Γνωρίσαμε τον Νταγκ Γιόχαν Χάουγκερουντ πριν από έναν χρόνο, με αφορμή την ταινία του Sex (Όσα λένε οι άντρες μεταξύ τους), πρώτο μέρος μιας τριλογίας ταινιών και με μεγάλη ικανοποίηση είδαμε το τρίτο μέρος Dreams, να κατακτά την χρυσή αρκουδίτσα -καλύτερης ταινίας- στην 75η Μπερλινάλε. Στο μεταξύ όμως, ο δημιουργός είχε ήδη ολοκληρώσει το Love (αγάπη μόνο), που βγαίνει στις Ελληνικές αίθουσες 09/10.
Όπως και στο Sex, ο Νταγκ Γιόχαν Χάουγκερουντ έχει την ικανότητα να «ξύνει» πίσω από την επιφάνεια της καθημερινότητας, βάζει τους πρωταγωνιστές του να συζητούν (πολύ), και να εξωτερικεύουν πράγματα που δύσκολα κανείς ομολογεί. Όμως δεν τα παρουσιάζουν με σκανδαλοθηρικό τρόπο, αντίθετα τα μοιράζονται μεταξύ τους (και με το κοινό) σαν κομμάτι της ζωής, σαν πρόκληση για τις επιθυμίες που έχουμε και τι κάνουμε (αν κάνουμε) για να τις εκπληρώσουμε. Ακόμα και στις πιο άβολες στιγμές, οι ήρωές του έχουν μια ποιότητα, που σε κάνει να βλέπεις τον κόσμο με αισιοδοξία. Πού βρίσκει τόσα θετικά αποθέματα ο σκηνοθέτης;
Προσπαθήσαμε να το ανακαλύψουμε σε μια συνομιλία μαζί του.
Το Αγάπη μόνο αποτελεί το δεύτερο μέρος της τριλογίας σου «Sex – Love – Dreams». Η πρώτη μου ερώτηση σχετίζεται με την επιλογή για μια τριλογία: Τι σε παρακίνησε να δημιουργήσεις αυτό το μεγάλο project; Κάποια προσωπική εμπειρία ίσως; Και πώς συνδέονται τα τρία μέρη;
Αφετηρία για την τριλογία ήταν η επιθυμία μου να κάνω κάτι διαφορετικό, να πειραματιστώ και να εξασκηθώ σε διαφορετικούς τρόπους χρήσης του κινηματογράφου ως μέσου και να μάθω από αυτό. Εννοώ διαφορετικούς σε σχέση με τις ταινίες που είχα κάνει ως τότε. Είχα γυρίσει μικρού μήκους, μεγάλου μήκους πολύ μεγάλου μήκους, η τριλογία δίνει τη δυνατότητα να εξερευνήσεις θέματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Επίσης, ήθελα να δουλέψω με συγκεκριμένους ηθοποιούς. Να γράψω σενάριο κομμένο και ραμμένο σε αυτά τα άτομα.
Εννοείς την Αντρέα Μπρέιν Χόβιγκ που υποδύεται τη Μαριάνε;
Ναι, αλλά και τους άλλους χαρακτήρες. Επίσης ήθελα να συνεργαστώ με μια ομάδα για μεγάλο χρονικό διάστημα, να γνωριστούμε καλύτερα, να επικοινωνήσουμε και να δούμε τι μπορούμε να κατακτήσουμε από αυτό. Ήταν ένας τρόπος να κάνω φιλμ με διαφορετικό τρόπο. Και ναι, περιείχε στοιχεία από τις προσωπικές μου αναζητήσεις.
Παρά τον τίτλο (Αγάπη μόνο), βρήκα το Love πιο πολύ σχετικό με τους τρόπους σύνδεσης, επικοινωνίας μεταξύ των πρωταγωνιστών, παρά με τον έρωτα καθ’αυτό. Αυτοί οι άνθρωποι κινούνται έξω από το πρότυπο του μονογαμικού έρωτα. Και, παρά τη φουλ χρήση νέων τεχνολογιών και εφαρμογών, συζητούν πολύ. Ήθελες να δείξεις τις δυνατότητες μιας διαφορετικής σχέσης;
Ήθελα να εφεύρω δυο χαρακτήρες τους οποίους να μην ενδιαφέρει η προσαρμογή στο στερεότυπο της μονογαμικής σχέσης που θα οδηγήσει στην οικογένεια με παιδιά, να έχουν την ελευθερία, να πειραματιστούν με τη σεξουαλικότητά τους, αν και αυτό δεν ισχύει τόσο με τη Μαριάνε. Συγκεκριμένα, αυτή θέλει να ζήσει τη ζωή που θέλει χωρίς να πιέζεται από εξωτερικούς παράγοντες να παντρευτεί και να κάνει παιδιά κλπ., γιατί δεν πιστεύει σ’ αυτό. Είναι διαφορετικοί χαρακτήρες και ήθελα να αναδείξω τη φιλία τους και τι φέρνει στον καθένα. Η Μαριάνε θίγει το ζήτημα της ευθύνης, ο Τορ μιλάει για τις θετικές εμπειρίες του από το cruising και ήθελα να μάθει ο ένας από τον άλλο, κι αυτό πιστεύω ότι σημαίνει η φιλία. Δεν ξέρω αν απάντησα την ερώτηση (γέλια).
Αυτό που είπες είχε ενδιαφέρον και ήταν χρήσιμο. Είχες την πρόθεση, μέσα από αυτό το σενάριο, να ασκήσεις κριτική στη στερεοτυπική εκδοχή της πυρηνικής οικογένειας ή να δείξεις ότι υπάρχουν κι άλλοι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να συνδεθούν.
Νομίζω ότι η πρόθεσή μου ήταν να δείξω ότι υπάρχουν περισσότερες δυνατότητες κι όχι τόσο να ασκήσω κριτική. Το βασικό θέμα της ταινίας είναι ότι προσπαθώ να δείξω ότι υπάρχουν και άλλοι πιθανοί τρόποι να ζεις και επίσης άλλοι πιθανοί τρόποι να διαχειριστείς τη σεξουαλικότητα. Και πρέπει να πω ότι ένα μεγάλο κομμάτι της έμπνευσης για αυτή την ταινία προέρχεται από το βιβλίο της Olivia Laing, «Τhe lonely City».
Τη γνωρίζεις; Είναι βρετανίδα συγγραφέας. Το βιβλίο έχει να κάνει με το δικό της βίωμα. Μετακόμισε στη Νέα Υόρκη από τη Βρετανία για να μείνει με τον σύντροφό της για έναν χρόνο. Όταν φτάνει όμως στην Νέα Υόρκη το αγόρι της την χωρίζει αμέσως και εκείνη αποφασίζει να μείνει και αρχίζει να διαπιστώνει πόση μόνη νιώθει στην πόλη αυτή. Δεν ξέρει κανέναν εκεί. Περπατά στην πόλη, πηγαίνει για καφέ και δεν έχει κανέναν να μιλήσει. Και τότε διαβάζει ένα βιβλίο του David Wojnarowicz, ενός γκέι καλλιτέχνη που γράφει αρκετά για τις εμπειρίες του γύρω από το cruising και τότε σκέφτεται για το πώς το cruising θα μπορούσε να αποτελεί τον τέλειο τρόπο για την περίπτωσή της, προκειμένου να γνωρίσει άλλους ανθρώπους. Απλά να γνωρίσει ανθρώπους και να περάσει καλά εκείνη τη στιγμή. Ανακαλύπτει όμως ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό για μια straight γυναίκα, να κάνει cruising, και αισθάνεται λύπη για αυτό. Προφανώς μπορεί να γίνει πολύ επικίνδυνο το cruising για μια γυναίκα όπως και για έναν άνδρα. Και γράφει γι’αυτό. Βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τη σκέψη, το ότι μια straight γυναίκα διαβάζει κάτι γύρω από μια γκέι εμπειρία και σκέφτεται ότι θα ήταν καλό να υπάρχει μια τέτοια πιθανότητα και για την ίδια. Είναι πολύ καλό το βιβλίο.
Εντάξει θα το ψάξω! Βρίσκω την οπτική σου στην ταινία, αρκετά αισιόδοξη. Δείχνεις τους ανθρώπους να έχουν μια ηθική πυξίδα, ανεξάρτητα από τις διαφορές τους. Μου αρέσει πολύ το να βλέπεις ανθρώπους, ανεξάρτητα από το αν συμφωνείς ή όχι μαζί τους, να είναι ευαίσθητοι και νομίζω ότι με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουν να ξεπερνούν τον σκεπτικισμό τους. Αντανακλ’α αυτό το χαρακτήρα σου; Έχει να κάνει με τη Νορβηγία και πώς είναι τα πράγματα; Είναι το ιδανικό σου, ότι θέλεις δηλαδή να δείξεις ότι οι άνθρωποι μπορεί να είναι καλοί; Ξέρεις, ζούμε σε δύσκολους καιρούς. Βλέπουμε συχνά το αντίθετο.
Δεν ξέρω αν αυτή η καλοσύνη σχετίζεται απαραίτητα με τη Νορβηγία. Είναι μια κατάσταση που κερδίζουν όλοι (win-win), όπως λέμε, όταν είμαστε ευγενικοί μεταξύ μας. Και πιστεύω πώς ένα κομμάτι της ταινίας θέλει να αναδείξει αυτό. Το να γνωρίζεις άλλους ανθρώπους, να τους ακούς και να νοιάζεσαι γι΄αυτούς είναι κάτι που κάνει καλό σε όλους. Δεν υπάρχει πολλή ευγένεια στον κόσμο σήμερα, υπάρχει γενικά στην καθημερινότητα, αλλά όταν διαβάσεις τις ειδήσεις και δεις τη συνολική εικόνα, καταλαβαίνεις πως η ευγένεια δεν είναι και η πιο σημαντική λέξη τώρα. Είναι λοιπόν ένα τρόπος να προσπαθήσω να δείξω πως είναι αρκετά χρήσιμο και πραγματικό όμορφο για τον καθένα.
Θα ήθελα να πούμε για τον Μπιόρν, ήταν πολύ συγκινητικό όταν ανοίχτηκε για το τραύμα του και τα βιώματα από την HIV εποχή. Ήθελες, επίσης, να επικεντρωθείς στο τι βιώνουν σε σχέση με αυτό τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και κυρίως οι γκέι άνδρες; Να ανοίξεις αυτό το θέμα;
Ναι, γιατί πιστεύω πως αυτό είναι πολύ σημαντικό για μια ολόκληρη γενιά γκέι ανδρών, που ζούσαν με τον φόβο του HIV και του AIDS και που διαμόρφωσε- πιθανόν με αρνητικό τρόπο – τον τρόπο με τον οποίο αντιλήφθηκαν τη σεξουαλικότητά τους και τον τρόπο που γνωρίζονταν. Πιστεύω ότι είχε ενδιαφέρον να μιλήσω γι΄αυτή την εμπειρία επίσης γιατί συχνά μιλάμε για αυτήν από τη σκοπιά του ατόμου που έχει AIDS. Αλλά υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που ζουν με αυτόν τον φόβο, χωρίς να έχουν το ιό και τους επηρεάζει αρκετά.
Αυτή ήταν μια άμεση αναφορά στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και τους γκέι άνδρες. Βρίσκω τον τρόπο με τον οποίο δείχνεις και παρουσιάζεις τα γκέι άτομα να είναι διαφορετικός και στις τρεις ταινίες που έχεις κάνει. Καταρχάς, αναπαριστάς τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις ως κάτι εντελώς απλό, ως μια ανθρώπινη πιθανότητα και φαίνεται να μη σε απασχολεί τόσο ο σεξουαλικός προσανατολισμός αλλά οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένα άτομο σε μια σχέση. Πώς προσεγγίζεις το queerness στις ταινίες σου;
Νομίζω πως είναι σημαντικό για εμένα προσωπικά να επιμείνω ότι το queerness δεν αποτελεί κάποιο πρόβλημα. Ξέρω ότι υπάρχει φυσικά η ομοφοβία και ότι είναι δύσκολο για πολλά άτομα να βγουν από την ντουλάπα, το να μιλήσουν για τη σεξουαλικότητά τους και για το queerness τους. Πιστεύω ότι πρέπει να επιμείνουμε στο θετικό. Νομίζω ότι αυτή είναι η στρατηγική μου γιατί έτσι ελπίζω ότι η κοινωνία θα συνέλθει και θα το αποδεχτεί. Επίσης υπάρχουν τόσες θετικές εκδοχές του να είσαι queer που είναι καλύτερο να επικεντρωνόμαστε σε αυτές. Φυσικά όχι μόνο αποκλειστικά σε αυτές, γιατί πρέπει να επικεντρωνόμαστε και στα προβλήματα επίσης, αλλά για μένα το πιο σημαντικό είναι να προβάλλουμε τη θετική πλευρά κι όχι την αρνητική. Γιατί έτσι μπορούμε να κάνουμε και τους άλλους ίσως να δείξουν ενδιαφέρον, γιατί πιστεύω ότι το queerness έχει πολλά να προσφέρει στην κοινωνία.
Έχεις επίσης και θετικούς πρωταγωνιστές. Εννοώ ότι ο Τορ είναι τόσο υγιής στον τρόπο που αντιμετωπίζει τα πράγματα. Και βρίσκω, επίσης, ενδιαφέρον ότι στην νέα σου ταινία (Dreams) κανείς δε φαινόταν να δίνει σημασία στο ότι κάτι συνέβαινε μεταξύ δύο γυναικών. Δεν ήταν αυτό το θέμα. Κάνω αυτό το σχόλιο γιατί η αλήθεια είναι ότι χρειαζόμαστε την queer ματιά στο σινεμά. Γιατί συχνά, ανεξάρτητα από τις εκάστοτε προθέσεις, αντιμετωπίζουν την queer ύπαρξη με έναν προβληματικό τρόπο. Όχι πάντα, αλλά τις περισσότερες φορές.
Και στις τρεις ταινίες παρατηρώ ότι επικεντρώνεσαι στην πόλη του Όσλο με διαφορετικούς τρόπους. Πώς το προσέγγισες; Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη πρόθεση πίσω από αυτό;
Ναι. Όταν επιλέγεις να γυρίσεις στο Όσλο, δείχνοντας μέρη του, νιώθω ότι πρέπει να το κάνεις και με έναν χαρακτήρα και να προσπαθήσεις να δείξεις το πώς οι συνθήκες διαβίωσης επηρεάζουν τους ανθρώπους που ζουν εκεί, και όχι απαραίτητα μόνο από την οικονομική πλευρά. Έτσι ήθελα να δείξω διαφορετικές πλευρές του Όσλο. Το Όσλο, όπως οι περισσότερες πρωτεύουσες στον κόσμο, περνά από στάδιο ανάπτυξης και ανοικοδόμησης, με πολλά νέα κτίρια και ήθελα δείξω την πιο ιδιωτική πλευρά του Όσλο, όπως μέρη που μπορεί κάποιος να κάνει σεξ. Και επίσης ήθελα να δείξω τη μετάβαση από το παλιό Όσλο στο πολύ καινούργιο καπιταλιστικό Όσλο, όπως έκανα στο Dreams. Νομίζω ότι ο τρόπος που βλέπεις στο Love το Όσλο είναι κάπως νοσταλγικός, γιατί το δημαρχείο ανέκαθεν ήταν για μας η καρδιά της πόλης, η καρδιά του Όσλο – θυμάμαι να το λέμε έτσι όταν ήμουν και εγώ νέος. Και σκέφτηκα ότι θα ήθελα να το δω έτσι και κάπως κυριολεκτικά. Το να μιλήσω για το τι πραγματικά σημαίνει αυτό το κτίριο. Και όπως βλέπεις στην αρχή της ταινίας κάνουμε μια ανάλυση για το τι αντιπροσωπεύει αυτό το κτίριο. Και σκέφτηκα ότι θα ήταν ένας καλός τρόπος να αναδείξω αυτό το παλιό δημαρχείο ως κάτι που μας συνδέει και που είναι σημαντικό για την πόλη του Όσλο.
Βασικά θέλω να ρωτήσω για την αρχή της ταινίας που υπάρχει μια ξενάγηση στην πόλη. Υπάρχει κάτι τέτοιο ή την επινόησες;
Την επινόησα (γέλια). Αν πας γύρω από το δημαρχείο και δεις όλα αυτά τα έργα τέχνης δεν μπορείς να τα αναλύσεις με αυτόν τον τρόπο. Η τέχνη είναι ελεύθερη να την ερμηνεύσεις όπως θέλεις. Αυτές οι δύο γυναίκες (σημείωση: εμφανίζονται σε μια τοιχογραφία) φαίνεται να είναι ερωτευμένες και δεν μπορείς να ξέρεις … Έτσι λειτουργεί η τέχνη, και δεν χρειάζεται να ξέρεις τις προθέσεις του καλλιτέχνη.
Μιλώντας για διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, έδειξες τους πρωταγωνιστές να αναφέρουν ότι προέρχονται από διαφορετικά μέρη. Ήθελες να δείξεις τη διαφορά ανάμεσα στα άτομα που γεννήθηκαν στο Όσλο και σε αυτά που ήρθαν από άλλα σημεία της χώρας;
Ναι. Και εγώ ο ίδιος δεν είμαι από το Όσλο. Και πιστεύω ότι έχω βιώσει την πόλη πολύ διαφορετικά από αυτούς που γεννήθηκαν εδώ. Δεν είναι το σπίτι μου, ακόμη κι αν ζω εδώ για 30 χρόνια. Αισθάνομαι φιλοξενούμενος κατά κάποιον τρόπο. Αλλά αυτό σου δίνει τη δυνατότητα να τη δεις διαφορετικά. Μπορώ να τη δω μέσα από ανθρωπολογικούς φακούς κατά κάποιον τρόπο. Όπως και το τι μπορεί να κάνει ένα queer άτομο έχει να κάνει με την ετερότητα, βλέπεις τα πράγματα αλλιώς.
Την ίδια στιγμή, θίγεις το θέμα της ανάπλασης που συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις. Θέλεις επίσης να σχολιάσεις και το κοινωνικό κομμάτι; Βρήκα ενδιαφέρον το ότι κάνεις μια άμεση αναφορά στην πολιτική. Γιατί το έκανες;
Γιατί πιστεύω ότι αντανακλά το τρόπο που σκέφτεσαι. Το πώς σκέφτεσαι για τους ανθρώπους, τη ζωή. Αυτό είναι, όπως λέγεται στο τέλος της ταινίας «είμαι η κοινότητα, είμαι η κυβέρνηση» και αυτό είναι μια σοσιαλιστική σκέψη. Ότι όλοι μας είμαστε μέρος κομμάτι της κυβέρνησης, ότι η κοινωνία είμαστε εμείς. Όλες οι ενέργειές μας και ό,τι κάνουμε επηρεάζουν και τις ζωές των άλλων επίσης. Νομίζω ότι όλη η ταινία έχει να κάνει με την κοινότητα, να ανήκεις στην κοινότητα. Έτσι το βρήκα ενδιαφέρον να δέχεται αυτή την ερώτηση «είσαι σοσιαλίστρια;» και είναι εξίσου ενδιαφέρον που απαντά «ναι». Δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θα το απαντούσαν αυτό σήμερα.
Ακριβώς. Το βρήκα προκλητικό. Και μία τελευταία ερώτηση. Όταν έγραψες το σενάριο είχες στο μυαλό σου ένα συγκεκριμένο κοινό, που θα ήθελες να δει την ταινία ή όχι. Ένα κουήρ κοινό; Ένα πιο mainstream;
Ποτέ μου δεν σκέφτομαι το κοινό. Όχι όταν γράφω, όχι όταν γυρίζω την ταινία. Μετά, όταν βγαίνει η ταινία, μπαίνω στη διαδικασία να το σκεφτώ. Η εμπειρία μου από την κινηματογράφηση – γυρίζω ταινίες 20 χρόνια τώρα – είναι ότι πάντα γυρίζω ταινίες με κουήρ θέμα αλλά ποτέ δεν μιλούν άμεσα μόνο σε ένα κουήρ κοινό. Μπορεί να φαίνεται ότι γυρίζω κουήρ ταινίες για straight κοινό, το οποίο μάλλον είναι εντάξει να το πεις, αλλά θα ήθελα πολύ να έχω και το κουήρ κοινό επίσης γιατί έχει κάτι να πει και σε αυτό το κοινό.
Είχες στο νου σου όμως ότι θα το έβλεπαν και άτομα από το εξωτερικό;
Δεν σκέφτηκα την προοπτική ότι θα το δουν άτομα εκτός της Νορβηγίας. Αλλά τώρα οι ταινίες της τριλογίας έχουν παιχτεί ή προγραμματίζονται να προβληθούν σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτό με έχει εκπλήξει αλλά συγχρόνως είμαι και πολύ χαρούμενος.
Ποια είναι τα μελλοντικά σου πλάνα μετά τη βράβευση του Dreams στο Βερολίνο;
Δεν ξέρω, χάρηκα, αλλά δεν επηρέασε τον τρόπο που δουλεύω. Τώρα γράφω ένα σενάριο για μια νέα ταινία και απλά συνεχίζω!
Από σήμερα στους κινηματογράφους
