν κι άλλες παρόμοιες ενέργειες όπως έχουν γίνει και στο εξωτερικό. Για να δείξουμε πως ο αθλητισμός είναι πραγματικά για όλους. Δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε ούτως η άλλως», μας λέει συγκεκριμένα ο Μάριος, δείχνοντας ότι η συμμετοχή και μόνο δεν αρκεί. Χρειαζόμαστε χώρους όπου όλες, όλοι και όλα θα χωράμε.
Από την πλευρά τους, οι Κένταυροι υπογραμμίζουν την ανάγκη θεσμικών αλλαγών. Θέλουν η πολιτεία να αναγνωρίσει «έμπρακτα την ανάγκη για συμπερίληψη στον αθλητισμό». Αυτό, όπως λένε σημαίνει: αναγνώριση και προστασία των τρανς αθλητριών και αθλητών, εκπαίδευση σε ομοσπονδίες και σωματεία για θέματα διαφορετικότητας, καμπάνιες κατά των διακρίσεων και της ρητορικής μίσους. «Το γεγονός ότι οι τρανς γυναίκες στοχοποιούνται ειδικά μας κινητοποιεί ακόμη περισσότερο να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον όπου θα νιώθουν αποδοχή, προστασία και δύναμη. Ο αθλητισμός, για εμάς, είναι πράξη αντίστασης. Όσο περισσότερο στεκόμαστε μαζί, τόσο πιο δύσκολο είναι να μας απομονώσουν», τονίζουν.
Χριστίνα // φωτογραφία: Στέφανος Κναπ
Για την Κασσάνδρα, η σημασία βρίσκεται σε πιο προσωπικές, αλλά καθόλου μικρές νίκες: «Κερδίζω τα πάντα — χαρά, φίλες, την αίσθηση ελευθερίας, ακόμη και μόνο gender euphoria. Αλλά κυρίως δύο πράγματα: την ευφορία να ξαναπαίζω ποδόσφαιρο, που το αγαπούσα από τεσσάρων χρονών και δεν περίμενα ότι θα το ξαναπαίξω μετά τη φυλομετάβασή μου — και την ευφορία ότι ανήκω σε μια ομάδα που με δέχεται ως μία από αυτές, χωρίς κανέναν περιορισμό». Η Βαρβάρα βλέπει τον αθλητισμό ως χώρο αυτοπροσδιορισμού και συμπερίληψης: «Ως κουήρ άτομο, μου έδειξε ότι δεν χρειάζεται να χωρέσω σε στερεότυπα για να ανήκω. Μπορώ να δημιουργώ τον δικό μου χώρο, να στέκομαι δυνατή και να εμπνέω κι άλλους ανθρώπους, που ίσως νιώθουν “ξένοι”, να βρουν τη δική τους θέση».
Ως άτομο που έχει και γυμναστήριο, η Χριστίνα θέλει τα κουήρ άτομα που μας διαβάζουν να ξέρουν τις δυσκολίες που συνεχίζουν να υπάρχουν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν κρατά όσα έχει κερδίσει από τον αθλητισμό. «Με έχει βοηθήσει να καταλάβω τι δεν είμαι και τι δεν θέλω να είμαι. Είναι μια μικρογραφία του τι υπάρχει εκεί έξω και κάπως όλα μετά γίνονται πιο διαχειρίσιμα. Μακάρι να μπορούσα να πω απλώς “πηγαίνετε και διεκδικήστε τον χώρο που σας αξίζει”, αλλά αυτό δεν είναι καθόλου ρεαλιστικό. Θα συνιστούσα προσοχή στους προπονητές που επιλέγουν, ειδικά στα ατομικά αθλήματα όπου η σχέση προπονητή-αθλητή έχει τεράστια επιρροή», μας και σας λέει.Κι όμως, παρά τις προκλήσεις, το μήνυμα που μένει είναι ενδυνάμωση. Όπως λένε η Νίκη και η Άντζυ:«Μη φοβηθείτε να μπείτε στον χώρο του αθλητισμού όπως ακριβώς είστε. Ως queer άτομα κρύβουμε μέσα μας μια απίστευτη δύναμη, που όταν βγει προς τα έξω μπορεί να μεταμορφώσει όχι μόνο εμάς, αλλά και τον χώρο γύρω μας. Ο αθλητισμός σάς ανήκει — και είμαστε εδώ για να σας στηρίξουμε σε αυτό το ταξίδι».
κείμενο: Ανδρομάχη Κουτσουλέντη, Πέτρος Αλεξανδρής, Δήμητρα Κυρίλλου, Σύλβια Φεσσά
